Diakonat stały w Polsce

Diakonat stały w Polsce – koncepcja diakonatu jako właściwego i trwałego stopnia hierarchicznego w Kościele katolickim, wdrażana w Polsce przez Konferencję Episkopatu Polski i poszczególnych biskupów diecezjalnych w ramach reform Soboru Watykańskiego II.

Zgodnie z teologią katolicką diakonat jest pierwszym z trzech stopni sakramentu święceń (są to kolejno: diakonat, prezbiterat i episkopat). W obrzędzie święceń biskup nakłada na kandydata ręce, ale nie dla kapłaństwa, lecz dla posługi[1].

Diakonem stałym może zostać nie tylko celibatiarusz, lecz także mężczyzna żonaty. Zgodnie z prawem kanonicznym, diakon – także żonaty – nie jest już osobą świecką, ale duchownym.

Prace nad przywróceniem stałego diakonatu rozpoczęto w Polsce dopiero po przemianach ustrojowych przełomu lat 80. i 90. XX wieku. Do tej pory diakonat był w Polsce tylko stopniem przejściowym na drodze do kapłaństwa. Pierwszy diakon greckokatolicki nieprzeznaczony do kapłaństwa, Andrzej Chita, został wyświęcony w Polsce 17 marca 1993 roku, zaś pierwszy diakon stały rzymskokatolicki, Tomasz Chmielewski, przyjął święcenia 6 czerwca 2008 roku.

Diakonat stały w dokumentach Soboru Watykańskiego II

Katolickie Kościoły wschodnie przez wiele wieków zachowały instytucję diakonatu stałego, lecz w Kościele łacińskim praktyka święcenia stałych diakonów zanikła bardzo wcześnie. Pierwsza decyzja przywrócenia diakonatu jako stałego stopnia hierarchii została podjęta na Soborze Trydenckim[2], lecz nie została zrealizowana. Wypełnienia doczekały się dopiero postanowienia biskupów zebranych na Soborze Watykańskim II. Ojcowie soborowi zarządzili w Konstytucji dogmatycznej o Kościele "Lumen Gentium", by zachować diakonat jako właściwy i trwały stopień hierarchiczny[3]. Ponadto zdjęto z diakonów obowiązek bezżenności.

Soborowy Dekret o misyjnej działalności Kościoła stwierdza, że wskazane jest, aby ludzi, którzy spełniają prawdziwie diakońską posługę, głosząc słowo Boże jako katechiści, kierując w imieniu proboszcza i biskupa rozproszonymi wspólnotami chrześcijańskimi albo praktykując miłosierdzie w działalności społecznej czy charytatywnej, wzmocnić przez przekazane w tradycji od Apostołów nałożenie rąk i ściślej połączyć z ołtarzem, aby skuteczniej wypełniali oni swoją posługę dzięki sakramentalnej łasce diakonatu[4].

Wprowadzenie diakonatu stałego w Kościele polskim

Diakonat stały jest w polskim katolicyzmie nowością. Zanikł bowiem w Kościele łacińskim jeszcze przed przybyciem pierwszych misjonarzy do Polski. Natomiast tuż po Soborze Watykańskim II biskupi polscy byli bardzo ostrożni z wprowadzaniem tej instytucji. Konferencja Episkopatu Polski podjęła ten temat dopiero po zakończeniu przemian ustrojowych w Polsce, gdy możliwość wprowadzenia diakonatu stałego odnotowano w dokumentach II Polskiego Synodu Plenarnego (1991–1999)[5].

Pierwszym z Kościołów lokalnych w Polsce, gdzie przywrócono stały diakonat, była diecezja przemyska (obecnie archidiecezja przemysko-warszawska) obrządku bizantyjsko-ukraińskiego. Pierwszy diakon nieprzeznaczony do kapłaństwa po Soborze Watykańskim II, Andrzej Chita, został wyświęcony 17 marca 1993 roku[6].

20 czerwca 2001 roku Konferencja Episkopatu Polski postanowiła zwrócić się do Stolicy Apostolskiej z prośbą o pozwolenie na wprowadzenie w Polsce diakonatu stałego. Za przyjęciem tej uchwały było 70 biskupów, przeciw było 10, a 7 wstrzymało się od głosowania[5]. 22 stycznia 2004 roku watykańska Kongregacja ds. Edukacji Katolickiej zatwierdziła na okres sześciu lat Wytyczne dotyczące formacji i posługi diakonów stałych w Polsce[7]. Ponowne zatwierdzenie nieznacznie poprawionych Wytycznych nastąpiło 9 czerwca 2015 roku. Dokument został przyjęty także na okres sześciu lat[5].

