Divín (powiat Łuczeniec)

Divín

Państwo	Słowacja
Kraj	bańskobystrzycki
Powiat	Łuczeniec
Starosta	Ján Koza[1]
Powierzchnia	23,92[2] km²
Wysokość	434[3] m n.p.m.
Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość	2020[4] 84,64[5] os./km²
Nr kierunkowy	+421 47[3]
Kod pocztowy	985 52[3]
Tablice rejestracyjne	LC
Położenie na mapie Słowacji Divín
48°27′02″N 19°31′58″E/48,450556 19,532778
Strona internetowa

(c) Miroslav Blaho, CC BY-SA 3.0

Ruiny zamku od strony wschodniej

Ruiny zamku

(c) Miroslav Blaho, CC BY-SA 3.0

Kasztel od strony północno-wschodniej w 2004

Odrestaurowany kasztel w 2016

Divín (węg. Divény) – wieś (obec) na Słowacji położona w kraju bańskobystrzyckim, w powiecie Łuczeniec. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1329^[6].

Ludność

Według danych z dnia 31 grudnia 2012, wieś zamieszkiwało 2061 osób, w tym 1041 kobiet i 1020 mężczyzn^[7].

W 2001 roku rozkład populacji względem narodowości i przynależności etnicznej wyglądał następująco^[8]:

• Słowacy – 98,92%
• Czesi – 0,39%
• Polacy – 0,05%
• Romowie – 0,1%
• Węgrzy – 0,15%

Ze względu na wyznawaną religię struktura mieszkańców kształtowała się w 2001 roku następująco^[8]:

• Katolicy rzymscy – 86,16%
• Grekokatolicy – 0,25%
• Ewangelicy – 4,04%
• Prawosławni – 0,1%
• Ateiści – 6,85%
• Przedstawiciele innych wyznań – 0,1%
• Nie podano – 1,92%

    Zmiany liczby ludności w miejscowości Divín od 1996 roku^[9].
    Źródło: Štatistický úrad Slovenskej republiky

Zamek

Na wzgórzu nad Divínem znajdują się ruiny zamku z przełomu XII i XIII wieku. Na początku należał do rodów Tomaj i Lossonczy, był przez nich stopniowo przebudowywany^[10]. Po buncie magnatów w 1471 przeszedł we władanie króla Macieja Korwina, później został przejęty siłą przez najbogatszego w środkowej Słowacji magnata Zygmunta Balassę.^[11]

Po zdobyciu Fiľakova przez Turków w 1554 zamek został rozbudowany i ufortyfikowany^[10]. Na przedzamczu dobudowano wówczas budynki mieszkalne dla załogi i pomieszczenia gospodarcze. Zamek miał kształt trójkąta z dwiema basztami i bastionem, przystosowanymi do rozmieszczenia w nich dział. Mimo umocnień zamek został zdobyty przez Turków w 1575. Trafił ponownie do rodziny Balassów po udanym oblężeniu w 1593^[11].

Balassowie napadali i grabili okoliczne wsie, dlatego wojsko cesarskie zamek zdobyło, podpaliło i wysadziło w powietrze, a majątek rodziny cesarz skonfiskował. Stało się to w 1673, 1674 lub 1679^[11], albo może dopiero w 1683, po śmierci Imricha Balassy^[10]. Zamek przekazano rodzinie Zichych, nigdy go jednak nie odbudowano^[11].

Kasztel

W Divínie znajduje się renesansowy ufortyfikowany dwór obronny (kasztel), z czterema bastionami, zbudowany w 1670 na miejscu wcześniejszego średniowiecznego z XV w., będącego częścią zamku Divín. Pierwszym właścicielem dworu był Imrich Balassa, później od 1686 aż do 1945 należał do rodu Zichy.

Ostatni przedstawiciel rodu, Stefan VI Zichy, w 1945 na podstawie dekretów Beneša został wraz z rodziną wysiedlony na Węgry. Wówczas dwór przeszedł na własność państwa. Do 1952 był siedzibą administracji leśnej, potem spółdzielni rolniczej. Wykorzystywano go na magazyn nawozów i innych materiałów, spichlerz i wylęgarnię kurcząt. Gdy spółdzielnia zaprzestała użytkowania, dwór popadał w ruinę. W 1970 naprawiono dachy. Plany odbudowy, przygotowywane najpierw w 1969, potem w 1989, nie zostały zrealizowane.

