Dypkad

Dypkad
Ilustracja
Dipcadi serotinum
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządliliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rządszparagowce
Rodzinaszparagowate
Rodzajdypkad
Nazwa systematyczna
Dipcadi Medikus
Hist. & Commentat. Acad. Elect. Sci. Theod.-Palat. 6: 431 (1790)[3]
Typ nomenklatoryczny

Dipcadi serotinum (L.) Medik.[4]

Synonimy
  • Baeoterpe Salisb.
  • Polemannia K.Bergius
  • Tricharis Salisb.
  • Uropetalon Burch. ex Ker Gawl.
  • Zuccangnia Thunb.[3]

Dypkad[5][6] (Dipcadi Medik.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje 42 gatunki występujące w Afryce oraz na obszarze od południowej Europy do Subkontynentu Indyjskiego[3].

Morfologia

Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne, geofity cebulowe[7].
Pęd
Podziemna cebula z papierzastą lub nieco mięsistą okrywą[7].
Liście
Równowąskie do taśmowatych lub lancetowatych, rzadko nieco gruboszowate[7].
Kwiaty
Zebrane w stożkowate do kłosokształtnego, mniej więcej jednostronne grono, wyrastające na długim głąbiku. Kwiaty zwisające, otwierające się wieczorem, wonne. Podsadki błoniaste. Okwiat zielony, zielonkawy, żółtawy lub brązowawy, często owoszczony. Listki okwiatu położone w dwóch okółkach, u nasady zrośnięte w rurkę, krótką do długiej. Wierzchołki listków zewnętrznego okółka rozpostarto-podniesione, niekiedy z wyrostkiem. Listki wewnętrznego okółka podniesione lub rozpostarte. Nitki pręcików osadzone u gardzieli rurki okwiatu, przytulone do listków. Zalążnia siedząca, jajowata, z licznymi zalążkami[7].
Owoce
Spłaszczone, głęboko trójklapowane, ostre lub słabo wycięte, błoniaste torebki, zawierające spłaszczone, podługodate do dyskowatych nasiona[7].

Systematyka

Dipcadi erythraeum
Dipcadi glaucum
Dipcadi longifolium
Dipcadi serotinum
Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Ornithogaleae, podrodziny Scilloideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae[8]. W niektórych ujęciach włączany do rodzaju śniedek (Ornithogalum L.)[8].
Wykaz gatunków[3]
  • Dipcadi bakerianum Bolus
  • Dipcadi balfourii Baker
  • Dipcadi biflorum Ghaz.
  • Dipcadi brevifolium (Thunb.) Fourc.
  • Dipcadi ciliare (Eckl. & Zeyh. ex Harv.) Baker
  • Dipcadi concanense (Dalzell) Baker
  • Dipcadi cowanii (Ridl.) H.Perrier
  • Dipcadi crispum Baker
  • Dipcadi dekindtianum Engl.
  • Dipcadi erythraeum Webb & Berthel.
  • Dipcadi fesoghlense (Solms) Baker
  • Dipcadi garuense Engl. & K.Krause
  • Dipcadi glaucum (Burch. ex Ker Gawl.) Baker
  • Dipcadi goaense Prabhug., U.S.Yadav & Janarth.
  • Dipcadi gracillimum Baker
  • Dipcadi guichardii Radcl.-Sm.
  • Dipcadi heterocuspe Baker
  • Dipcadi krishnadevarayae B.R.P.Rao
  • Dipcadi kuriensis A.G.Mill.
  • Dipcadi ledermannii Engl. & K.Krause
  • Dipcadi longifolium (Lindl.) Baker
  • Dipcadi maharashtrense Deb & S.Dasgupta
  • Dipcadi marlothii Engl.
  • Dipcadi mechowii Engl.
  • Dipcadi minor Hook.f.
  • Dipcadi montanum (Dalzell) Baker
  • Dipcadi ndelleense A.Chev.
  • Dipcadi oxylobum Welw. ex Baker
  • Dipcadi panousei Sauvage & Veilex
  • Dipcadi papillatum Oberm.
  • Dipcadi platyphyllum Baker
  • Dipcadi reidii Deb & S.Dasgupta
  • Dipcadi rigidifolium Baker
  • Dipcadi saxorum Blatt.
  • Dipcadi serotinum (L.) Medik. – dypkad późny[5][6]
  • Dipcadi susianum (Nábelek) Wendelbo
  • Dipcadi thollonianum Hua
  • Dipcadi turkestanicum Vved.
  • Dipcadi ursulae Blatt.
  • Dipcadi vaginatum Baker
  • Dipcadi viride (L.) Moench
  • Dipcadi welwitschii (Baker) Baker