6 stycznia 2005 roku bp Andrzej Suski jako pierwszy biskup diecezjalny w Polsce, wydał dekret wprowadzający diakonat stały w diecezji toruńskiej. Tym samym dekretem powołał do istnienia Ośrodek Formacji Diakonów Stałych w Przysieku pod Toruniem[5]. W chwili powstania ośrodka formację do diakonatu podjęło dziesięciu żonatych kandydatów. Pierwszy rzymskokatolicki diakon stały w Polsce, Tomasz Chmielewski, został wyświęcony 6 czerwca 2008 roku w Toruniu przez biskupa toruńskiego Andrzeja Suskiego[8]. Ośrodek w Przysieku funkcjonował do połowy 2008 roku, tj. do momentu zakończenia formacji przez pierwszych kandydatów. Następnie zawieszono jego działalność. W kolejnych latach ośrodki formacyjne dla kandydatów do diakonatu powołano do istnienia w innych diecezjach: w Drohiczynie, Warszawie, Opolu, Szczecinie, Ełku, Katowicach oraz w Elblągu (wspólny dla diecezji elbląskiej i archidiecezji warmińskiej)[5]. W 2018 roku wprowadzono diakonat stały w diecezji świdnickiej, a w 2019 roku – w archidiecezji łódzkiej[5]. W 2021 roku wprowadzono diakonat stały w diecezji legnickiej, a w październiku 2022 roku – w diecezji kieleckiej[9].

Wymagania stawiane kandydatom do święceń

Diakonem stałym może zostać w Polsce[10]:

  • mężczyzna żonaty – w wieku minimum 35 lat, posiadający minimum 5-letni staż małżeński;
  • mężczyzna bezżenny – w wieku minimum 25 lat.

Diakoni stali w Polsce co do zasady pełnią posługę nieetatowo, stąd też kandydaci powinni mieć swoje stałe źródło utrzymania[5].

W przypadku kandydatów żonatych do uzyskania święceń niezbędna jest zgoda żony. Wyświęcony diakon żonaty nie może zawrzeć kolejnego małżeństwa po śmierci swojej żony, chyba że w drodze wyjątku uzyska zgodę własnego biskupa (np. w sytuacji, gdy ma małe dzieci na wychowaniu)[5].

Kandydaci na diakonów stałych w Polsce muszą mieć ukończone studia wyższe z zakresu teologii. Są także zobowiązani do zrealizowania trzyletniej formacji i ukończenia studium uzupełniającego do diakonatu stałego[5].

Formacja do diakonatu stałego obejmuje następujące etapy[10]:

  • aspirantura (około 3 miesięcy) – ma na celu zdobycie przez aspirantów i ich małżonki podstawowej wiedzy o diakonacie, a także przygotowanie się do dojrzałej decyzji co do dalszej formacji; zakończona obrzędem przyjęcia do grona kandydatów do diakonatu;
  • kandydatura (minimum 3 lata) – czas formacji teologicznej oraz praktycznego przygotowania do posługi; w spotkaniach formacyjnych (a przynajmniej w części z nich) uczestniczą także małżonki kandydatów; w tym czasie kandydaci do diakonatu przyjmują posługi lektora i akolity;
  • bezpośrednie przygotowanie do święceń, w tym pięciodniowe rekolekcje zamknięte.

Diakoni stali w Polsce

Do 30 czerwca 2022 roku wyświęcono w Polsce 86 stałych diakonów rzymskokatolickich: 81 żonatych oraz 3 celibatariuszy, w tym 2 zakonników (zakonnicy podjęli pracę poza granicami Polski).

