Dixit Dominus (Händel)

Dixit Dominus g-moll (HWV 232, ChA 38, HHA III/1) – sakralna kompozycja Georga Friedricha Händla do tekstu psalmu 110 (109), napisana w 1707 roku .

Obsada

  • Soliści: sopran, alt
  • Chór: sopran (I, II), alt, tenor, bas
  • Instrumenty: skrzypce (I, II), altówka (I, II), basso continuo

Historia

Jesienią 1706 roku Händel skomponował w Hamburgu dwie opery: Florindo HWV 3[1] oraz Daphne HWV 4[2]. Opery zamówił u Händla kompozytor i dyrektor opery w Hamburgu Reinhard Keiser[3]. W związku z tym, że Händel nie miał żadnego wpływu na przedstawienia oper (Keiser w obawie, by spektakl nie okazał się „zbyt poważny”, włączył do Daphne intermezzo Die lustige Hochzeit (Ucieszne wesele))[4], postanowił opuścić miasto i nikomu nic nie mówiąc (nie pożegnał się nawet ze swoim bliskim przyjacielem Johannem Matthesonem[5]), nagle, udał się w podróż do Włoch.

Florencja była prawdopodobnie pierwszym miastem we Włoszech, które odwiedził Händel. Przybył tam na zaproszenie Gian Gastonea de' Medici, późniejszego wielkiego księcia Wielkiego Księstwa Toskanii, którego poznał wcześniej w Hamburgu. 14 stycznia 1707 roku Händel przybył do Rzymu. W tym czasie poznał wiele osób ze świata muzyki (Arcangelo Corelli, Alessandro Scarlatti, Domenico Scarlatti), sztuki, polityki (markiz Francesco Maria Ruspoli) a także kardynałów – mecenasów sztuki (Benedetto Pamphilj, Pietro Ottoboni, Carlo Colonna). Powstały wtedy kantaty włoskie. W marcu rozpoczął prace nad oratorium Il Trionfo del Tempo e del Disinganno HWV 46a[6] do tekstu kardynała Benedetto Pamphiljego, które zostało wystawione w czerwcu 1707 roku prawdopodobnie w pałacu u kardynała Pietro Ottoboniego.

Utwory napisane podczas pobytu G.F. Händla u kardynała Carlo Colonny w 1707 roku:

  • Donna, che in ciel HWV 233 (luty? 1707)
  • Dixit Dominus HWV 232 (kwiecień)
  • Laudate pueri HWV 236/WV 237 (8 lipca)
  • Nisi Dominus HWV 238 (13 lipca)
  • Saeviat tellus HWV 240
  • Te decus virginum HWV 243
  • Haec est regina virginum HWV 235

Händel zaczął komponować Dixit Dominus we Florencji pod koniec 1706 roku[7][8]. Dzieło zostało ukończone w kwietniu 1707 roku, na rękopisie można przeczytać: „S.D.G. G. F. Hendel, 1707 li d’Aprile. Roma”[9][10]. Kompozycja została wykonana po raz pierwszy 16 lipca 1707 z okazji nabożeństwa Nieszporów Karmelitów w Santa Maria in Monte Santo[11] w Rzymie przy Piazza del Popolo ku czci Marii Dziewicy[12] (być może z okazji upamiętnienia ofiar silnego trzęsienia ziemi, jakie nawiedziło środkowe Włochy w 1703 roku[13]) razem z Haec est regina virginum HWV 235, Laudate pueri dominum HWV 237, Saeviat tellus HWV 240 oraz Te decus virginum HWV 243. Z dużym prawdopodobieństwem cztery ostatnie utwory mogły zostać skomponowane specjalnie na tę okazję[14]. Dixit Dominus został jednak skomponowany kilka miesięcy wcześniej, być może na inną okazję, i nie można łączyć tej kompozycji z tym wydarzeniem[14]. Jedynym utworem, który można wiązać wydarzeniem upamiętnienia trzęsienia ziemi, jest kantata Donna, che in ciel HWV 233, wykonana 1 (lub 2) lutego 1708 roku w bazylice Matki Bożej Ołtarza Niebiańskiego w Rzymie[15][16]. Ciekawym pomysłem wydaje się umieszczenie Nieszporów G.F. Händla pomiędzy Vespro Della Beata Vergine Claudia Monteverdiego[17] z 1610 roku a Vesperae Solennes de Confessore KV 339 Wolfganga Amadeusa Mozarta[18] z 1780 roku. Z pewnością nabożeństwo Nieszporów z 1707 roku, które celebrował kardynał C. Colonna, było znakomitą okazją dla prezentacji talentu przez 22-letniego kompozytora. Inna teoria głosi, że Dixit Dominus został skomponowany jako psalmus in tempore belli (psalm na czas wojny) podczas obecności hiszpańskiego ambasadora Juana Francisco Pacheco, książę de Uceda[19] w miasteczku Frascati na północ od Rzymu[16] Również i w tym przypadku nie ma na to wystarczających dowodów[16].

