Dietrich von Hildebrand

Dietrich von Hildebrand

Data i miejsce urodzenia	12 października 1889 Florencja, Włochy
Data i miejsce śmierci	26 stycznia 1977 New Rochelle, Nowy Jork, Stany Zjednoczone
Zawód, zajęcie	filozof, teolog
Edukacja	Uniwersytet w Monachium, Uniwersytet w Getyndze
Wyznanie	katolik
Małżeństwo	Margarete Denck, Alice Jourdain

Dietrich von Hildebrand (ur. 12 października 1889 we Florencji, zm. 26 stycznia 1977 w New Rochelle, Nowy Jork)^[1] – niemiecki filozof i teolog katolicki zwany przez papieża Piusa XII „XX-wiecznym Doktorem Kościoła”, przez Josepha Ratzingera „jedną z najwybitniejszych postaci naszych czasów”^[2], a wicekanclerza III Rzeszy Franza von Papena „wrogiem numer jeden narodowego socjalizmu”^[3].

Życiorys

Urodził się i dorastał we Florencji w zeświecczonej rodzinie protestanckiej wraz ze starszym rodzeństwem, pięcioma siostrami, Evą, Elizabeth, Irene, Sylvie i Bertel oraz przyrodnim bratem z pierwszego małżeństwa matki, Alfredem Hildebrand-Koppel^[4]. Jego dziadek, Bruno Hildebrand, był profesorem ekonomii w Marburgu i jako pierwszy obnażył błąd istoty teorii ekonomicznych Karola Marksa. Bruno za swoje przekonania został oskarżony o zdradę stanu oraz skazany na karę śmierci, której uniknął, zbiegając do Szwajcarii. Ojciec Dietricha Adolf von Hildebrand był rzeźbiarzem, który w roku 1904 otrzymał tytuł szlachecki, a w roku 1917 tytuł Ekscelencji^[3]. Zarówno on, jak i żona Irene (choć była wielką admiratorką etyki Kanta) i ich córki nie przejawiali żadnych poważnych zainteresowań wiarą. Wartości estetyczne uważali za najważniejsze. Oficjalnie byli protestantami, ale nigdy nie uczestniczyli w nabożeństwach ani nie rozważali żadnych spraw religijnych^[5]. Dietricha martwił relatywizm etyczny, skłonność do panteizmu oraz moralna nieświadomość ojca^[6]. Adolf do końca życia był osobą, która nie odnalazła pełni wiary, ale z wielkim szacunkiem podchodził do życia. Zdecydowanie odrzucał stosowanie sztucznej kontroli urodzeń, ponieważ uważał, że „ingerowanie w tajemnice natury byłoby czymś wstrętnym”^[7].

Dom rodzinny rozwinął w Dietrichu umiłowanie do literatury i muzyki. Był zauroczony sonatami Beethovena i Mozarta wykonywanymi przez siostry i muzyką kameralną, którą jego ojciec grywał z przyjaciółmi^[8]. Razem z matką Irene czytał dzieła Homera, Platona, Goethego i Schillera^[9]. W szkole był uczniem zdolnym i nad wiek rozwiniętym, lecz zawsze ważniejsze od nauki było dla niego życie osobiste i religijne^[10].

Sam Dietrich od wczesnego dzieciństwa był osobą wierzącą. W wieku lat pięciu powiedział swojej sceptycznej siostrze: „Ja tobie przysięgam, że Chrystus jest Bogiem”. Nie znosił ludzi, którzy lekceważyli religię lub się z niej naśmiewali. Później stwierdził, że ów brak szacunku sprawia, że „umysł staje się ślepy, serce ociężałe, a stan ten dusi w zarodku jakąkolwiek odpowiedź na wartość”^[11]. Mając sześć lat, Dietrich został ochrzczony przez protestanckiego pastora^[12].