Diakoni stali w Polsce według diecezji

Liczba diakonów stałych w Polsce według diecezji rzymskokatolickich
DiecezjaPierwsze święcenia diakonów stałychAktualna liczba diakonów stałychUwagi
Metropolia białostocka
Archidiecezja białostocka–0
Diecezja drohiczyńska–0
Diecezja łomżyńska–0
Metropolia częstochowska
Archidiecezja częstochowska–0
Diecezja radomska–0
Diecezja sosnowiecka–0
Metropolia gdańska
Archidiecezja gdańska–0
Diecezja pelplińska8 czerwca 20081[11]
Diecezja toruńska6 czerwca 20083[11]
Metropolia gnieźnieńska
Archidiecezja gnieźnieńska–0
Diecezja bydgoska–0
Diecezja włocławska–0
Metropolia katowicka
Archidiecezja katowicka24 października 201317[12]
Diecezja gliwicka7 listopada 20152[11]
Diecezja opolska30 czerwca 201310[11]
Metropolia krakowska
Archidiecezja krakowska–0
Diecezja bielsko-żywiecka–0
Diecezja kielecka–0
Diecezja tarnowska–0
Metropolia lubelska
Archidiecezja lubelska–0
Diecezja sandomierska–0
Diecezja siedlecka–0
Metropolia łódzka
Archidiecezja łódzka–16
Diecezja łowicka–0
Metropolia poznańska
Archidiecezja poznańska–0
Diecezja kaliska–0
Metropolia przemyska
Archidiecezja przemyska–0
Diecezja rzeszowska–0
Diecezja zamojsko-lubaczowska–0
Metropolia szczecińsko-kamieńska
Archidiecezja szczecińsko-kamieńska18 czerwca 20164[11]
Diecezja koszalińsko-kołobrzeska–0
Diecezja zielonogórsko-gorzowska9 stycznia 20211[11]
Metropolia warmińska
Archidiecezja warmińska24 maja 20202
Diecezja elbląska4 lipca 202010
Diecezja ełcka20 grudnia 20095[11]
Metropolia warszawska
Archidiecezja warszawska9 sierpnia 20095[11]
Diecezja płocka–0
Diecezja warszawsko-praska14 maja 20225[13]
Metropolia wrocławska
Archidiecezja wrocławska–0
Diecezja legnicka5 czerwca 20213[11]
Diecezja świdnicka10 sierpnia 20202[11]
Ordynariat Polowy Wojska Polskiego–0

