Doba

Schematyczny rysunek wyjaśniający różnicę między dobą gwiazdową a słoneczną: 1→2 doba gwiazdowa; 1→3 doba słoneczna

Doba – astronomiczna jednostka miary upływu czasu związana z obrotem Ziemi wokół własnej osi (ale nie jest równa jednemu pełnemu obrotowi, który trwa 23 h 56 min 4,091 s). Jako urzędowa jednostka czasu zdefiniowana jest jako czas trwania 24 godzin = 1440 minut = 86 400 sekund. Początek doby astronomicznej może wypadać, w zależności od przyjętego założenia, w różnych porach ziemskiego dnia:

  • Doba słoneczna – okres pomiędzy dwoma kolejnymi górowaniami Słońca[1]. Początek doby słonecznej wypada w tym samym momencie dla wszystkich miejsc leżących na tej samej długości geograficznej (długość doby słonecznej zmienia się w ciągu roku, średnia długość, przyjęta umownie za wartość stałą, wynosi 24 godziny). Z uwagi na hamowanie obrotu Ziemi wskutek pływów średnia doba słoneczna jest coraz dłuższa i wydłuża się średnio o około 16 μs rocznie.
  • Doba gwiazdowa – okres między dwoma kolejnymi górowaniami punktu Barana (23 h 56 min 4,091 s = 86 164,09 s)[2].
  • Doba księżycowa – okres między dwoma kolejnymi górowaniami Księżyca (24h 50min 28s = 89 428 s).
  • Doba cywilna – okres między godziną 00:00 jednego dnia i godziną 00:00 dnia następnego w danej strefie czasowej. Z powodów praktycznych jej początek w stosunku do początku doby słonecznej jest przesunięty w każdym miejscu na Ziemi o mniej więcej (zależy to od momentu górowania Słońca na danej długości geograficznej) 12 godzin – teoretycznie, natomiast w rzeczywistości od 10 do 14 godzin (wynika to z podziału kuli ziemskiej na strefy czasowe, istnienia czasu letniego i innych przyczyn).
  • Doba pokładowa – czas odmierzany na obiekcie przemieszczającym się przez strefy czasowe (statku, samolocie, stacji kosmicznej) liczony od momentu rozpoczęcia podróży.
  • Doba pracownicza – kolejne 24 godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 128 § 3 Kodeksu pracy). Definicja została wprowadzona nowelizacją ustawy Kodeks pracy z 14 listopada 2003 roku[3].
  • Dobapozaukładowa jednostka miary, czyli jednostka nienależącą do układu SI.

Inne znaczenie

  • Doba hotelowa – czas przydziału apartamentu dla klienta, liczony od określonej pory doby cywilnej, wyznaczonej w sposób umowny, mający być wygodny zarówno dla klienta, jak i obsługi hotelu, wynikający z najczęstszych pór wprowadzania się lub wyprowadzania gości z hotelu.

Przypisy

  1. doba, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-02-18].
  2. Ruch obrotowy Ziemi - Zintegrowana Platforma Edukacyjna, zpe.gov.pl [dostęp 2022-04-04].
  3. Doba pracownicza a ruchomy czas pracy - zasady stosowania, Poradnik Przedsiębiorcy [dostęp 2022-04-04] (pol.).

Media użyte na tej stronie

Sidereal day (prograde).png
Autor: Gdr, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Sidereal day compared to solar day for a prograde planet like the Earth.

1 → 2 sidereal day

1 → 3 solar day
Wooden hourglass 3.jpg
Autor: User:S Sepp, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Alternative version of image:Wooden hourglass 2.jpg. Wooden hourglass. Total height:25 cm. Wooden disk diameter: 11.5 cm. Running time of the hourglass: 1 hour. Hourglass in other languages: 'timglas' (Swedishrtrttttyo), 'sanduhr' (German), 'sablier' (French), 'reloj de arena' (Spanish), 'zandloper' (Dutch), 'klepsydra' (Polish), 'přesýpací hodiny' (Czech), 'ampulheta' (Portuguese).