Dialekty języka słoweńskiego

Mapa słoweńskich zespołów dialektalnych (regionalnych)

     dialekty goreńskie

     dialekty doleńskie (3. kostelsko narečje, 4. mešani kočevski govori, 5. severnobelokranjsko narečje, 6. južnobelokranjsko narečje)

     dialekty styryjskie

     dialekty panońskie

     dialekty karynckie

     dialekty przymorskie

     dialekty rowtarskie (1. šavrinsko narečje, 2. čiško narečje)

Dialekty języka słoweńskiego (słoweń. slovenska narečja) – regionalne odmiany języka słoweńskiego, klasyfikowanego w ramach południowej gałęzi języków słowiańskich. Według jednej z koncepcji podziału dialektalnego język słoweński składa się z co najmniej 48 dialektów bądź poddialektów (gwar)[1]. Dokładna liczba dialektów słoweńskich jest trudna do określenia[2], publikacje lingwistyczne wskazują na istnienie w ramach tego języka od 7 do 50 dialektów regionalnych[3][4]. Dialekty słoweńskie wykazują między sobą różnice na tyle poważne, że w niektórych przypadkach wzajemna zrozumiałość przybiera ograniczony charakter[5].

Język słoweński należy do grupy południowosłowiańskiej[6] i tworzy część południowosłowiańskiego kontinuum dialektalnego[7]. Jest stosunkowo blisko spokrewniony z dialektami kajkawskim i czakawskim, odrębnymi od dialektu sztokawskiego, który dominuje na obszarze serbsko-chorwackim w roli języka literackiego[1]. Nie istnieje ścisła granica językowa między chorwackim dialektem kajkawskim a językiem słoweńskim – przejście między nimi ma charakter płynny[8][9] i jest związane z podziałami narodowościowymi[7].

Słoweńskie dialekty regionalne, wysoko zróżnicowane pod względem cech fonetycznych i morfologicznych, współistnieją ze słoweńskim językiem standardowym (literackim), powszechnie stosowanym w piśmiennictwie i mediach. Jest on przyswajany jako drugi język, obok różnych gwar i form języka potocznego[10]. Za fundament słoweńskiego języka literackiego podaje się niekiedy mowę kraińską[11], jednakże elementy morfologii i leksyki zostały poddane rekonstrukcji historycznej, co uniemożliwia przypisanie standardowi jednolitej podstawy gwarowej[10]. Językoznawczyni Tjaša Jakop wskazuje, że współczesny standardowy język słoweński wywodzi się z trzech ugrupowań dialektalnych – górnokraińskiego, dolnokraińskiego i styryjskiego[10].

Zróżnicowanie i kryteria podziału

Podział dialektalny języka słoweńskiego opiera się na szeregu różnic językowych i pozajęzykowch. Do czynników pozajęzykowych należą kwestie osadnictwa i cechy geograficzne (rzeki, góry), które wpłynęły na ukształtowanie różnych izoglos. Czynniki językowe obejmują kontakt z językami spoza grupy słowiańskiej (przede wszystkim z włoskim i niemieckim), elementy prozodii i fonologii, a w mniejszym stopniu także właściwości słowotwórcze, leksykalne i fleksyjne[12]. Zaliczają się do nich następujące cechy:

  • zachowanie lub utrata akcentu tonicznego;
  • refleksy *ę, *ǫ, jaci (ě) i jerów (*ъ, *ь);
  • (w mniejszym stopniu) zasób samogłosek, dyftongizacja oraz stopień i charakter redukcji samogłoskowej[13]. Między dialektami istnieją także różnice w użyciu liczby podwójnej[10].

Podział dialektów

Poniższa klasyfikacja dialektów i poddialektów opiera się na mapie gwarowej z 1983 r. (Fran Ramovš, Tine Logar, Jakob Rigler)[14] (z której zaczerpnięto nazewnictwo podane w pierwszej kolejności) oraz innych źródłach. Nazwy grup dialektalnych, dialektów i gwar podano w formie polskiej i/lub oryginalnej.