Diakoni stali wyświęceni w Polsce

Diakoni stali rzymskokatoliccy wyświęceni w Polsce
Lp.Imię i nazwiskoData święceńDiecezja / zgromadzenie zakonneUwagi
1.Tomasz Chmielewski6 czerwca 2008diecezja toruńska[11]
2.Zbigniew Machnikowski8 czerwca 2008diecezja pelplińska[11]
3.Bogdan Sadowski9 sierpnia 2009archidiecezja warszawska[11]
4.Stanisław Dziemian20 grudnia 2009diecezja ełcka[11]
5.Mariusz Malinowski19 grudnia 2010diecezja toruńska[11]
6.Waldemar Rozynkowski5 listopada 2011diecezja toruńska[11]
7.Czesław Cebulla30 czerwca 2013diecezja opolska[11]
8.Ryszard Kłoś30 czerwca 2013diecezja opolska[11]
9.Rudolf Syga30 czerwca 2013diecezja opolska[11]
10.Albert Karkosz24 października 2013archidiecezja katowicka[11]
11.Piotr Maciejewski29 czerwca 2014archidiecezja warszawska[11]
12.br. Benoît-Joseph16 października 2014Monastyczne Wspólnoty Jerozolimskiepodjął posługę poza granicami Polski[11]
13.Piotr Joszko20 czerwca 2015diecezja opolska[11]
14.Rudolf Wilczek27 czerwca 2015diecezja opolska[11]
15.Tadeusz Cieślik23 września 2015archidiecezja katowicka[11]
16.Bogdan Boruta23 września 2015archidiecezja katowicka[11]
17.Marek Czogalik7 listopada 2015diecezja gliwicka[11]
18.Jan Ogrodzki22 listopada 2015archidiecezja warszawska[11]
19.Marcin Gajda18 czerwca 2016archidiecezja szczecińsko-kamieńska[11]
20.Paweł Ziętek18 czerwca 2016archidiecezja szczecińsko-kamieńska[11]
21.Roman Wojciechowski18 czerwca 2016archidiecezja szczecińsko-kamieńska[11]
22.Robert Marszałek18 czerwca 2016archidiecezja szczecińsko-kamieńska[11]
23.Arkadiusz Grining1 maja 2017diecezja ełcka[11]
24.Jan Konopko1 maja 2017diecezja ełcka[11]
25.Krzysztof Gładkowski1 maja 2017diecezja ełcka[11]
26.Józef Suwalski1 maja 2017diecezja ełcka[11]
27.Marek Dziony25 czerwca 2017diecezja opolskacelibatariusz[11]
28.br. Damian Lenckowski25 czerwca 2017Wspólnota Apostołów Nadzieipodjął posługę poza granicami Polski[11]
29.Tomasz Kosiek8 grudnia 2017diecezja gliwicka[11]
30.Krystian Kukiełka27 czerwca 2018archidiecezja katowicka[11]
31.Andrzej Lwowski28 czerwca 2018archidiecezja katowicka[11]
32.Andrea Nardotto28 czerwca 2018archidiecezja katowicka[11]
33.Piotr Kowalczyk28 czerwca 2019diecezja opolska[11]
34.Andrzej Wołodźko24 maja 2020archidiecezja warmińska[11]
35.Jacek Kowalski24 maja 2020archidiecezja warmińska[11]
36.Jerzy Demski29 czerwca 2020Administratura apostolska Atyraupodjął posługę poza granicami Polski[11]
37.Jarosław Duszak29 czerwca 2020diecezja opolska[11]
38.Jarosław Baturewicz4 lipca 2020diecezja elbląska[11]
39.Andrzej Chołaszczyński4 lipca 2020diecezja elbląska[11]
40.Wojciech Handke4 lipca 2020diecezja elbląska[11]
41.Szczepan Okrój4 lipca 2020diecezja elbląska[11]
42.Maciej Stęplewski4 lipca 2020diecezja elbląska[11]
43.Krzysztof Szczepański4 lipca 2020diecezja elbląska[11]
44.Tadeusz Dubicki10 sierpnia 2020diecezja świdnicka[11]
45.Adam Runiewicz9 stycznia 2021diecezja zielonogórsko-gorzowska[11]
46.Dariusz Bak5 czerwca 2021diecezja legnicka[11]
47.Wojciech Dąbrowski5 czerwca 2021diecezja legnicka[11]
48.Adam Dylus20 czerwca 2021archidiecezja katowicka[11]
49.Adam Larysz27 czerwca 2021archidiecezja katowicka[11]
50.Krzysztof Łaszuk3 lipca 2021diecezja elbląska[11]
51.Sebastian Olszewski3 lipca 2021diecezja elbląska[11]
52.Piotr Maciejewski3 lipca 2021diecezja elbląska[11]
53.Marek Serafinowicz3 lipca 2021diecezja elbląska[11]
54.Zbigniew Szurek8 lipca 2021archidiecezja katowicka[11]
55.Sławomir Warzecha15 lipca 2021archidiecezja katowicka[10]
56.Robert Moczulski22 lipca 2021archidiecezja katowicka[10]
57.Ryszard Swoboda7 lipca 2022diecezja legnicka[11]
58.Kazimierz Wojciech Adamaszek14 maja 2022diecezja warszawsko-praska[13]
59.Marek Chaciński14 maja 2022diecezja warszawsko-praska[13]
60.Artur Wiesław Elceser14 maja 2022diecezja warszawsko-praska[13]
61.Dariusz Kwiek14 maja 2022diecezja warszawsko-praska[13]
62.Roman Wojciechowski14 maja 2022diecezja warszawsko-praska[13]
63.Robert Bińkowski14 maja 2022archidiecezja warszawska[14]
64.Sławomir Baranowski28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
65.Romuald Bosakowski28 maja 2022archidiecezja łódzkacelibatariusz[15]
66.Paweł Jan Chmura28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
67.Arkadiusz Dobiech28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
68.Bogdan Kosztyła28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
69.Jakub Kowalczyk28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
70.Dariusz Mroczek28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
71.Sebastian Piątkowski28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
72.Paweł Pietrala28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
73.Adam Rychlik28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
74.Adrian Seliga28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
75.Piotr Sobczyński28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
76.Adam Surma28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
77.Sławomir Szewczyk28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
78.Adam Tataradziński28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
79.Jarosław Wójtowicz28 maja 2022archidiecezja łódzka[15]
80.Mariusz Kaletka14 czerwca 2022archidiecezja katowicka[16]
81.Bartosz Kaczmarczyk18 czerwca 2022archidiecezja katowicka[17]
82.Krzysztof Kurpanik18 czerwca 2022archidiecezja katowicka[17]
83.Jarosław Danach21 czerwca 2022archidiecezja katowicka[12]
84.Krzysztof Jamrozy23 czerwca 2022archidiecezja katowicka[12]
85.Marek Dydkowski25 czerwca 2022archidiecezja katowicka[12]
86.Marek Hadalski25 czerwca 2022archidiecezja katowicka[12]
87.Henryk Smolny28 czerwca 2022diecezja świdnicka[18]

Diakoni greckokatoliccy nieprzeznaczeni do kapłaństwa

W Kościele rzymskokatolickim ewentualna decyzja o wprowadzeniu diakonatu stałego w diecezji należy do biskupa[3]. Jednakże, w przypadku Kościołów wschodnich katolickich, ojcowie soborowi wprost nakazali wznowienie instytucji trwałego diakonatu wszędzie tam, gdzie wyszła ona ze zwyczaju[19].