Części utworu oraz obsada:

1. Chór "Dixit Dominus Domino meo"

Obsada: Chór: Sopran I, II, Alt, Tenor, Bas, Skrzypce I, II, Altówki I, II, basso continuo

2. Aria "Virgam virtutis tuae"

Obsada: Alt, basso continuo

3. Aria "Tecum principium",

Obsada: Sopran I, Skrzypce I, II, Altówki I, II, basso continuo

4. Chór "Juravit Dominus"

Obsada Chór: Sopran I, II, Alt, Tenor, Bas, Skrzypce I, II, Altówki I, II, basso continuo

5 Chór "Tu es sacerdos"

Obsada: Chór: Sopran I, II, Alt, Tenor, Bas, Skrzypce I, II, Altówki I, II, basso continuo

6 Chór "Dominus a dextris tuis"

Obsada: Sopran I solo, Sopran II solo, Chór: Sopran I, II, Alt, Tenor, Bas, Skrzypce I, II, Altówki I, II, basso continuo

7 Chór "De torrente"

Obsada: Sopran I solo, Sopran II solo, Chór: Sopran I, II, Alt, Tenor, Bas, Skrzypce I, II, Altówki I, II, wiolonczela, basso continuo

8 Chór "Gloria Patri "

Obsada: Chór: Sopran I, II, Alt, Tenor, Bas, Skrzypce I, II, basso continuo

CzęśćTekst (Łacina)Tekst (Polski)
1ChórDixit Dominus Domino meo:
Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum.		Rzekł Pan do pana mego swym głosem łaskawym:
Siądź mi po boku prawym,
Aż twe nieprzyjacioły złupione ze zbroje jako inszy podnóżek dam pod nogi twoje.
2Aria AVirgam potentiae tuae emittet Dominus ex Sion:
dominare in medio inimicorum tuorum.		Na kraj świata rozciągnę z Syjonu wielkiego
władzę królestwa twego,
A ty na wszytki strony używaj praw swoich
rozkazując w pośrzodku nieprzyjaciół twoich.
3Aria STecum principatus in die virtutis tuae, in splendoribus sanctis.
Ex utero ante luciferum genui te.		Czasu ruszenia twego przy tobie, swym panie, twój lud chętliwie stanie:
Lud w cnotach okazały, świetny w pobożności, rosa różanej żarze, krew twojej młodości.
4ChórJuravit Dominus et non paenitebit eum:Przysiągł Pan, a za Jego żal nie chodzi słowem:
5ChórTu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech.Tyś Melchizedechowem porządkiem kapłan wieczny.
6Soliści i ChórDominus a dextris tuis,
confregit in die irae suae reges. Iudicabit in nationibus:		Pan przy boku twoim
na wieki, Pan tyrany zetrze w gniewie swoim.
7ChórImplebit ruinas, conquassabit capita in terra multorum.Sąd swój rozciągnie, pola trupami okryje, Władców i możnych zabije.
8Duet S i ChórDe torrente in via bibet,
propterea exaltabit caput.		Krwią płynącą będzie pił wodę patokową,
Przeto nieba dosięże wysokiego głową.
9ChórGloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto,
Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Amen.		Chwała Ojcu i Synowi, i Duchowi Świętemu,
jak była na początku, teraz i zawsze, i na wieki wieków. Amen.

Obsada dzieła jest charakterystyczna dla muzyki włoskiej, zwłaszcza włoskiej muzyki religijnej: soliści: sopran, alt; chór mieszany (sopran I, II, alt, tenor, bas) oraz orkiestra smyczkowa (skrzypce I, II, altówka I, II) i basso continuo. W składzie orkiestry brak jest instrumentów dętych (flety, oboje, fagoty, trąbki) oraz kotłów. Utwór został skomponowany w stylu religijnej muzyki włoskiej, którą szczególnie reprezentowali m.in.: Giacomo Carissimi, Alessandro Stradella, Alessandro Scarlatti, Antonio Vivaldi. Najsłynniejszym fragmentem jest chóralne otwarcie kompozycji, przepełnione dramatyzmem i wzniosłością. Dixit Dominus jest jedną z najpopularniejszych kompozycji religijnych Händla.