W roku 1912 w protestanckim zborze poślubił Margarete Gretchen Denck, z którą miał syna Franza^[13] i obronił pracę doktorską o temacie Natura działania moralnego, na której okładce Edmund Husserl napisał „wspaniała praca”^[14].

Nawrócił się wraz z żoną na katolicyzm w 1914 roku^[15] i od tego czasu aż do śmierci codziennie przyjmował Komunię Świętą. Początkowa reakcja jego otoczenia na zmianę wiary była bardzo negatywna. Rodzice i dwaj szwagrowie odmówili wszelkiego kontaktu z nim^[16], a Husserl stwierdził, że „filozofia straciła wielki talent: Dietrich von Hildebrand został rzymskim katolikiem” i po nawróceniu Dietricha prawie w ogóle się z nim nie kontaktował^[17]. Z czasem otoczenie Dietricha zmieniło swój stosunek do katolicyzmu. Aż na początku lat dwudziestych wszystkie dzieci Adolfa von Hildebranda, trzech jego zięciów i jego synowa wstąpili do Kościoła^[18]. Ogółem za życia Dietricha ponad stu jego przyjaciół i znajomych zostało katolikami^[19].

Na przekonania Dietricha znacznie wpłynął Max Scheler. Katolickie poglądy Schelera przekonały Dietricha, że Kościół otrzymał i zachował pełnię Prawdy objawionej^[20]. Scheler zmodyfikował również poglądy polityczne Hildebranda. Początkowo Dietrich pod wpływem swojego prywatnego nauczyciela Aloisa Fischera, który żył w biedzie, solidaryzował się z socjalizmem. Lecz Scheler uświadomił swojemu uczniowi niebezpieczeństwo ziemskiego mesjanizmu i możliwość potrzebnej przemiany tylko przez uświęcenie każdej indywidualnej osoby, która może nastąpić dzięki łasce udzielanej za pośrednictwem Kościoła^[21].

Na początku I wojny światowej pracował w jednostce Czerwonego Krzyża jako asystent lekarza^[22], a pod koniec w roku 1918 gdy nie zezwolono na przedłużenie pełnienia tej funkcji ku swojej rozpaczy został zaciągnięty do armii^[23]. Otrzymał pozwolenie na przerwanie swojego pobytu w armii, gdy otrzymał list informujący o przyjęciu jego pracy habilitacyjnej i że musi pojechać do Monachium, aby zdać egzamin^[24]. Obronił pracę habilitacyjną o temacie Moralność i poznanie wartości etycznych i po wygłoszeniu wykładu o istocie kary, po którym gratulowano mu, że „miał odwagę wspomnieć imię Boże”, oficjalnie dołączył do kadry uniwersyteckiej w Monachium^[25].

Po I wojnie światowej był zaniepokojony rewolucją listopadową, w wyniku której abdykował Wilhelm II Hohenzollern. Hildebrand utrzymywał bliskie relacje z rodziną cesarską. Był gorliwym monarchistą i zwolennikiem cesarza Karola, którego uważał za świętego^[26].

W roku 1919 Hildebrand złożył wizytę rezydującemu w Zizers Polakowi, generałowi jezuitów, ojcu Włodzimierzowi Ledóchowskiemu. Dietrich stwierdził, że „jest to wyjątkowy człowiek o ponadprzeciętnej inteligencji i potężnej osobowości, który promieniował głębokim życiem duchowym”. Po tym spotkaniu udał się do Saint Moritz, gdzie zachorował na grypę hiszpankę, przez którą był bliski śmierci^[27].

