Dialekt marchijsko-magdeburski

Dialekt marchijsko-magdeburski[1], dialekt Starej Marchii i Magdeburga[2] – wymarły słowiański dialekt lechicki używany przez plemiona słowiańskie zamieszkujące Starą Marchię i okolice Magdeburga[2]. Pod względem językowym dialekt ten był szczególnie spokrewniony z używanym aż do XVIII wieku w Wendlandzie językiem drzewiańskim i należał do narzeczy zachodniolechickich[1].

Cechy językowe

Rozwój samogłosek i sonantów

Prasłowiańskie samogłoski nosowe zachowały się – *ǫ dało ą̊, np. Bombeck, Dambeke < psł. *Bǫbъkъ, *Dǫbъkъ, zaś *ę dało wąskie *ę̇, np. Prinzlowe, Wenzlow < psł. *Prędislavъ, *Vęťeslavъ[3]. Są także ślady przegłosu lechickiego nosówek: Randowe < psł. *Rędovo[4].

Prasłowiańskie *ě (jać) także ulegało przegłosowi lechickiemu – dało ono przed twardymi spółgłoskami zębowymi a, np. Gnadau, Latzke < psł. *Gnědovo, *Lěsъko, zaś w innych pozycjach e, np. Belin, Pechowe < psł. *Bělinъ, *Pěxovo[5].

Prasłowiańskie *e dało zasadniczo e, choć przed spółgłoskami pierwotnie palatalnymi istniała tendencja do zwężania wymowy do ė, np. Britzin, Popeliz < psł. *Berzinъ, *Popelicě[6].

Prasłowiańskie *i daje zasadniczo i, np. Klinkov, Sydowe < psł. *Klinъkovъ, *Židovo, jednak w pozycji przed l ulega obniżeniu do e, np. Melcowe < psł. *Milъkovo[7]. Podobnie jest przedstawiane prasłowiańskie *y, np. Dipkowe, Synowe < psł. *Dypъkovo, *Synovo, a grupa yl, podobnie jak il, jest oddawana przez el, np. Kubelke, Motelicze < psł. *Kobylъky, *Motylicě[7].

Prasłowiańskie *a dało a, np. Cracowe, Gaddow < psł. *Krakovo, *Gadovo, jednak od X wieku a (w tym to powstałe z innych prasłowiańskich głosek) ulega labializacji do o, np. Boben, Dontze, Sodin < psł. *Babinъ, *Donicě, *Sadinъ[8]. Inaczej rozwinęło się jedynie w grupie *ja-, która dała je-, np. jeggowe < psł. *Jajьkovo[9].

Prasłowiańskie *o uległo zwężeniu do ȯ, o czym świadczy częsta pisownia przez u, np. Drozdowe lub Drusdowe < psł. *Drozdovo[10]. Brak jednak charakterystycznego dla obszaru drzewiańskiego rozszczepienia *o na ö/ü[10]. Nagłosowe *o- zostało zaopatrzone w protetyczne v-, np. Wustrewe, Wutzow < psł. *Ostrovъ, *Osovъ, zaś przed spółgłoskami palatalnymi ta grupa przeszła w vi-, podobnie jak w drzewiańskim, np. Wilnitz, Wiebelitz < psł. *Voľьnica, *Oblica[11].

Prasłowiańskie *u najpewniej nie zmieniło swojej wymowy i jest kontynuowane przez u, np. Bukowe, Lubicz < psł. *Bukovo, *Ľubičь[12].

Jery w pozycji słabej zanikły[13], zaś w pozycji mocnej *ь dał e, np. Zwinez < psł. *Svinьcь, zaś *ъ dał o, np. Zerkow < psł. *Cŕ̥kъvь[13]. Odrębny rozwój obu jerów to cecha zbieżna z obszarem drzewiańskim i rugijskim, a zdecydowanie odróżniająca obszar Starej Marchii i Magdeburga od obszaru polskiego i pomorskiego, na których oba jery dają samogłoskę o tej samej barwie.

Pisownia typu Bukowe, Drozdowe świadczy o redukcji końcowej samogłoski – podobne procesy zachodziły również na obszarze drzewiańskim i rugijskim[14].

