Diuna (powieść)

Diuna
Dune
Ilustracja
Szej-Hulud, stworzenie zwane też czerwiem pustyni
AutorFrank Herbert
Typ utworuscience fiction
Wydanie oryginalne
Miejsce wydaniaStany Zjednoczone
Językangielski
Data wydania1965
WydawcaChilton Books
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego1985
WydawcaIskry
PrzekładMarek Marszał (inne wydania: Jerzy Łoziński)
poprzednia
brak
następna
Mesjasz Diuny

Diuna (ang. Dune) – powieść science fiction napisana przez Franka Herberta, uhonorowana pierwszą przyznaną nagrodą Nebula w 1965 i nagrodą Hugo w 1966. Powieść odniosła olbrzymi sukces komercyjny, sprzedano ją na całym świecie w ponad 20 milionach egzemplarzy. W 1987 roku w głosowaniu czytelników czasopisma Locus na najlepszą powieść science fiction wszech czasów zajęła 1. miejsce[1].

Powieść ukazała się w odcinkach w czasopiśmie Analog Science Fact and Fiction w latach 1963–1964 w ośmiu odcinkach jako Dune World, a następnie w roku 1965 była kontynuowana przez The Prophet of Dune, zaś całość (uzupełniona kilkoma dodatkami i mapą z notą kartograficzną) wydana została w 1965 przez wydawnictwo Chilton pod tytułem Dune.

Diuna to pierwsza część cyklu powieści Kroniki Diuny. W Polsce ukazała się po raz pierwszy w 1985 roku nakładem Wydawnictwa Iskry w tłumaczeniu Marka Marszała. W latach 1992–1993 wydawnictwo Phantom Press wydało całą sagę Kroniki Diuny (przekłady Marka Marszała oraz innych tłumaczy). W latach 1997–2001 wznowiło ją Wydawnictwo Zysk i S-ka (w nowym, wzbudzającym wiele kontrowersji przekładzie Jerzego Łozińskiego piszącego pod pseudonimem Ładysław Jerzyński). W 2007 roku Dom Wydawniczy „Rebis” wznowił Diunę (poprawiony przekład Marka Marszała), w maju 2007 Mesjasza Diuny (nowy przekład Marka Marszała), w roku 2008 – Dzieci Diuny (nowy przekład Marka Marszała i Andrzeja Jankowskiego), natomiast w marcu 2009 – Boga Imperatora Diuny, w listopadzie 2009 Heretyków Diuny (obydwa w nowym przekładzie Marka Michowskiego) a w sierpniu 2010 roku Kapitularz Diuną.

Fabuła

Akcja powieści dzieje się w bardzo dalekiej przyszłości (patrz: Uniwersum Diuny). Najważniejszą planetą we wszechświecie stała się Arrakis (Diuna), jedyna, na której znajdują się złoża melanżu – substancji przedłużającej życie, a także umożliwiającej jasnowidzenie niezbędne do uniknięcia niebezpieczeństw ponadwymiarowych podróży kosmicznych. Powstawanie melanżu związane jest z cyklem rozwojowym czerwi pustyni – olbrzymich istot, żyjących w piaskach Arrakis.

Diuna zostaje oddana w lenno rodowi Atrydów. Na planetę przybywają książę Leto I Atryda, jego konkubina lady Jessika, syn Paul oraz ich armia. Wkrótce po przybyciu Atrydów, ród Harkonnenów wspomagany przez oddziały imperialne dokonuje przewrotu. Lady Jessice i Paulowi udaje się uciec z pogromu. Uciekając, trafiają do siczy zamieszkiwanej przez koczowniczych wojowników – Fremenów – pod przywództwem Stilgara. „Bestia” Rabban Harkonnen eksploatuje Arrakis, stosując terror, budując powszechną wrogość Fremenów do nowych panów. Paul, pod wpływem Wody Życia (przeobrażone wydzieliny utopionego czerwia), budzi w sobie moce prorocze, okazując się oczekiwanym elementem doboru naturalnego Bene Gesserit – Kwisatz Haderach. Przyjmując imię „Paul Muad'Dib” prowadzi Fremenów do walki z Harkonnenami. Po pokonaniu Harkonnenów i unieruchomieniu wojsk Imperatora Szaddama IV, dochodzi do przejęcia władzy nad Arrakis przez ród Atrydów.

Postacie

Ród Atrydów

  • Książę Leto I Atryda, głowa rodu Atrydów
  • Lady Jessika, Bene Gesserit i konkubina księcia Leto; matka Paula i Alii
  • Paul Atryda (Paul Muad'Dib), syn księcia Leto Atrydy
  • Alia Atryda, młodsza siostra Paula
  • Thufir Hawat, mentat i mistrz asasynów rodu Atrydów
  • Gurney Halleck, mistrz miecza, lojalny żołnierz i trubadur
  • Duncan Idaho, drugi obok Gurneya Hallecka mistrz miecza
  • Dr Wellington Yueh, doktor Akademii Suk