Nagrania

  1. Handel – Carmelite Vespers 1707 – Taverner Choir & Players, Virgin Classics, 1999, 2 CD, DDD, 724356157927.
  2. Handel – Coronation Anthems, Dixit Dominus – Paul Smy – treble, Michael Chance – alt, Charles Daniels – tenor, Gerald Finley – bas, John Butt – klawesyn, David Briggs – organy, Choir of King’s College, Cambridge, English Chamber Orchestra – Sir Philip Ledger (Coronation Anthems), Teresa Żylis-Gara – sopran, Dame Janet Baker – mezzosopran, Martin Lane – alt, Robert Tear – tenor, John Shirley-Quirk – bas, John Langdon – organy, Andrew Davis – klawesyn, Choir of King’s College, Cambridge, English Chamber Orchestra – Sir David Willcocks (Dixit Dominus), EMI, 2003, CD, ADD/DDD, 724358544428.
  3. Handel – Dixit Dominus, Salve Regina, Laudate Pueri Dominum, Saeviat tellus – Annick Massis – sopran, Magdalena Kožená – sopran, Sara Fulgoni – alt, Patrick Henckens – tenor, Kevin McLean-Mair – tenor, Marcos Pujol – bas, Choeur des Musiciens du Louvre, Les Musiciens du Louvre – Marc Minkowski, Archiv, 1999, CD, DDD, 459 627-2.
  4. Handel - Ode for the Birthday of Queen Anne, Dixit Dominus – Hélène Guilmette – sopran, Sophie Klußmann – sopran, Andreas Scholl – kontratenor, Malcolm E. Bennett – tenor, Andreas Wolf – bas, Vocalconsort Berlin, Akademie für Alte Musik Berlin – Marcus Creed, Harmonia Mundi, 2009, CD, DDD, HMC 902041.
  5. Handel – Dixit Dominus, Vivaldi - Dixit Dominus, In furore iustissimae irae - La Nuova Musica - david Bates, dyr. Harmonia Mundi, 2012, CD, DDD, HMU 807587.
  6. Handel – Dettingen Te Deum, Dixit Dominus – Lena Lootens – sopran, Roberta Invernizzi – sopran, Gloria Banditelli – alt, Marco Beasley – tenor, Antonio Abete – bas, Coro della Radio Svizzera, Ensemble Vanitas – Diego Fasolis, dyr., nagranie live, Arts Music, 2007, CD, DDD, 47560-2.
  7. Handel – Dixit Dominus, Nisi Dominus, Silete Venti - Lynne Dawson - sopran, Lynda Russell - sopran, Charles Brett - kontratenor, Ian Partridge - tenor, Michael George - bas, The Sixteen Choir & Orchestra - Harry Christophers, Chandos, 1991, CD, DDD, CHAN 0517.
  8. Haendel – Dixit Dominus, Telemann - Deus judicum tuum - Yeree Suh - sopran, Ingrid Perruche - sopran, Britta Shwarz - alt, Markus Schäfer - tenor, Arnaud Richard - bas, Alain Buet - bas, Arsys Bourgogne, Harmonie Universelle - Pierre Cao, dyr., Eloquentia, 2009, CD, DDD, EL0916.
  9. Haendel – Dixit Dominus, Alessandro Scaratti - Dixit Dominus - Elin Manahan Thomas - sopran, Esther Brazil -sopran, Sally Bruce-Payne - alto, Guy Cutting - tenor, Matthew Brook - bass, The Choir of Queen’s College, Oxford, The Brook Street Band - Owen Rees, AVIE, 2013, CD, DDD, AV2274
  10. Haendel – Dixit Dominus, Ode for the Birthday of Queen Anne, Zadok the Priest - Kiera Duffy - sopran, Meg Bragle - alt, Apollo’s Fire - Jeannette Sorrell, AVIE, 2008, CD, DDD, AV2270
  11. Dixit Dominus - Vivaldi, Mozart, Handel - Marta Mathéu - sopran, Hanna Bayodi-Hirt - sopran, Anthony Roth Costanzo - kontratenor, Makoto Sakurada - tenor, Furio Zanasi - baryton, La Capella Reial de Catalunya, Le Concert des Nations - Jordi Savall, dyr., ALIA VOX, 2016, CD, DDD, AVSA9918
  12. Dixit - Händel: Dixit Dominus, Caldara: Missa Dolorosa - Balthasar-Neumann-Chor, Balthasar-Neumann-Ensemble – Thomas Hengelbrock, dyr., Deutsche Harmonia Mundi, 2004, CD, DDD, 88697568682