Zastosowanie

Rośliny spożywcze
Młode liście Dipcadi glaucum są spożywane na surowo lub po ugotowaniu. W Afryce uznawane są za przysmak. Cebule tej rośliny uznawane są za trujące[9]. W Omanie beduini Harsusi spożywają cebule D. biflorum[10]. W Pakistanie jada się cebule i owoce D. erythraeum[11].
Rośliny lecznicze
Liście Dipcadi erythraeum są stosowane w tradycyjnie w Bahrainie jako środek przeczyszczający oraz do sporządzania maści na rany[10]. W Indiach i Pakistanie z rośliny tej sporządza się leki wykrztuśne na kaszel[12]. W cebulach, liściach i kwiatach roślin z tego gatunku obecne są flawonoidy (m.in. kempferol, kwercetyna, witeksyna, orientyna[13]), sterole i triterpeny[11]. W Lesotho D. marlothii stosowany jest na rzeżączkę[12].
Inne zastosowania
Na Madagaskarze Dipcadi cowanii stosowana jest jako trutka na szczury[12].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  3. ↑ a b c d Plants of the World Online (ang.). The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-15].
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum) (ang.). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-15].
  5. ↑ a b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 35.
  6. ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 71. ISBN 978-83-925110-5-2.
  7. ↑ a b c d e Eggli U.: Dipcadi (Hyacinthaceae). W: U. Eggli, R/. Nyffeler: Monocotyledons Illustrated Handbook of Succulent Plants: Monocotyledons. Springer Verlag, 2018.
  8. ↑ a b USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) (ang.). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-15].
  9. ↑ Dipcadi glaucum - Useful Tropical Plants. Tropical Plants Database, Ken Fern.. [dostęp 2021-03-29].
  10. ↑ a b Shahina A. Ghazanfar. The Genus Dipcadi (Hyadnthaceae) in the Arabian Peninsula. „Kew Bulletin”. 51 (4), s. 803, 1996. DOI: 10.2307/4119738. 
  11. ↑ a b Hadi A. Al-Najjar. Phytochemical Investigation of Dipcadi erythraeum. „Medical Journal of Cairo University”. 88 (2), s. 761–764, 2020. 
  12. ↑ a b c Timothy Johnson: CRC Ethnobotany Desk Reference. CRC Press, 2019. ISBN 978-1-351-07939-6.
  13. ↑ Mona Osama (i inni) El-Shabrawy. Flavonoid constituents of Dipcadi erythraeum Webb. & Berthel.. „Asian Pacific Journal of Tropical Disease”. 6 (5), s. 404–405, 2016-05. DOI: 10.1016/s2222-1808(15)61056-8. 

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Dipcadi erythraeum 1.jpg
Autor: Gideon Pisanty (Gidip) גדעון פיזנטי, Licencja: CC BY 3.0
Dipcadi erythraeum Webb & Berthel., Nahal Shezaf, Israel, March 7, 2014.
Dipcadi serotinum555.jpg
Autor: Nanosanchez, Licencja: CC BY-SA 3.0
Dipcadi serotinum en Atamaría, Cartagena, España.
Dipcadi longifolium 1 (22580806621).jpg
Autor: Ton Rulkens from Mozambique, Licencja: CC BY-SA 2.0
Grows on the seaward dunes close to Xai-Xai, southern Mozambique.