Ród Harkonnenów

  • Baron Vladimir Harkonnen, głowa rodu Harkonnenów (10110–10193) w prostej linii potomek Abulurda Harkonnena, skazanego na wygnanie za tchórzostwo na polu bitwy pod Corrinem. Gubernator (siridar) Arrakis. Przebiegły i okrutny, zrobił fortunę na handlu melanżem. Ojciec lady Jessiki. W okresie opisywanym w Diunie był tak otyły, że nie mógł się poruszać bez specjalnych urządzeń podtrzymujących jego ciało.
  • Piter de Vries, mentat
  • Feyd-Rautha, młodszy bratanek barona oraz przyrodni brat Glossu Rabbana
  • Glossu 'Bestia' Rabban, starszy bratanek barona
  • Abulurd Harkonnen, starszy brat Vladimira, ojciec Glossu oraz Feyda

Fremeni

  • Stilgar, fremeński naib siczy Tabr
  • Chani, fremeńska konkubina Paula, córka dr Kynesa (zwanego przez Fremenów Lietem-Kynesem)
  • Szadout Mapes, fremeńska ochmistrzyni na usługach Atrydów
  • Korba, fremeński wojownik, członek fedajkinów (gwardii przybocznej Paula Muad'Diba), później kapłan
  • Farok, fremeński wojownik
  • Otejm, fremeński wojownik, najwierniejszy po Stilgarze towarzysz Paula Muad'Diba
  • Dżamis, Fremen z siczy Tabr, zabity w pojedynku przez Paula Muad'Diba

Ród Corrinów

  • Szaddam IV, Padyszach Imperator znanego wszechświata
  • Irulana, córka Szaddama IV, małżonka (lecz nie żona) Paula Atrydy
  • Pardot Kynes, imperialny planetolog na Arrakis
  • Liet-Kynes, syn Pardota, planetolog na Arrakis i przywódca Fremenów
  • hrabia Hasimir Fenring, najbliższy przyjaciel i doradca Szaddama IV

Inni

  • Esmar Tuek, przemytnik przyprawy z Arrakis

Tłumaczenia i różnice w terminologii

Na rynku polskim istnieją dwa przekłady „Diuny”, jeden autorstwa Marka Marszała, drugi Jerzego Łozińskiego (poprawione edycje pod pseudonimem Ładysław Jerzyński) i wynikają z tego pewne różnice w terminologii. Poniżej podano kilka przykładów:

W oryginalePrzekład M. MarszałaPrzekład M. Marszała (Rebis)Przekład J. ŁozińskiegoPrzekład Ł. Jerzyńskiego
FremenFremeniFremeniWolanieFremeni
CHOAMKHOAMKHOAMZNAHKHOAM
EmperorImperatorImperatorCesarzCesarz
suspensordryfdryfodciążaczodciążacz
sandwormczerw pustyniczerw pustynipiaskalpiaskal
stillsuitfiltrfrakfiltrakhermetykdestylozon
Alia-the-Strange-OneAlia-Ta-DziwnaAlia ta DziwnaAlia PrzedziwnaAlia Przedziwna
lasgunrusznica laserowarusznica laserowalaserobinlaserobin
hunter-seekergrot-gończakgrot-gończakskrytobójkaskrytobójka
glowglobekula świętojańskalumisferajarzycalumisfera
distracterssekundancisekundancizmylnicyzmylnicy
shigawireszigastrunaszigastrunaszigarutszigarut
Heighliner, linergaleonliniowiecliniowiecliniowiec
Imperial Conditioningimperialne uwarunkowanienajwyższe uwarunkowanienajwyższe uwarunkowanienajwyższe uwarunkowanie
Hagga BasinBasen Haggabasen HaggaKotlina HaggaKotlina Hagga
dump boxesszalandyszalandyzrzutnikizrzutniki
Fish SpeakersMówiące-do-Rybrybomówne (M. Michowski)Mówiące RybomMówiące Rybom
Butlerian JihadDżihad Kamerdyńska (wyd. Iskier)Dżihad ButleriańskiDżihad ButleryjskiDżihad Butleryjski

Adaptacje

W oparciu o wątki powieści powstał film Diuna nakręcony w 1984 przez Davida Lyncha, dwa miniseriale telewizyjne (na podstawie pierwszego tomu cyklu – Frank Herbert's Dune oraz na podstawie drugiego i trzeciego tomu – Frank Herbert's Children of Dune), a także kilka gier komputerowych (jak Dune, Dune II: Battle for Arrakis, Dune 2000, Emperor: Battle for Dune), z czego najważniejszą był uważany za pierwszy w historii gier RTS – Dune II wydany przez firmę Westwood Studios.

W 2021 roku miała premierę nowa adaptacja Diuny, w reżyserii Dennisa Villeneuve'a. Film obejmuje połowę pierwszego tomu cyklu, a pozostała część ma być zaadaptowana w drugim filmie. W rolę Paula Atrydy wcielił się Timothée Chalamet[2]. Premiera filmu pierwotnie miała mieć miejsce w roku 2020, lecz została przełożona na 2021[3].

Przypisy

  1. Locus Poll Best All-time Novel Results (ang.). Locus Magazine. [dostęp 2020-04-30].
  2. Anthony Breznican, Behold Dune: A New Look at Timothée Chalamet, Zendaya, and More, Vanity Fair [dostęp 2020-09-07] (ang.).
  3. Jeff Sneider, Exclusive: Denis Villeneuve's 'Dune' Movie Is Moving to Late 2021, Collider, 5 października 2020 [dostęp 2020-10-09] (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Ver des Sables.jpeg
Autor: Sophocle, Licencja: CC BY-SA 2.0
Sandworm - Ver des Sables (Fan Art) from "Dune" by Frank Herbert.