Do 22 stycznia 2020 roku wyświęcono w Polsce 6 diakonów greckokatolickich nieprzeznaczonych do kapłaństwa (5 żonatych i 1 zakonnika – bazylianina).

Diakoni greckokatoliccy nieprzeznaczeni do kapłaństwa wyświęceni w Polsce
Lp.Imię i nazwiskoData święceńUwagi
1.Andrzej Chita17 marca 1993[11]
2.br. Bogdan Pietnoczko28 października 2000bazylianin[11]
3.Piotr Siwicki30 listopada 2003[11]
4.Włodzimierz Kaczmar26 września 2010[11]
5.Włodzimierz Mosorow5 marca 2017[11]
6.Bogdan Pietnoczka26 czerwca 2017[11]

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Sobór Watykański II, Lumen Gentium, 29; Constitutiones Ecclesiae Aegyptiacae, III, 2: wyd. Funk, Didascalia, II, s. 103; Statua Ecclesiae, Antique 37-41: Mansi 3, 954.
  2. ↑ Sobór Trydencki, Sesja XIII, 15 lipca 1563 roku, rozdz. 17: [Święty Sobór] zachęca i nakazuje w Panu, aby wszyscy poszczególni biskupi, tam gdzie tylko możliwe, przywrócili te zadania [stopnie święceń od ostiariatu do diakonatu] w kościołach katedralnych, kolegiackich i parafialnych.
  3. ↑ a b Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen Gentium, rozdz. III, pkt. 29.
  4. ↑ Sobór Watykański II, Ad gentes divinitus, 16.
  5. ↑ a b c d e f g h i Waldemar Rozynkowski, Diakonat stały w Kościele w Polsce : historia – teologia – wyzwania, Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum, 2019, ISBN 978-83-8127-347-3, OCLC 1111764255 [dostęp 2020-01-22].
  6. ↑ Diakonat stały w Polsce – historia i stan aktualny
  7. ↑ Diakonat stały w Kościele w Polsce
  8. ↑ Katarzyna Wiśniewska, Ksiądz diakon, jego żona i jego dzieci, Wyborcza.pl, 3 czerwca 2008 [zarchiwizowane z adresu 2008-06-05].
  9. ↑ Aneta Wasilewska: Przełom w polskim Kościele. Posługę rozpoczną żonaci mężczyźni. Interia, 02.10.2022. [dostęp 2022-10-03]. (pol.).
  10. ↑ a b Ośrodek Formacji Diakonów Stałych Archidiecezji Katowickiej, diakonat.katowice.pl [dostęp 2020-01-22].
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf bg bh bi bj bk bl bm bn bo bp bq br bs Stan na dzień 22 stycznia 2020 r.; por. Diakonat stały w Polsce – historia i stan aktualny
  12. ↑ a b c d e Archidiecezja Katowicka - Diakoni stali, www.archidiecezjakatowicka.pl [dostęp 2022-06-26].
  13. ↑ a b c d e f Święcenia diakonatu stałego, Diecezja Warszawsko-Praska, 14 maja 2022 [dostęp 2022-05-16] (pol.).
  14. ↑ Instytut Gość Media, Robert Bińkowski - piąty diakon stały w archidiecezji warszawskiej, warszawa.gosc.pl, 15 maja 2022 [dostęp 2022-06-18].
  15. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Abp Ryś do diakonów: „Proście” i „Ojciec” – to są słowa, z którym was Pan Jezus posyła w waszą misję, www.archidiecezja.lodz.pl [dostęp 2022-06-18] (pol.).
  16. ↑ Archidiecezja Katowicka - Mariusz Kaletka, został diakonem stałym, archidiecezjakatowicka.pl [dostęp 2022-06-18].
  17. ↑ a b Archidiecezja Katowicka - Dwóch mężów i ojców przyjęło święcenia diakonatu, archidiecezjakatowicka.pl [dostęp 2022-06-19].
  18. ↑ Świdnica. Święcenia diakona stałego Henryka Smolnego, niedziela.pl [dostęp 2022-06-30] (pol.).
  19. ↑ Sobór Watykański II, Dekret Orientalium ecclesiarum.