Radykalnie występował przeciw nazizmowi i komunizmowi. Postrzegał oba te systemy jako „bliźniaczych braci w niegodziwości” przejawiających ten sam materializm, to samo ubóstwienie państwa, ten sam totalitaryzm i ten sam ateizm^[28]. Twierdził, że jakakolwiek próba stworzenia wspólnoty kosztem pojedynczej osoby byłaby całkowicie błędna i wynikałaby z niezrozumienia natury wspólnoty. Wskazywał na grozę antypersonalizmu i na niezgodność tych ideologii z katolicyzmem, jednocześnie potępiając liberalny indywidualizm^[29]. Na antynazistowskie poglądy Dietricha wpłynął profesor, który początkowo kierował jego pracą habilitacyjną Friedrich Wilhelm Foerster. Ten otwierał oczy na niebezpieczeństwa pruskiego militaryzmu i groźbę, jaką kult bezwzględnej siły stanowi dla kręgosłupa moralnego Niemiec^[30]. Dietrich znajdował się na czarnej liście nazistów^[31]. Donosił na niego bezpośrednio Hitlerowi Franz von Papen^[32].

Uważał, że hierarchowie Kościoła zbyt łagodnie potępiają narodowy socjalizm. Domagał się, aby biskupi w Niemczech bez jakichkolwiek kompromisów sprzeciwili się temu systemowi słowami non possumus, potępili wszystkie zbrodnie i przywrócili anatemę nałożoną na nazizm^[7].

Gdy Hitler doszedł do władzy w 1933 roku, Dietrich wraz z żoną i synem uciekli do Wiednia. Tam, przy wsparciu kanclerza Engelberta Dollfussa założył i redagował antynazistowski tygodnik Der Christliche Ständestaat^[33], za co został zaocznie skazany na śmierć przez nazistów. Otrzymywał liczne anonimowe listy, które były obelżywe i zawierały pogróżki. Sugerowano w nich nawet, że powinien być powieszony „na swoich własnych jelitach”^[34]. Nazistowska propaganda przypisała mu określenie „Żyd Hildebrand”^[35]. W roku 1935 został profesorem Uniwersytetu Wiedeńskiego. Podczas jego pierwszego wykładu miała miejsce gwałtowna demonstracja przeciwko jego osobie zorganizowana przez kadrę profesorską nawołującą, aby studenci przyszli z pałkami i pobili niechcianego Hildebranda. Podczas ponad trzydziestu miesięcy pracy Dietricha na uczelni pronazistowscy profesorowie mieli zwyczaj ostentacyjnie odwracać się i odmawiać podania mu ręki^[36].

Gdy Hitler zajął Austrię w 1938 r., Hildebrand ponownie został zmuszony do ucieczki. Spędził jedenaście miesięcy w Szwajcarii, niedaleko Fryburga, do której mógł się udać dzięki dziedzicznemu obywatelstwu uzyskanemu przez dziadka^[37]. Potem przeniósł się do Fiac we Francji, niedaleko Tuluzy, gdzie wykładał na Katolickim Uniwersytecie w Tuluzie. Gdy naziści najechali Francję w 1940 roku, zaczął się ukrywać, póki po wielu trudach i bohaterskiej pomocy Francuzów, m.in. Edmonda Micheleta, udało mu się zbiec wraz z żoną, synem i synową do Portugalii. Stamtąd udali się statkiem do Brazylii, a potem w 1940 do Nowego Jorku, gdzie Hildebrand podjął pracę wykładowcy filozofii na prywatnym jezuickim Uniwersytecie Fordham w Rose Hill, Bronx.

Dietrich von Hildebrand był pierwszym katolickim myślicielem, który publicznie bronił encykliki Pawła VI Humanae vitae przed bardzo nieprzychylną prasą^[38].

Hildebrand przeszedł na emeryturę w 1960 i resztę życia spędził na pracy naukowej. Jest autorem kilkudziesięciu książek, napisanych zarówno po angielsku, jak i po niemiecku. Sprzeciwiał się otwarcie wielu sposobom implementacji postanowień II Soboru Watykańskiego, zwłaszcza w kwestii nowego rytu mszy. Z tego powodu promował wartość tradycyjnej mszy świętej i uczestnctwo w niej^[39]. Był jednym z założycieli towarzystwa tradycjonalistów katolickich Una Voce America. Zmarł po długiej walce z chorobą. Po śmierci pierwszej żony Margarete Denck (umarła w 1957) od 1959 był żonaty z Alice von Hildebrand (ur. 1923, zm. 2022), która, podobnie jak on, była filozofem i teologiem.

