Dialekt sulkowski

Polskojęzyczne wsie wokół Baborowa na początku XX wieku (kolor czerwony)

Dialekt sulkowski (także dialekt sułkowski, etnolekt śląski: sulkowski djalekt) – jeden z dialektów śląskich[1], wyodrębniony przez Feliksa Steuera w swojej pracy Dialekt sulkowski (1934). Należy do dialektów pogranicza śląsko-laskiego, a swą nazwę bierze od rodzinnej miejscowości Steuera – Sułkowa[1]. W przeszłości utożsamiany z gwarami prudnickimi[2]. W dialekcie tym Feliks Steuer stworzył takie dzieła, jak Ostatni gwojźdźaurz(śl.) i Z naszej źymjy ślunskej(śl.). Dlaczego, znając doskonale język polski, te dzieła stworzył w gwarze wyjaśnia we wstępie do Dialektu Sulkowskiego następująco:

Do r. 1905 prawie cała ludność Sulkowa (obecnie Sułków) mówiła wyłącznie po polsku.[... ] Od r. 1905 zaczyna się wzmożona germanizacja; wkorzeniła ją szkoła, która wywiera coraz silniejszy wpływ. [...] Wskutek tego młodzież szkolna i pozaszkolna używa obecnie dosyć ogólnie języka niemieckiego. Widać, że germanizacja prze silnie naprzód. Zachodzi zatem obawa, że najpóźniej po dwu pokoleniach język polski w Sulkowie zaniknie ostatecznie.

Do zapisu używał specjalnego alfabetu powstałego we współpracy z Kazimierzem Nitschem zajmującego się dialektami śląskimi znacznie wcześniej.

Cechy charakterystyczne

Dialekt sulkowski charakteryzuje się:

  • przejściem dawnego a pochylonego w dyftong au, wymawiany [ɑw];
  • zachowaniem twardego k i g w połączeniu ky i gy np. okynka (okienka), pługy (pługi);
  • antycypacją miękkości (np. kujźńa);
  • przejściem wygłosowej samogłoski nosowej w am, np. cebulam (cebulę)
  • brakiem prelabializacji nagłosowego o, np. okno (por. centralnośląskie uokno).

Przykład tekstu

Gwojźdźaurz mau wjelkům familijam. Ćynżko mu je wszyckich ućůngnuć. Ale robi dźyń i noc, ażby dźeći mjały co jejść, co se oblyc i czim zostać. We wszyckim půmaugau mu baba. To je dobrau baba. Kaj chłop być ńy może, tam je ůna. W leće stauwau rano o jednej a leći na trauwam. Tam daleko za huczńicam. Jak przychodźi du dům, warzi na blasze. Dauwau świńům, gańśům, kurům a odbywau krowy. Po śńaudańu idźe na poly. Krůtko przed połejdńym zajś je důma. Mujśi warzyć objaud a gotować lau bydła.

Feliks Steuer, Ostatńi gwojźdźaurz

Przypisy

  1. ↑ a b Feliks Steuer, Dialekt sulkowski, Kraków 1934
  2. ↑ Kronika śląska, [w:] Andrzej Jałowiecki, Organizacja angielskiego przemysłu węglowego, Katowice: Instytut Śląski, 1935, s. 6.

Zobacz też

Media użyte na tej stronie

Polskie Morawy.png
Autor: D T G, Licencja: CC BY-SA 4.0
"Polish Moravia"
  • yellow dots - Czech/Moravian speaking settlements in the beginning of the 20th century
  • red dots - Polish speaking settlements in the beginning of the 20th century
  • blue dots - German speaking settlements
  • blue line - Psina River
  • black line in the north - Historical northern moravian border in Poland
  • black line in the south - Historical southern german border in the Czech Republic (1742-1919)
  • yellow line - Moravian church language in the 17th century based on [1], which itself is based on bishopric visitations reports

based on : http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.hdl_11089_21291/c/0_6__115__131_Kowalski.pdf

p. 120