Diabeł

Diabeł na ilustracji pochodzącej ze średniowiecznego Codexu Gigas
Święty Wolfgang i diabeł (obraz Michaela Pachera), panel ołtarzowy 1483), Stara Pinakoteka Monachium
Kuszenie Chrystusa (obraz Ary Scheffera z 1854)

Diabeł (gr. διάβολος diábolos „oskarżyciel, oszczerca”) – w judaizmie i chrześcijaństwie ogólna nazwa złych, upadłych aniołów; inne określenia: szatan (małą literą), demon[1].

W tradycji judaizmu i chrześcijaństwa

W demonologii judaizmu i chrześcijaństwa oraz satanologii średniowiecznej diabły (szatany) tworzą hierarchię i są upostaciowione.

Geneza

Teorie religioznawców liberalnej szkoły pocz. XX w.

Według religioznawców początku XX w. z niemieckiej Religionsgeschichtliche Schule (Szkoła historii religii), diabeł jako pojęcie pojawił się w religiach i wierzeniach, których panteon był bipolarny, spolaryzowany na przeciwstawne sobie, walczące ze sobą dominia. Według tych autorów, dokonało się w tych religiach przejście od religii mitologicznej do soteriologicznej. Jednocześnie pojawiło się pojęcie zła moralnego. Tak w chrześcijaństwie i islamie pojęcie diabeł miało się pojawić poprzez judaizm z wierzeń starożytnego Iranu (mazdaizm i zaratusztrianizm). W manicheizmie, zwłaszcza w doktrynie katarskiej, uważa się, iż świat jest domeną diabła i jest on władcą materii; z tego powodu jest ona zła, świat duchowy i sam Bóg znajdują się poza materią, są więc wolne od wpływu diabła, zatem dobre.

Teologia biblijna

Nazwa diabeł występuje w Nowym Testamencie równie często jak szatan (hebr. šatan, przeciwnik). Określa istotę o charakterze osobowym, której duchowe oddziaływanie widoczne jest w innych istotach, zwanych demonami lub duchami nieczystymi, oraz w pokusach. Jak zauważył Stanislas Lyonnet, Biblia w porównaniu z literaturą późnego judaizmu i sąsiednich cywilizacji starożytnego Wschodu „jest pełna wyjątkowego umiaru, ograniczając się do poinformowania nas o samym istnieniu tych osobowości, o ich podstępnym działaniu i o sposobach obrony przed nimi”[2]. Diabeł to upadłe stworzenie duchowe, które sprzeciwiło się Bogu. Jest uważany za przeciwnika prawdy, kłamcę i ojca kłamstwa[3]. Nowy Testament ukazuje go jako kusiciela samego Chrystusa na pustyni judzkiej w czasie jego 40 dniowego pobytu, podobnie jak kuszony był Izrael w czasie 40 letniej wędrówki przez pustynię do ziemi obiecanej[4].

Autor i władca królestwa grzechu i śmierci

W nauczaniu świętego Pawła, jak i wcześniej w nauczaniu samego Jezusa, diabeł stał za grzechem pierwszych rodziców i dalej stoi za grzesznością potomstwa Adama i Ewy, nakłaniając ich ku życiu według ciała (por. Rz 8,5-7). Jest on bytem osobowym, przywódcą wielkiej liczby duchów. Jego królowanie jest tożsame z panowaniem grzechu[5].

Autor królestwa grzechu

Według tak Pawła, jak i Jana, którzy kontynuowali tradycję biblijną zapisaną w rozdziale trzecim Księgi Rodzaju oraz w Księdze Mądrości 2,24, diabeł, wąż piekielny był pierwszym bytem osobowym, który nakłaniał Adama i Ewę do grzechu: „Ewa została zwiedziona przez przebiegłość węża” (2 Kor. 11, 3). Poprzez Ewę diabeł podziałał też na Adama (por. 1 Tm 2, 14).

Jezus w Ewangelii Janowej określił diabła, jako ojca swoich rozmówców Żydów, sprzeciwiających się jego misji. Jego postawą, według Jezusa, jest dążenie do zabijania: „Od początku był on zabójcą i w prawdzie nie wytrwał, bo prawdy w nim nie ma” (J 8, 44nn). Księga Apokalipsy w rozdziale dwunastym w wersie 9 mówiła o diable jako o potworze: "Wąż starodawny, który się zwie diabeł i szatan, zwodzący całą zamieszkałą ziemię." Diabeł według tej księgi kontynuuje na ziemi, w historii to, czego dokonał w życiu pierwszych rodziców. Rozszerza tyrańską władzę grzechu pierworodnego nad ludzkością.

