Dioskurowie

Pochód konny (Kastor, Polideukes i Helena), greckie malowidło wazowe w stylu czarnofigurowym na attyckiej hydrii z 560 r. p.n.e. z Vulci, Staatliche Antikensammlungen, Monachium
Kastor i Polluks (Polideukes), posąg z biskwitu, Narodowe Muzeum Ceramiki, Sèvres (kopia tzw. Grupy z San Ildefonso)

Dioskurowie (zw. także Tyndarydami; lp gr. Διόσκουρος Dióskouros, lm gr. Διόσκουροι Dióskouroi ‘synowie Zeusa’, lp łac. Dioscurus, lm łac. Dioscuri, Gemini ‘bliźnięta’), Kastor (gr. Κάστωρ Kástōr, łac. Castor) i Polideukes (także Polydeukes, Polluks; gr. Πολυδεύκης Polydeúkēs, łac. Pollux) – w mitologii greckiej bliźniacy, ubóstwieni herosi, Argonauci, uczestnicy łowów kalidońskich i amazonomachii, opiekunowie żeglarzy i żołnierzy[1][2][3].

Uchodzili za synów boga Zeusa i Ledy, żony króla Sparty[2][3][4]. Byli braćmi Heleny i Klitajmestry, a także Filonoe (Fylonoe), Timandry i Fojbe (Febe)[2][4][5][6].

Jedna z wersji mitu podaje, iż tej samej nocy królowa Leda oddała się Zeusowi (uwiódł ją pod postacią łabędzia) i swojemu mężowi, królowi Tyndareosowi[3][7]. Stąd za ojca Polideukesa i Heleny uważano Zeusa, natomiast Kastora i Klitajmestry – męża Ledy[2][3]. W związku z tym nazywano czasami Dioskurów Tyndarydami (gr. Tyndaridai ‘synowie Tyndareosa’)[2][4][7].

Porwali obie córki króla Leukipposa, Fojbe i Hilajrę (Hilaejrę), narzeczone synów króla Afareusa – Idasa i Linkeusa[8].

Łączyła ich szczera braterska miłość. Po śmierci Kastora (Polideukes, w odróżnieniu od Kastora, był nieśmiertelny) Zeus obydwu przemienił w gwiazdozbiór nieba północnego, aby na zawsze pozostali razem[4].

Nazywano „Dioskurami” (ogniami Kastora i Polluksa) ognie świętego Elma[2][3][9].

Kiedy raz płynęli statkiem i rozszalała się gwałtowna burza, tak że już znikąd nie oczekiwano ratunku, nagle dwie gwiazdy jak dwa płomyki spadły z nieba i osiadły na głowach braci. Natychmiast nawałnica przeszła i morze wygładziło się – szerokie i spokojne. Żeglarze znają te ogniki, które wśród burzy zapalają się na szczytach masztów, i nazywają je dzisiaj ogniami św. Elma. Gdy Kastor w pewnej bitwie padł martwy, Polideukes nie chciał pozostać sam na świecie i Zeus obydwu przeniósł między gwiazdy, gdzie błyszczą jako Bliźnięta[10].

W sztuce wyobrażani są zwykle w postaci nagich młodzieńców, z wieńcami na głowach, z pochodnią.

Mityczni Dioskurowie (Kastor i Polideukes) są identyfikowani z gwiazdozbiorem Bliźniąt (Gemini)[4][11][12]. Imionami ich nazwano najjaśniejsze gwiazdy w gwiazdozbiorze Bliźniąt – Kastor (Castor) i Polluks (Pollux) oraz jeden z księżyców Saturna – Polideukes[13][14].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003, s. 522. ISBN 83-7399-022-4.
  2. ↑ a b c d e f Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 76. ISBN 83-04-04673-3.
  3. ↑ a b c d e Dzieje heroiczne. W: Zygmunt Kubiak: Mitologia Greków i Rzymian. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 503–505. ISBN 83-7391-077-8.
  4. ↑ a b c d e Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 109–110. ISBN 80-8046-098-1. (słow.); polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
  5. ↑ Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Jerzy Łanowski (red.), Maria Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 356, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612.
  6. ↑ Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Jerzy Łanowski (red.), Maria Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 205, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612.
  7. ↑ a b Vojtech Zamarovský, op.cit., s. 257. ISBN 80-8046-098-1.
  8. ↑ Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Jerzy Łanowski (red.), Maria Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 208, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612.
  9. ↑ ognie świętego Elma, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2010-06-10].
  10. ↑ Bohaterowie. W: Jan Parandowski: Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 156. ISBN 83-210-0677-9.
  11. ↑ Anton Hajduk, Ján Štohl (red.): Encyklopédia astronómie. Bratislava: Obzor, 1987, s. 640–641. (słow.)
  12. ↑ Aaron J. Atsma: Katasterismoi (Gemini, Zodiac Constellation) (ang.). theoi.com. [dostęp 2010-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-16)].
  13. ↑ Anton Hajduk, Ján Štohl (red.), op.cit., s. 208
  14. ↑ Anton Hajduk, Ján Štohl (red.), op.cit., s. 483

Bibliografia

  • Aaron J. Atsma: Dioskouroi (ang.). theoi.com. [dostęp 2010-06-10].
  • Marie Benediktová, Petra Písařová: Hvězdy – Názvosloví – Gemini (cz.). astronomia.zcu.cz. [dostęp 2010-06-09].
  • Castor (ang.). mythindex.com. [dostęp 2010-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-22)].
  • Dioscuri (ang.). mythindex.com. [dostęp 2010-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-19)].
  • Polydeuces (ang.). mythindex.com. [dostęp 2010-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-02)].
  • Hezjod: Narodziny bogów (Theogonia); Prace i dni; Tarcza. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999. ISBN 83-7255-040-9.
  • Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003, s. 522. ISBN 83-7399-022-4.
  • Mała encyklopedia kultury antycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 368. ISBN 83-01-03529-3.
  • Carlos Parada: The Dioscuri: Castor1 and Polydeuces (Pollux) (ang.). maicar.com. [dostęp 2010-06-10].
  • Oskar Seyffert: Dictionary of Classical Antiquities, 1894, s. 194: Dioscuri (ang.). ancientlibrary.com. [dostęp 2010-12-13].
  • William Smith: A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology: Dioscuri (ang.). perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-05-10].
  • Harry Thurston Peck: Harpers Dictionary of Classical Antiquities, 1898: Dioscūri (ang.). perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-05-10].
Argonauci

Constantine Volanakis Argo.jpg

Media użyte na tej stronie

Equestrian procession Staatliche Antikensammlungen 1681.jpg
Equestrian rocession: maybe Castor and Pollux, with their sister Helen. Attic black-figure hydria, ca. 560 BC. From Vulci.
Castor et Polux porcelaine de Sèvres.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Copie à échelle réduite du groupe de San Ildefonso représentant Castor et Pollux. Biscuit de porcelaine dure de Sèvres, vers 1796, hauteur environ 40 cm. Musée national de céramique, Sèvres (Hauts-de-Seine, France). Inv n° MNC 469.