Przypisy

  1. ↑ Wystawiona w styczniu 1708 w Theater am Gänsemarkt, Händel-Händbuch, Band 1, VEB Deutscher Verlag fur Musik Leipzig, 1978, s.63.
  2. ↑ Wystawiona w lutym 1708 w Theater am Gänsemarkt, Händel-Händbuch, Band 1, VEB Deutscher Verlag fur Musik Leipzig, 1978, s. 65.
  3. ↑ Romain Rolland – Haendel, PWM, Kraków, 1971, s. 39. Być może opery zamówił Drüsicke, współpracownik R. Keisera, dyrektor opery w Hamburgu. Winton Dean, John Merrill Knapp - Handel’s Operas 1704-1726, Clarendon Press, Oxford 1995, s.72.
  4. ↑ Farsa Johanna Heinricha Sauerbreya w dialekcie platt-deustch Die lustige Hochzeit, Und dabey angestellte Bauren-Masquerade, Winton Dean, John Merrill Knapp - Handel’s Operas 1704-1726, Clarendon Press, Oxford 1995, s.72; Romain Rolland – Haendel, PWM, Kraków, 1971, s.39-40.
  5. ↑ Romain Rolland – Haendel, PWM, Kraków, 1971, s.41.
  6. ↑ Wersja zrewidowana jako „Il trionfo del Tempo e della Verita” (HWV 46b), później rozszerzona angielska wersja jako „The Triumph of Time and Truth” (HWV 71)
  7. ↑ Händel-Händbuch, Band 2, VEB Deutscher Verlag fur Musik Leipzig, 1984, s.652;
  8. ↑ Analiza papieru zachowanego autografu Dixit Dominus dokonana przez D. Burrowsa wykazała, że papier, którym posługiwał się Händel, pochodzi sprzed jego przyjazdu do Rzymu. Ellen T. Harris – Handel as Orpheus. Voice and Desire in the Chamber Cantatas, Harvard University Press, 2001, s.274.
  9. ↑ Soli Deo Gloria G. F. Hendel; Händel-Händbuch, Band 2, VEB Deutscher Verlag fur Musik Leipzig, 1984, s. 652; włoska pisownia nazwiska kompozytora przez „e”.
  10. ↑ Ellen T. Harris – Handel as Orpheus. Voice and Desire in the Chamber Cantatas, Harvard University Press, 2001, s.269.
  11. ↑ Nazwa Kościoła Karmelitów „Monte Santo” – „Święta góra” pochodzi od Góry Karmel
  12. ↑ Która według legendy nakłoniła papieża Honoriusza III do zatwierdzenia reguły Karmelitów.
  13. ↑ W wyniku trzęsienia ziemi ucierpiały Norcia, Montereale, L’Aquila. Siła trzęsienia ziemi wahała się od 6,2 – 6,7 w Skala Richtera.
  14. ↑ a b Donald Burrows – Handel, Oxford University Press, 1994, s.27.
  15. ↑ Na stronie 9 rękopisu znajduje się inskrypcja Anniversario Della Liberatione di Roma dal Terremoto nel giorno dell. Purif.e Della Betma V.e Cantata à Voce Sola con Strti e Choro; Händel-Händbuch, Band 2, VEB Deutscher Verlag fur Musik Leipzig, 1984, s.655.
  16. ↑ a b c Jonathan Keates - Handel.The Man & His Music, Pimlico, London, 2009, s.27.
  17. ↑ Zbiór Vespro Della Beata Vergine C. Monteverdiego obejmuje m.in.: Dixit Dominus, Laudate pueri, Laetatus sum, Nisi Dominus, Lauda Jerusalem, Magnificat.
  18. ↑ Zbiór Vesperae Solennes de Confessore KV 339 W.A. Mozarta obejmuje: Dixit Dominus Domino meo, Confitebor tibi, Domine, Beatus vir, Laudate pueri Dominum, Laudate Dominum, Magnificat.
  19. ↑ Juan Francisco Pacheco pełnił funkcję ambasadora w Rzymie w latach 1699–1709.

Bibliografia

  • Donald Burrows – Handel, Oxford University Press, 1994.
  • Winton Dean, John Merrill Knapp - Handel’s Operas 1704-1726, Clarendon Press, Oxford 1995.
  • Ellen T. Harris – Handel as Orpheus. Voice and Desire in the Chamber Cantatas, Harvard University Press, 2001
  • Christopher Hogwood – Händel, Astraia, Kraków 2009.
  • Jonathan Keates - Handel.The Man & His Music, Pimlico, London, 2009.
  • Stephen Pettitt – Haendel, PWN, Oficyna Wydawnicza Atena, Warszawa-Poznań, 1995.
  • Romain Rolland – Haendel, PWM, Kraków, 1971.

Linki zewnętrzne