  • dialekty goreńskie[15] (gorenjska narečna skupina):
    • gorenjsko narečje, gorenjščina[16]
      • vzhodnogorenjski govor, vzhodna gorenjščina[17]
    • dialekt selski[18] (selško narečje, selščina)[19]
  • dialekty doleńskie[20] (dolenjska narečna skupina):
    • dolenjsko narečje, dolenjščina[21]
      • vzhodnodolenjski govor, vzhodna dolenjščina[21]
    • severnobelokranjsko narečje
    • dialekt Białej Krainy[22] (južnobelokranjsko narečje, južna belokranjščina)[23]
    • kostelsko narečje, kostelska belokranjščina[23], kostelščina[24]
  • dialekty styryjskie[25] (štajerska narečna skupina, štajerščina)[26]:
    • srednjesavinjsko narečje, srednja savinjščina[27]
    • zgornjesavinjsko narečje, zgornja savinjščina[26]
      • solčavski govor
    • dialekt centralnostyryjski[28] (srednještajersko narečje, osrednja štajerščina)[26]
    • dialekt pohorski[29] (južnopohorsko narečje, štajerska pohorščina)[30]
      • kozjaški govor
    • kozjansko-bizeljsko narečje
    • posavsko narečje, posavščina[31]
      • zagorsko-trboveljski govor
      • laški govor
      • sevniško-krški govor
  • dialekty panońskie[32] (panonska narečna skupina):
  • dialekty karynckie[39] (koroška narečna skupina, koroščina)[40]:
    • dialekt remsznicki[41] (severnopohorsko-remšniško narečje)
    • dialekt meżański (mežiško narečje, mežiščina)[42]
    • dialekt podjuński[43] (podjunsko narečje, podjunščina)[44] (Austria)
    • dialekt obirski (obirsko narečje, obirščina)[45] (Austria)
    • dialekt rożański[41] (rožansko narečje, rožanščina)[46] (Włochy)
    • dialekt zilski[41] (ziljsko narečje, ziljščina)[46] (Austria, Włochy)
      • kranjskogorski govor
  • dialekty przymorskie[47] (primorska narečna skupina):
    • dialekt rezjański[43] (rezijansko narečje, rezijanščina)[48] (Włochy, zaliczany także do dialektów karynckich[43])
    • dialekt górnosoczański[49] (obsoško narečje)
    • dialekt terski[50] (tersko narečje, terščina)[51] (Włochy)
    • dialekt nadiski[50] (nadiško narečje, nadiščina)[52] (Włochy)
    • dialekt briski[50] (briško narečje, briščina)[53]
    • dialekt kraski[54][55] (kraško narečje, kraščina)[56]
      • banjški govor, banjiški govor[57]
    • dialekt Istrii[58] (istrsko narečje, istrščina)[59]
      • gwara dekańska[49] (rižanski govor)
      • gwara pomjańska[49] (šavrinski govor, šavrinščina)[60]
    • dialekt notrański[61] (notranjsko narečje, notranjščina)[62]
    • čiško narečje, čički dialekt[63]
  • dialekty rowtarskie[64] (rovtarska narečna skupina, rovtarščina)[65]:
    • dialekt tolmiński[66] (tolminsko narečje, tolminščina)[67]
      • baški govor
    • dialekt cerkneński[68] (cerkljansko narečje, cerkljanščina)[48]
    • dialekt poljański[69] (poljansko narečje, poljanščina)[70]
    • škofjeloško narečje, škofjeloščina[71]
    • dialekt czarnowrski[68] (črnovrško narečje, črnovrščina)[72]
    • dialekt horjulski[69] (horjulsko narečje, horjulščina)[73]
  • mešani kočevski govori

