Dialekt niestandardowy

Dialekt niestandardowy, dialekt nieliteracki[1] (ang. non-standard dialect)[1][a] – odmiana języka niepełniąca funkcji normy instytucjonalnej, nieuprzywilejowana w procesie standaryzacji językowej[4] i zwykle pozbawiona prestiżu przypisywanego dialektowi standardowemu[2]. Dialekty nieliterackie można wydzielać na podstawie takich czynników jak: lokalizacja geograficzna, powiązanie etniczno-klasowe, obecność stygmatyzowanych cech językowych[5]. Z reguły nie są stosowane w nauczaniu, gdzie preferuje się standardową odmianę języka[6]. Występują przede wszystkim w formie ustnej i są kojarzone z niższym statusem socjoekonomicznym[2].

Dialekty niestandardowe, choć pozbawione formalnej kodyfikacji, wyposażone są w pełnoprawne systemy gramatyki, umożliwiające sprawną komunikację wśród ich użytkowników[7]. Z perspektywy lingwistycznej nie są one kodami gorszymi ani mniej cennymi względem standardu[8][b], gdyż w jednakowym stopniu rządzą się zasadami językowymi[6]. W niektórych przypadkach są stosowane również w postaci pisanej, choć należy wówczas założyć, że są pozbawione wypracowanych przepisów ortograficznych[10]. Od języków standardowych odróżniają się zasadniczo nie walorami lingwistycznymi (np. wewnętrzną strukturą), lecz przypisywanym im prestiżem społecznym[4].

Dialekty niestandardowe są popularnie postrzegane jako „niepoprawne”, „nieczyste” lub „nielogiczne” formy języka[11], w odróżnieniu od języka standardowego, który podlega procesom kodyfikacyjnym[6] i jest kojarzony z wykształconymi warstwami społeczeństwa[4]. Niekiedy standard bywa utożsamiany z samym językiem[2]. Sądy te mają charakter post-hoc[2] i znajdują swoje oparcie w statusie społecznym osób posługujących się poszczególnymi odmianami języka[6]. W niektórych wspólnotach komunikatywnych wyrazem tego rozróżnienia jest zjawisko dyglosji, tj. jednoczesne występowanie dwóch odrębnych postaci tego języka. Dialekt niestandardowy służy wówczas jako narzędzie komunikacji codziennej (np. w rozmowach z przyjaciółmi i rodziną), dialekt standardowy jest zaś rezerwowany dla sytuacji bardziej formalnych[12]. Wykształceni przedstawiciele klasy średniej mogą całkowicie preferować język standardowy (np. w południowej Anglii) lub zachować dwudialektalność, w pewnych kontekstach nadal posługując się dialektem nieliterackim (np. w Holandii i Niemczech)[12]. Ponadto istnieje korelacja między językiem a klasą społeczną, szczególnie na terenach miejskich, gdzie dialekt niestandardowy jest kojarzony z klasą robotniczą, standard natomiast uchodzi za właściwy dla klasy średniej[12].

Niektórzy badacze jako „wernakularne” (vernacular) określają odmiany i cechy językowe, którym przypisuje się zauważalny stygmat społeczny[13][14]. W odniesieniu do form odbiegających od języka standardowego, ale pozbawionych wyraźnego nacechowania społecznego, sugeruje się zaś stosować termin nonmainstream dialect[13][14]. Autorzy publikacji Dialects at School: Educating Linguistically Diverse Students wychodzą przy tym z założenia, że termin „dialekt niestandardowy” (non-standard dialect) ma w sobie zawarty ładunek wartościujący, niewłaściwy w kontekście naukowym[14].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ W anglojęzycznym piśmiennictwie językoznawczym występują również określenia: „dialekt wernakularny” (vernacular dialect), „dialekt potoczny” (colloquial dialect)[2] i „dialekt substandardowy” (substandard dialect)[3].
  2. ↑ Terminy naukowe „niestandardowy” i „substandardowy” ukazują odrębność opisywanych kodów względem standardu, nie zaś ich lingwistyczną niekompletność[2]. We współczesnej praktyce językoznawczej i leksykograficznej oznaczenie „substandardowy” zostało w znaczącej mierze zastąpione przez określenie „niestandardowy”[9]. Nie ma ono charakteru eufemistycznego, lecz odzwierciedla wiedzę empiryczną na temat obiegowych form języka[9].

Przypisy

  1. ↑ a b Adam Weinsberg, O przekładzie angielskiej terminologii językoznawczej, „Poradnik Językowy”, zeszyt 9–10, Warszawa–Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991, s. 636, ISSN 0551-5343.
  2. ↑ a b c d e f Karen Calteaux, STANON Research Programme, Human Sciences Research Council, Standard and non-standard African language varieties in the urban areas of South Africa: main report for the STANON Research Programme, HSRC Publishers, 1996, s. 38–39, ISBN 978-0-7969-1754-6 (ang.).
  3. ↑ Edgar A. Gregersen, Language in Africa: An Introductory Survey, Taylor & Francis, 1977, s. 13, ISBN 978-0-677-04380-7 (ang.).
  4. ↑ a b c Rajend Mesthrie, Standardisation and variation in South African English, 1994, s. 181–201 (ang.).
  5. ↑ Ronald L. Jackson II, Michael A. Hogg, Encyclopedia of Identity, SAGE, 2010, s. 219, ISBN 978-1-4129-5153-1 (ang.).
  6. ↑ a b c d Wondimu Tegegne, The Use of Dialects in Education and Its Impacts on Students’ Learning and Achievements, „Education Journal”, 5, 4, 2015, s. 263–269 (ang.).
  7. ↑ John H. McWhorter, The word on the street: debunking the myth of "pure" standard English, Perseus Books Group, 2001, ISBN 978-0-7382-0446-8 (ang.).
  8. ↑ István Lanstyák, Maďarčina na Slovensku – štúdia z variačnej sociolingvistiky / Hungarian in Slovakia – A Study in Variational Sociolinguistics, „Sociologický Časopis / Czech Sociological Review”, 38 (4), 2002, s. 418, ISSN 0038-0288, JSTOR: 41131826 (słow.).
  9. ↑ a b The American Heritage Guide to Contemporary Usage and Style, Houghton Mifflin Harcourt, 2005, s. 319, ISBN 978-0-618-60499-9 (ang.).
  10. ↑ Stephen Pit Corder, Introducing applied linguistics, Penguin Education, 1973, s. 208 (ang.).
  11. ↑ Natalie Schilling-Estes, Dialect variation, [w:] Ralph W. Fasold, Jeff Connor-Linton (red.), An introduction to language and linguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 2006, s. 312, ISBN 978-0-521-84768-1, OCLC 62532880 (ang.).
  12. ↑ a b c Jenny Cheshire, Dialect and Education: Some European Perspectives, Multilingual Matters, 1989, s. 3–5, ISBN 978-1-85359-035-1 (ang.).
  13. ↑ a b Jeffrey Reaser i inni, Dialects at School: Educating Linguistically Diverse Students, Routledge, 2017, ISBN 978-1-317-67897-7 (ang.).
  14. ↑ a b c Walt Wolfram, Donna Christian, Dialects and education: issues and answers, Prentice Hall Regents, marzec 1989, s. 3 (ang.).