Dni Petlury

Dni Petlury – aresztowania i zabójstwa Żydów we Lwowie po zajęciu miasta przez Wehrmacht po ataku Niemiec na ZSRR w 1941, połączone z grabieżą ich mieszkań. Zaplanowany i zorganizowany przez niemieckie władze okupacyjne przy udziale milicji ukraińskiej i cywilnych bojówkarzy ukraińskich z podlwowskich wsi. Przeprowadzony w dniach 25–27 lipca 1941. Kolokwialne określenie wydarzeń powstałe w 1941 pochodzi od nazwiska byłego przewodniczącego Dyrektoriatu Ukraińskiej Republiki Ludowej, Symona Petlury, zamordowanego w 1926 przez Szolema Szwarcbarda, zamachowca żydowskiego pochodzenia inspirowanego przez OGPU.

Historia

Dużą rolę w realizacji planów pogromu odegrała propaganda ukraińskich nacjonalistów z OUN-B, którzy umiejętnie podsycali antysemickie nastroje na Ukrainie[1]. Sama operacja zwana kolokwialnie przez ludność Lwowa „Dniami Petlury”[a], była zorganizowaną akcją niemieckich władz okupacyjnych i za ich przyzwoleniem na bicie, grabież i mordowanie Żydów przez przygotowane do tego celu grupy Ukraińców. Część przedstawicieli żydowskiej inteligencji została zamordowana na podstawie przygotowanych wcześniej list proskrypcyjnych. W sumie podczas pogromu trwającego 3 dni zamordowano od 1,5 do 2 tys. ludzi[2].

W aresztowaniach Żydów, dokonywanych w ich mieszkaniach, uczestniczyła milicja ukraińska i bojówkarze ukraińscy – chłopi przybyli z okolicznych wsi, ugoszczeni przez władze niemieckie całonocną zakrapianą alkoholem biesiadą, by o godzinie 5:00 rozpocząć pogrom. Przy wkraczaniu oprawców do mieszkań zajmowanych przez ludność żydowską, sprawcy plądrowali lokale, a ofiary wypędzali na ulicę, kierując je stamtąd do więzienia przy ul. Łąckiego[3]. Następnie aresztowani zostali wywiezieni na roboty przymusowe, lub według innej wersji w większości zamordowani w lasach pod Lwowem (na tzw. „piaskach”)[4]. W pogromie prawdopodobnie brał udział również margines społeczny, także wywodzący się z Polaków[5], choć cała akcja była przygotowana przez Niemców - „nie ulega wątpliwości, że akcja od początku do końca była reżyserowana przez Niemców”[6]. Było to zgodne z dyrektywami Reinharda Heydricha o prowadzeniu wojny na terenie ZSRR, nakazującymi zachęcanie i inspirację pogromów antyżydowskich przez miejscową ludność.[7].

Pełny tekst telegramu Heydricha z 29 czerwca 1941:

„W nawiązaniu do moich wywodów na spotkaniu z 17 czerwca w Berlinie przypominam: 1. Nie należy stawiać przeszkód dążeniom do samooczyszczania występującym na nowo zajętych terenach w kręgach antykomunistycznych i antyżydowskich. Przeciwnie, należy je wywoływać, nie pozostawiając śladu; jeśli to potrzebne – intensyfikować oraz kierować na odpowiednie tory w taki jednak sposób, żeby miejscowe „koła samoobrony” nie mogły później powoływać się na rozporządzenia lub udzielone polityczne obietnice[8].

W archiwach zachowała się część fotografii i kronik filmowych wykonanych przez Niemców w czasie pogromów lwowskich w 1941.

Uwagi

  1. ↑ Była to rzekoma rocznica śmierci Petlury w zamachu (faktycznie został zamordowany 25 maja 1926 roku).

Przypisy

  1. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska Partyzantka 1942–1960.
  2. ↑ Eliyahu Jones, Żydzi Lwowa w czasie okupacji 1939–1945, Łódź 1999, wyd. Oficyna Bibliofilów, s. 52-53. ISBN 83-87522-20-1; Grzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 - 5 II 1946, Katowice 2007, Wyd. Unia Katowice, s. 218-219. ISBN 978-83-86250-49-3; Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942–1960, s. 98.
  3. ↑ Grzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 - 5 II 1946, Katowice 2007, Wyd. Unia Katowice, ISBN 978-83-86250-49-3, s. 218–219., Grzegorz Motyka Ukraińska partyzantka 1942–1960, s. 98, Jarosław Hrycak: Zbyt wiele świadectw: Ukraińcy w akcjach antyżydowskich. W: Nowa Europa Wschodnia 3/4 2009 wersja elektroniczna
  4. ↑ Grzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 - 5 II 1946, Katowice 2007, Wyd. Unia Katowice, ISBN 978-83-86250-49-3, s. 218-219, Grzegorz Hryciuk: Polacy we Lwowie 1939-1944. Życie codzienne., Warszawa 2000, Wyd. Książka i Wiedza, ISBN 83-05-13148-3, s. 205.
  5. ↑ Grzegorz Motyka Ukraińska partyzantka 1942–1960 s.98
  6. ↑ Grzegorz Motyka „Ukraińska partyzantka 1942–1960”, Warszawa 2006 Wyd. Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN,) ISBN 83-7399-163-8 (Rytm), ISBN 978-83-88490-58-3; s.98; op. cit. Jones, Eliyahu. Żydzi Lwowa w Okresie Okupacji 1939-1945 [Jews in Lwow during the Occupation: 1939-1945]. Lodz: Oficyna Bibliofilow, 1999. [Eliyahu Jones, urodzony w Wilnie, b. przewodniczący jerozolimskiej Komisji Jad Waszem]
  7. ↑ Heydrich 29 czerwca 1941 wydał rozkaz, w którym polecał wszystkim tzw. Einsatzgruppen policji i służb bezpieczeństwa (tzn. SS i SD) wykorzystanie kół antykomunistycznych i ich nastrojów antyżydowskich do oczyszczenia z Żydów terenów nowo zdobytych na Sowietach: „Zachęta do podjęcia wysiłku przez kręgi antykomunistyczne i antyżydowskie („Selbstreinigungsbestrebungen antikomummunistischer oder antijüdischer Kreise”) w celu samooczyszczenia zawarta została w przemówieniu Heydricha wygłoszonym w Berlinie 17 czerwca, następnie w formie pisemnej wyrażona w rozkazach do szefów czterech Einsatzgruppen z 29 czerwca i włączona do instrukcji dla wyższych dowódców SS i policji z 2 lipca. (Osobyj Archiw, Moskwa, 500-1-25, karty 387,391,393)”, Ian Kershaw, Hitler. 1941-1945 Nemesis, Dom Wydawniczy „Rebis”, Poznań 2003, ISBN 83-7301-324-5, s. 446, przypis 16.
  8. ↑ Bogdan Musiał: Rozstrzelać elementy kontrrewolucyjne! Brutalizacja wojny niemiecko sowieckiej latem 1941 roku. Warszawa: wyd. Fronda, 2001, s. 227. ISBN 83-88747-40-1.

Bibliografia

  • Eliyahu Jones, Żydzi Lwowa w czasie okupacji 1939–1945, Łódź 1999, wyd. Oficyna Bibliofilów, ISBN 83-87522-20-1.
  • Grzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 - 5 II 1946, Katowice 2007, Wyd. Unia Katowice, ISBN 978-83-86250-49-3.
  • Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942–1960.

Linki zewnętrzne