Tyran królestwa grzechu

Diabeł w Nowym Testamencie jest nazwany księciem królestwa grzechu, „księciem tego świata” (J 12, 31). Działa w synach buntu żyjących „według doczesnego sposobu tego świata, według sposobu Władcy mocarstwa powietrza, to jest ducha, który działa teraz w synach buntu (Ef 2,1)”. Ma „władzę nad śmiercią” i trzyma w niewoli ludzi, gdyż mają w sobie lęk przed śmiercią (Hbr 2, 14-15). Jest też nazwany „bogiem tego świata”, zaślepiającym umysły niewierzących (2 Kor 4, 4)[5].

Sprzeciw chrześcijan
Diabeł zerkający przez otwór w sklepieniu zakrystii w kościele św. Ducha w Landshut na Bawarii

Chrześcijanie są wezwani, by walczyć z dominacją diabła w świecie:

„Obleczcie pełną zbroję Bożą, byście mogli się ostać wobec podstępnych zakusów diabła. Nie toczymy bowiem walki przeciw krwi i ciału, lecz przeciw Zwierzchnościom, przeciw Władzom, przeciw rządcom świata tych ciemności, przeciw pierwiastkom duchowym zła na wyżynach niebieskich. Dlatego weźcie na siebie pełną zbroję Bożą, abyście w dzień zły zdołali się przeciwstawić i ostać, zwalczywszy wszystko. Stańcie więc /do walki/ przepasawszy biodra wasze prawdą i oblókłszy pancerz, którym jest sprawiedliwość, a obuwszy nogi w gotowość [głoszenia] dobrej nowiny o pokoju. W każdym położeniu bierzcie wiarę jako tarczę, dzięki której zdołacie zgasić wszystkie rozżarzone pociski Złego. Weźcie też hełm zbawienia i miecz Ducha, to jest słowo Boże – wśród wszelakiej modlitwy i błagania. Przy każdej sposobności módlcie się w Duchu! Nad tym właśnie czuwajcie z całą usilnością (Ef 6,11)[5].

Diabły folkloru polskiego

Maska diabła, Józef Hulka, 1976. Muzeum Miejskie w Żywcu

Początkowo w folklorze polskim diabły były to legendarne, rogate postacie, wywodzące się od złych lub złośliwych demonów – tzw. czartów lub biesów – pochodzących z mitologii słowiańskiej. Dopiero po chrystianizacji słowo diabeł stało się synonimem słowa szatan.

Inne tytuły diabła

Zobacz też


Przypisy

  1. Andrzej Migda, Egzorcyzm pentekostalny, Warszawa 2010.
  2. Lyonnet 1984 ↓, s. 930.
  3. Ewangelia wg św. Jana, J 8,44
  4. Ewangelia wg św. Mateusza, Mt 4,1-11
  5. a b c Gaudel 1933 ↓, s. 316-318.

Bibliografia

  • Gaudel A.: Peche originel: 5° Rôle du démon dans l'origine et l'évolution du règne du péché (Eph., II, 1 ; I Cor., XII, 2; Joa., XII, 31 ; VIII, 44; I Joa., III, 8; Apoc, XII, 9; Eph., VI, 12). W: Dictionnaire de théologie catholique. T. 12. 1933, s. 315-316.
  • Stanislas Lyonnet SJ: Szatan. W: Słownik teologii biblijnej. X. Léon-Dufour (red.), K. Romaniuk (tłum. i oprac.). Wyd. 4. Poznań: Pallottinum, 1994, s. 930-932. ISBN 83-7014-224-9.
  • Historia diabła i koncepcji zła, Paul Carus, przekład Marek Skierkowski, posłowie Jerzy Prokopiuk, stron 376, Wydawnictwo XXL, Wrocław, 2014 ISBN 978-83-62381-55-5

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Teufel im Gewölbe Sakristei Hl. Geist (Landshut).jpg
Autor: Gliwi, Licencja: CC BY-SA 4.0
Teufel im Gewölbe der Sakristei von Hl. Geist in Landshut.
1528 Anna i Józef Hulka maska Diabła 1976.jpg
Autor: User:Nowak.michal, Licencja: CC BY-SA 4.0
Maska obrzędowa - Diabeł; autorzy: Anna i Józef Hulka; Łękawica. Obiekt w kolekcji Muzeum Miejskiego w Żywcu.
Codex Gigas devil.jpg
Illustration of the Devil in the Codex Gigas, folio 290 recto