Publikacje

• Marriage: The Mystery of Faithful Love, 1929.
• Metaphysics of Community, 1930.
• Actual Questions in the Light of Eternity, 1931.
• In Defense of Purity; an Analysis of the Catholic Ideals of Purity and Virginity, Longmans, Green and Co., 1931.
• The Essence of Philosophical Research and Knowledge, 1934.
• Liturgy and Personality, Longmans, 1943.
• Transformation in Christ, Longmans, 1948.
• Christian Ethics, McKay, 1952; wyd. późniejsze: Ethics, Franciscan Herald Press, Chicago 1973, s. 470.
• Fundamental Moral Attitudes, Longmans, 1950.
• The New Tower of Babel, P.J. Kenedy, 1953.
• True Morality and Its Counterfeits, z Alice Jourdain, McKay, 1955.
• Graven Images: Substitutes for True Morality, with Alice M. Jourdain, McKay, 1957.
• Mozart, Beethoven, Schubert, J. Habbel, 1961.
• Not as the World Gives; St. Francis’ Message to Laymen Today, Franciscan Herald Press, 1963.
• The Art of Living, with Alice von Hildebrand, Franciscan Herald Press, 1965.
• Humility: Wellspring of Virtue.
• Love, Marriage, and the Catholic Conscience: Understanding the Church’s Teachings on Birth Control.
• Man and Woman: Love & the Meaning of Intimacy, Franciscan Herald Press, 1966.
• Making Christ’s Peace a Part of Your Life.
• Morality and Situation Ethics, z A. Hildebrand, Franciscan Herald Press, Chicago 1966, s. 191.
• The Trojan Horse in the City of God: The Catholic Crisis Explained, Franciscan Herald Press, 1967.
• The encyclical Humanae vitae, a sign of contradiction; an essay on birth control and Catholic conscience, Franciscan Herald Press, 1969.
• Celibacy and the crisis of faith, Franciscan Herald Press, 1971.
• The Devastated Vineyard, 1973.
• What is Philosophy?, Franciscan Herald Press, 1973.
• Jaws of Death: Gate of Heaven, 1976.
• The Heart: an Analysis of Human and Divine Affectivity, Franciscan Herald Press, 1977.

Publikacje przetłumaczone na język polski

• Czym jest filozofia?, przeł. P. Mazanka, J. Sidorek, WAM, Kraków 2011, s. 232.
• Koń Trojański w Mieście Boga, Fronda, Warszawa 2013, s. 392.
• Liturgia a osobowość, przeł. M. Grabowska, Wydawnictwo M, Kraków 2014, s. 166.
• Metafizyka wspólnoty, przeł. J. Zychowicz, WAM, Kraków 2012, s. 256.
• Przemienienie w Chrystusie, przeł. J. Zychowicz, Znak, Kraków, 1982, s. 372.
• Serce. Rozważania o uczuciowości ludzkiej i uczuciowości Boga-Człowieka, przeł. J. Koźbiał, W drodze, Poznań 1985, s. 200.
• Spustoszona winnica, Fronda, Warszawa 2013, s. 288.
• Sztuka życia, Klub Książki Katolickiej, 2002.
• Małżeństwo, W drodze, Poznań 2017, ISBN 978-83-7906-132-7.

Przypisy

Bibliografia

• Alice von Hildebrand: Dusza lwa. tłum. Jan Franczak. Warszawa-Ząbki: Fronda, 2008. ISBN 978-83-60335-07-9.

Linki zewnętrzne

• Dietrich von Hildebrand Legacy Project (ang.)
• Dietrich von Hildebrand Institute. romanforum.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-15)]. (ang.)
• The International Academy of Philosophy (ang.)
• Autobiografia w CatholicAuthors.com (ang.)