Dialekt alemański

Alemannisch
Obszar

Szwajcaria, Niemcy, Austria, Liechtenstein i inne

Liczba mówiących

ok. 10 mln

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO2 wrażliwy
Ethnologue5 rozwojowy
Kody języka
Kod ISO 639-2gsw
Kod ISO 639-3gsw
IETFgsw
Glottologalem1243
Ethnologuegsw
WALSalt, gbe, gos, gpz, gtg, gzu
Występowanie
Ilustracja
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku alemańskim
Słownik języka alemańskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Dialekt alemański (nazwa własna: Alemannisch) – grupa zróżnicowanych gwar górnoniemieckich języka wysokoniemieckiego z rodziny języków germańskich. Bywa określany jako odrębny od niemieckiego język alemański. Funkcjonuje głównie w formie mówionej; funkcję języka literackiego na obszarze jego występowania pełni standardowa niemczyzna.

Posługuje się nim około 10 milionów ludzi w 7 państwach: Szwajcarii (cały region niemieckojęzyczny poza rejonem Samnaun przy granicy z Austrią), Niemczech (Szwabia i większość Badenii-Wirtembergii), Austrii (tylko Vorarlberg), całym Liechtensteinie, Włoszech (kilka izolowanych miejscowości w płn.-zach. Alpach), Francji (Alzacja) oraz Wenezueli (język kilku osad kolonistów od 1843).

Nazwa dialektu pochodzi od dawnego związku niemieckich plemion z tego regionu (Alamanowie).

Odmiany

Istnieją następujące etnolekty alemańskie:

Język literacki

Najstarszym zapisem dialektu są krótkie napisy na fibulach, pochodzących z VI wieku. Pierwsze teksty ciągłe zostały zapisane w VIII wieku w opactwie St. Gallen, np. modlitwa Ojcze nasz:

Fater unser, thu bist in himile
uuihi namu dinan
qhueme rihhi diin
uuerde uuillo diin,
so in himile, sosa in erdu
prooth unseer emezzihic kip uns hiutu
oblaz uns sculdi unsero
so uuir oblazem uns skuldikem
enti ni unsih firleit in khorunka
uzzer losi unsih fona ubile

Konfederacja Szwajcarska sporządziła swoje kroniki w XIV wieku w dialekcie alemańskim. Także na ten dialekt przetłumaczył Biblię szwajcarski reformator religijny Huldrych Zwingli w 1520. Od XVII wieku datuje się wypieranie gwar alemańskich przez język niemiecki, jako język literacki. Z tego powodu do dziś nie istnieje żadna spójna ortografia gwar alemańskich (brak normy literackiej).

W 1803 Johann Peter Hebel napisał Opowieści alemańskie (Alemannische Gedichte) w tym dialekcie. Szwajcarscy pisarze często świadomie używają zapożyczeń z dialektu tzw. „helwetyzmów” w swoich utworach, pisanych w języku niemieckim, np. Jeremias Gotthelf i Tim Krohn.

Cechy

Południowa (alpejska) część obszaru dialektu cechuje się znacznie większymi różnicami od standardowego języka niemieckiego, niż część północna (w RFN).

Ponieważ południowe gwary alemańskie (np. w Szwajcarii) są w większości trudno lub w niewielkim stopniu rozumiane przez użytkowników języka niemieckiego, niektórzy językoznawcy, opierając się na kryteriach SIL International i UNESCO, opisują ten etnolekt jako odrębny „język alemański” lub 4 odrębne języki: szwabski, alemański, walser i niemiecki „colonia tovar” (w Wenezueli).

Szwajcarskie gwary alemańskie są często określane jako „szwajcarski język niemiecki” lub Schwyzerdütsch.

Najważniejsze cechy to:

  • częste użycie zdrobnień: na północy- przyrostek -le; na południu: -li (zamiast niemieckiego -chen), np. Häusle, Hüüsle, Hüüsli, Hiisli (domek).
  • Zróżnicowanie między południowymi i północnymi gwarami w wymowie ch po samogłoskach: i, e, ä, ö, ü i spółgłoskach.
  • czasownik być jest różnie odmieniany w różnych gwarach:
    (częste formy gs*- pochodzą od słów pokrewnych ge-sein, niespotykanych we współczesnym języku niemieckim.)
Odmiana czasownika być w gwarach alemańskich
język polski
(język niemiecki)
dolnoszwabskialzackiAllgäuerischDolny
Markgräflerland
VoralpenlandwschodnioszwajcarskizachodnioszwajcarskiSensler
ja jestem
(ich bin)
I benIch binI binIch biI beeI biI(g) biI bû
ty jesteś
(du bist)
du bischdü bischdu bischdu bischdou bischdu bischdu bischdù bûsch
on jest
(er ist)
er ischär ischär ischär ischär ischär ischär ischär isch
my jesteśmy
(wir sind)
mir sendmir sinnmir send/söndmir sinmr sendm(i)r send/sön/sinnmir sywier sy
wy jesteście
(ihr seid)
ihr sendihr sinnihr sendihr sinihr sendi(i)r sönd/sinddihr sytier syt
oni są
(sie sind)
dui sendsie sinndui sendsi sindia senddi söndsi sysi sy
ja byłem
(ich bin ... gewesen)
i ben gwäich bin gsinni bi gsiich bi gsii bee gseii bi gsii(g) bi gsi/gsyi bû gsyy

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Dialecto alemánico.png
Autor: Fobos92, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dialecto alemánico