Od 2011 do 2015 prowadzona była rekonstrukcja dworu, finansowana w większości z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Odrestaurowany zabytek ma służyć celom kulturalnym, społecznym i krajoznawczym: oprócz muzeum ma być to miejsce na imprezy kulturalne, warsztaty dla artystów i wystawy ich prac oraz szkolenia^[12][13].

Kościół i plebania

Kościół

Zegar słoneczny na budynku plebanii

W Divínie znajduje się barokowy kościół Wszystkich Świętych z 1657 i plebania z 1761 z najstarszym zegarem słonecznym w regionie Novohrad^[14].

Kościół w tym miejscu zbudowano jeszcze w średniowieczu. Pierwsze wzmianki o kościele i plebanii, wraz z zamkiem i podzamczem, pochodzą z roku 1393. Parafia Divín pojawia się potem w spisie parafii arcybiskupstwa ostrzyhomskiego z 1397. Wg tradycji podgrodzie wraz z kościołem zostały zniszczone w 1440 w czasie walk Jana Jiskry z Janem Hunyadym, zakończonych bitwą pod Łuczeńcem w 1451. Jest to przekaz wiarygodny, ale nieudokumentowany. Po bitwie pod Mohaczem cały Novohrad znalazł się pod panowaniem tureckim, opierał się jedynie zamek Divín. Podczas próby zdobycia zamku w 1554 kościół został poważnie uszkodzony.

Ján Balassa, właściciel zamku w 2. połowie XVI wieku, polecił odbudować kościół. Ponieważ sam był wychowany już w nowej wierze luterańskiej, wygnał księdza katolickiego i na jego miejsce sprowadził kaznodzieję ewangelickiego, przez co parafia stała się ewangelicka.

Podczas powstań na Węgrzech w 1605 kościół został ponownie zniszczony. W 1621 Divín nadal jest wzmiankowany jako wieś luterańska.

Znacząca zmiana nastąpiła w 1639, kiedy to wdowa po Imrichu II Balassie, Judyta z domu Bosniaková, wygnała ewangelickiego proboszcza i osadziła księdza katolickiego. Stopniowo i ludność przechodziła ponownie na katolicyzm. W tym samym czasie w Novohradzie pojawili się misjonarze jezuici. Od 1647 Divín jest parafią katolicką, i tak pozostało aż do dziś.

W 1657 kolejny pan na zamku, Imrich III Balassa, polecił rozbudować pierwotny gotycki kościół, a także otoczyć go murem obronnym z narożnymi basztami. Magnat ten jednak napadał i grabił okoliczne wsie, co wywołało gniew cesarza. Wojsko cesarskie oblegało zamek, ucierpiał wówczas również kościół, zwłaszcza w latach 1674 i 1679. Później na rozkaz cesarza kościół naprawiono na koszt Balassy.

Po 1686, kiedy właścicielem Divína został Stefan I Zichy, nastały dla miasteczka spokojniejsze czasy, przerwane dopiero w 1708 powstaniem Rakoczego. Dwukrotnie kościół był zniszczony w wielkich pożarach: W 1722 i 1773.

W 1909 kościół rozbudowano, przy czym rozebrano sklepienia i całkowicie przebudowano nawę. Z pierwotnego kościoła zachowano tylko zakrystię, dwie wieże i kruchtę. Protokoły z wizytacji kanonicznych z XVIII i XIX w. dają pewne wyobrażenie o kościele i jego wyposażeniu przed przebudową. Budowla była jednonawowa z wielobocznym prezbiterium, do którego przylegała renesansowa zakrystia. Po zachodniej stronie stały dwie wieże, pod nimi przestronna kruchta i chór. Ściany były pobielone wapnem, bez malowideł, posadzka ceglana. Do kościoła wchodziło się z dwóch stron. Wieże miały bulwiaste dachy pokryte blachą miedzianą, wisiały w nich cztery dzwony i zegar.

Kościół po przebudowie z 1909 otrzymał trzy nowe ołtarze, ambonę i nowe organy. Pomalował go w 1915 malarz Ďurkovič z Łuczeńca. Ksiądz Ján Neyman zakupił w 1920 Drogę Krzyżową. Mur kościelny wraz z czterema narożnymi wieżami odrestaurowano w 1931 roku z inicjatywy księdza Tihayia. Na pamiątkę na dziedzińcu kościoła posadzono cztery lipy i "ochrzczono" je imionami czterech ewangelistów – Mateusza, Marka, Łukasza i Jana. Drzewa jednak uległy chorobom i po 1970 zostały wycięte^[15].

Przypisy