Przypisy

  1. ↑ a b Marc L. Greenberg, A Short Reference Grammar of Standard Slovene [dostęp 2020-04-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-10] (ang.). (1.42 MB)
  2. ↑ Sussex i Cubberly 2006 ↓, s. 502–503.
  3. ↑ Tine Logar, Jakob Rigler: Karta slovenskih narečij. Lublana: Geodetski zavod SRS, 1986. (słoweń.).
  4. ↑ Rado Lenček: The Structure and History of the Slovene Language. Columbus, OH: Slavica, 1982. (ang.).
  5. ↑ Sussex i Cubberly 2006 ↓, s. 502.
  6. ↑ Alfred Franciszek Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 35, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
  7. ↑ a b Mate Kapović, Language, Ideology and Politics in Croatia, „Slavia centralis”, IV/2, 2011 [zarchiwizowane z adresu 2020-03-17] (ang.).
  8. ↑ Karel Horálek, Úvod do studia slovanských jazyků, Praha: Nakladatelství Československé akademie věd, 1955, s. 370 [zarchiwizowane z adresu 2020-04-28] (cz.).
  9. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 148.
  10. ↑ a b c d Tjaša Jakop: The Dual in Slovene Dialects. Bochum: Brockmeyer Verlag, 2008, s. 2. ISBN 978-3-8196-0705-9. OCLC 236328319. (ang.).
  11. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 149.
  12. ↑ Vera 1998 ↓, s. 1.
  13. ↑ Sussex i Cubberly 2006 ↓, s. 503–504.
  14. ↑ Vera 1998 ↓.
  15. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 64.
  16. ↑ Logar 1996 ↓, s. 12.
  17. ↑ Logar 1996 ↓, s. 45.
  18. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 67.
  19. ↑ Tom S. Priestly, O popolni izgubi srednjega spola v selščini: enodobni opis, „Slavistična revija” (32), 1984, s. 37–47 (słoweń.).
  20. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 68.
  21. ↑ a b Logar 1996 ↓, s. 42.
  22. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 72.
  23. ↑ a b Logar 1996 ↓, s. 203.
  24. ↑ Sonja Horvat, Nekaj naglasnih in fonoloških značilnosti slovenskega kostelskega govora, „Slavistična revija” (42), 1994, s. 305 (słoweń.).
  25. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 73.
  26. ↑ a b c Logar 1996 ↓, s. 52.
  27. ↑ Tine Logar, Današnje stanje in naloge slovenske dialektologije, „Jezik in slovstvo”, 8(1/2), 1962, s. 4 (słoweń.).
  28. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 74.
  29. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 75.
  30. ↑ Tine Logar, Diftongizacija in monoftongizacija v slovenskih dialektih, „Jezik in slovstvo” (27), 1982, s. 211 (słoweń.).
  31. ↑ Jože Toporišič, Fran Ramovš kot narečjeslovec, „Slavistična revija” (42), 1994, s. 168 (słoweń.).
  32. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 77.
  33. ↑ a b Sławski 1962 ↓, s. 80.
  34. ↑ Logar 1996 ↓, s. 240.
  35. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 79.
  36. ↑ Zinka Zorko, Panonska narečja, [w:] Enciklopedija Slovenija, t. 8, Lublana: Mladinska knjiga, 1994, s. 232 (słoweń.).
  37. ↑ Rigler 1986 ↓, s. 117.
  38. ↑ Rudolf Kolarič(słoweń.). Slovenska narečja. „Jezik in slovstvo”. 2 (6), s. 252, 1956. (słoweń.). 
  39. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 38.
  40. ↑ Logar 1996 ↓, s. 71.
  41. ↑ a b c Sławski 1962 ↓, s. 41.
  42. ↑ Rigler 1986 ↓, s. 155.
  43. ↑ a b c Sławski 1962 ↓, s. 42.
  44. ↑ Rigler 1986 ↓, s. 177.
  45. ↑ Logar 1996 ↓, s. 23.
  46. ↑ a b Logar 1996 ↓, s. 20.
  47. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 46.
  48. ↑ a b Logar 1996 ↓, s. 28.
  49. ↑ a b c Sławski 1962 ↓, s. 56.
  50. ↑ a b c Sławski 1962 ↓, s. 49.
  51. ↑ Šekli 2004 ↓, s. 52.
  52. ↑ Šekli 2004 ↓, s. 53.
  53. ↑ Rigler 1986 ↓, s. 175.
  54. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 51.
  55. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 69.
  56. ↑ Logar 1996 ↓, s. 66.
  57. ↑ Jože Toporišič, Enciklopedija slovenskega jezika, Lublana: Cankarjeva založba, 1992, s. 5 (słoweń.).
  58. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 55.
  59. ↑ Rigler 2001 ↓, s. 232.
  60. ↑ Franc Zadravec(słoweń.): Slovenski roman dvajsetega stoletja. T. 1. Murska Sobota: Pomurska založba, 1997, s. 350. (słoweń.).
  61. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 53.
  62. ↑ Logar 1996 ↓, s. 65.
  63. ↑ Jakob Rigler, Južnonotranjski govori, Lublana: Słoweńska Akademia Nauki i Sztuki, 1963, s. 11–12 (słoweń.).
  64. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 59.
  65. ↑ Logar 1996 ↓, s. 171.
  66. ↑ Sławski 1962 ↓, s. 61.
  67. ↑ Logar 1996 ↓, s. 39.
  68. ↑ a b Sławski 1962 ↓, s. 62.
  69. ↑ a b Sławski 1962 ↓, s. 63.
  70. ↑ Rigler 2001 ↓, s. 490, fn. 14.
  71. ↑ Francka Benedik, Redukcija v škofjeloškem narečju., „Jezikoslovni zapiski”, 1: 141–146, 1991, s. 141 (słoweń.).
  72. ↑ Rigler 2001 ↓, s. 210.
  73. ↑ Logar 1996 ↓, s. 165.

Bibliografia

  • Roland Sussex, Paul Cubberly, The Slavic Languages, Cambridge: Cambridge University Press, 2006, s. 502–503 (ang.).
  • Tine Logar, Dialektološke in jezikovnozgodovinske razprave, Ljubljana: Słoweńska Akademia Nauki i Sztuki, 1996 (słoweń.).
  • Jakob Rigler, Razprave o slovenskem jeziku, Ljubljana: Slovenska matica, 1986 (słoweń.).
  • Jakob Rigler, Zbrani spisi: Jezikovnozgodovinske in dialektološke razprave, Založba ZRC 2001 (słoweń.).
  • Franciszek Sławski, Zarys dialektologii południowosłowiańskiej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962.
  • Vera Smole, Slovenska narečja, [w:] Enciklopedija Slovenije, t. 12, Ljubljana: Mladinska knjiga, 1998, s. 1–5 (słoweń.).
  • Matej Šekli, Jezik, knjižni jezik, pokrajinski oz. krajevni knjižni jezik: Genetskojezikoslovni in družbenostnojezikoslovni pristop k členjenju jezikovne stvarnosti (na primeru slovenščine), [w:] Erika Kržišnik (red.), Aktualizacija jezikovnozvrstne teorije na slovenskem. Členitev jezikovne resničnosti, Ljubljana: Center za slovenistiko, 2004, s. 41–58 (słoweń.).
  • Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).

Media użyte na tej stronie

Map of Slovenian dialects.svg
Map of Slovenian dialects, based on a map by the Ramovš Institute