Prasłowiańskie *r̥ regularnie dało ar, podobnie też rozwija się *ŕ̥ przed spółgłoskami zębowymi twardymi, np. Parchowe, Tarnewitz < psł. *Pr̥xovo, *Tŕ̥novica, przy czym z czasem a ulegało labializacji, więc tym samym grupa miała postać or, np. Morditz, Storkow < psł. *Mr̥dicě, *Str̥kovъ[15].

Prasłowiańskie *ĺ̥ i *l̥ podobnie jak w pozostałych narzeczach zachodniolechickich uległy zmieszaniu i dały ol, np. Dolchow, Kolpin < psł. *Dĺ̥govъ, *Kl̥pinъ[16].

Rozwój grup *TorT był niekonsekwentny – konkurowały ze sobą TarT, np. Gardiss, Karwitz < psł. *Gordъčь, *Korvicě i TroT, np. Drogawiz, Potgrot < psł. *Dorgovicě, *Podъgordъ[17]. Typ TarT ustalił się o wiele później niż w dialekcie drzewiańskim i rugijskim[17].

Grupa *TerT jest niemal bezwyjątkowo oddana przez TreT lub TriT, np. Brisen, Stresen < psł. *Berzьno, *Strežьno[18]. Jedynym wyjątkiem zdaje się być Derwen < psł. *Dervьno[19].

Grupa *TolT na ogół ulegała przestawce do TlåT, podobnie jak w drzewiańskim, np. Clodene, Gladove < psł. *Koldьno, *Goldovo[20], przypadki pozostawienia TolT są rzadkie, np. Coldiz, Golwicz < psł. *Koldicě, *Golvicě[19]. Na kontynuanty grupy *TelT brak przykładów[21].

Nagłosowe *orT pod intonacją cyrkumfleksową przeszło w roT, odmiennie od drzewiańskiego råT, np. Rostocke < psł. *Orz-tokъ[22].

Rozwój spółgłosek

Pisownia nie rozstrzyga tego, czy pierwotne spółgłoski palatalne uległy depalatalizacji przed samogłoskami przednimi, podobnie jak w dialekcie drzewiańskim i rugijskim[23].

W zabytkach pisanych brak jest rozróżnienia szeregu s, c, z od š, č, ž, np. Plessow, Petzenow, Stressowe < psł. *Plěševъ, *Pečenovъ, *Streševo, co najpewniej świadczy o mazurzeniu dialektu marchijsko-magdeburskiego[23].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Papierkowski 1930 ↓, s. 120.
  2. ↑ a b Papierkowski 1930 ↓, s. 73.
  3. ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 111-113.
  4. ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 112-113.
  5. ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 113.
  6. ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 114.
  7. ↑ a b Papierkowski 1930 ↓, s. 115.
  8. ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 115-116.
  9. ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 116.
  10. ↑ a b Papierkowski 1930 ↓, s. 117.
  11. ↑ Papirkowski 1930 ↓, s. 117-118.
  12. ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 118.
  13. ↑ a b Papierkowski 1930 ↓, s. 110.
  14. ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 118-119.
  15. ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 106-107.
  16. ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 109.
  17. ↑ a b Papierkowski 1930 ↓, s. 103.
  18. ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 103-104.
  19. ↑ a b Papierkowski 1930 ↓, s. 104.
  20. ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 104-105.
  21. ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 105.
  22. ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 105-106.
  23. ↑ a b Papierkowski 1930 ↓, s. 119.

Bibliografia

  • Stanisław Papierkowski. Szczątki języka słowiańskich mieszkańców Starej Marchji i okolic Magdeburga. „Slavia Occidentalis”. IX, s. 73-124, 1930. 
Języki słowiańskie
zachodniosłowiańskie
lechickie
czesko-słowackie
serbołużyckie
wschodniosłowiańskie
staroruski †
ruski †
południowosłowiańskie
zachodnie
serbsko-chorwacki
wschodnie
odrębne dialekty
(mikrojęzyki)
języki mieszane
  1. ↑ Język prasłowiański nie jest językiem słowiańskim, lecz przodkiem wszystkich języków słowiańskich.