Dobowy cykl nabożeństw

Dobowy cykl nabożeństw – w prawosławiu cykl codziennych, stałych nabożeństw towarzyszących określonym porom dnia, zorganizowany według starotestamentowej rachuby czasu (doba rozpoczyna się o zachodzie słońca). W jego skład wchodzą następujące nabożeństwa: wieczernia[a], powieczerze, nabożeństwo o północy, jutrznia, pierwsza, trzecia, szósta godzina kanoniczna, oraz dziewiąta godzina kanoniczna[1]. Boska Liturgia nie należy do dobowego cyklu nabożeństw, jako modlitwa szczególna, przewyższająca wszystkie pozostałe[2].

Geneza dobowego cyklu nabożeństw

Stary Testament opisuje tradycję wspólnej modlitwy i ofiary odbywającej się trzykrotnie w ciągu dnia. Miała ona wpływ na powstanie w pierwszych wiekach chrześcijaństwa praktyki upamiętniania poprzez wspólną modlitwę najważniejszych momentów z życia Chrystusa. Dzieje Apostolskie zawierają informacje o modlitwie o godzinach trzeciej, szóstej i dziewiątej (według rachuby czasu od zachodu słońca), w nocy, o zachodzie słońca i wczesnym rankiem. W okresach prześladowań chrześcijan wspólna modlitwa miała miejsce tylko w niedzielę rano i wieczorem, w czasach, gdy prześladowania te ustawały, modlitwy przypisane konkretnym porom dnia odbywały się codziennie i były celebrowane przez całą miejscową wspólnotę[1].

Elementy dobowego cyklu nabożeństw

Pierwszym ogniwem dobowego cyklu nabożeństw jest wieczernia (gr. Ἑσπερινός, cs. wieczernia), która zgodnie ze swoją nazwą ma miejsce wieczorem[1]. Celem nabożeństwa jest dziękczynienie za miniony dzień[3]. Po wieczerni następuje powieczerze (gr. Ἀπόδειπνον, cs. powieczerije)[1]. Wchodzące w jego skład modlitwy wyrażają żal i błaganie o przebaczenie popełnionych grzechów, zapewnienie spokojnego odpoczynku nocnego i uchronienie przed pokusą diabelską w czasie snu[3]. Istnieją dwa warianty powieczerza – wielkie i małe. Pierwszy rodzaj sprawowany jest w czasie wielkiego postu i przed świętami Narodzenia Pańskiego i Chrztu Pańskiego[4]. Nabożeństwo o północy (gr. Μεσονυκτικόν, cs. połunoszcznica) służy wspominaniu modlitwy Chrystusa w Getsemani[3], powtórnego nadejścia Chrystusa, Sądu Ostatecznego oraz modlitwie w intencji zmarłych[1].

Przed wschodem słońca odprawiana jest jutrznia (gr. Ὂρθρος, cs. utrienia)[4], stanowiąca dziękczynienie za minioną noc i prośbę o łaski boże na nadchodzący dzień[3]. Bezpośrednio po niej następuje pierwsza godzina kanoniczna (gr. Πρῶτη Ὣρα, cs. pierwyj czas); nabożeństwo to powinno mieć miejsce dokładnie między godzinami 7 a 9, gdy według Tradycji odbył się sąd Piłata nad Chrystusem][1]. Celem modlitwy pierwszej godziny jest uświęcenie rozpoczynającego się dnia[3]. Trzecia godzina kanoniczna (gr. Τρίτη Ὣρα, cs. trietij czas) jest wspomnieniem drogi krzyżowej[1] i zstąpienia Ducha Świętego na apostołów[3]. Nabożeństwo to przeznaczone jest na godziny 10–12[1]. Szósta godzina kanoniczna (gr. Ἓκτη Ὣρα, cs. szestyj czas) przypada na godzinę 13 i upamiętnia ukrzyżowanie Chrystusa[1]. Dziewiąta godzina kanoniczna (gr. Ἐννάτη Ὣρα, cs. diewiatyj czas) przypada na godzinę 15 i stanowi upamiętnienie śmierci Chrystusa na krzyżu[1].

Zwieńczenie dobowego cyklu nabożeństw stanowi Święta Liturgia, która odprawiana jest w godzinach porannych[3].

Praktyka liturgiczna

Pierwotnie wszystkie nabożeństwa cyklu dobowego odprawiane były oddzielnie, ze ścisłym zachowaniem przypisanych im godzin. Z czasem zasada ta została zliberalizowana dla wygodniejszego umożliwienia wiernym uczestnictwa we wszystkich nabożeństwach, także w monasterach. Zostały one podzielone na trzy grupy: wieczorne, poranne i dzienne. W skład grupy nabożeństw wieczornych wchodzą dziewiąta godzina, wieczernia i powieczerze. Grupę poranną tworzą nabożeństwo o północy, jutrznia i pierwsza godzina. Grupa dzienna to natomiast godziny trzecia i szósta oraz Święta Liturgia[3]. We współczesnej praktyce liturgicznej w cerkwiach odprawianie nabożeństw trzeciej i szóstej godziny (w większości złożonych z modlitw i psalmów czytanych przez lektora) ma miejsce w tym samym czasie, co pierwsza część Świętej Liturgii – odbywająca się w ołtarzu, przy zamkniętych carskich wrotach proskomidia[5].

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Nazwa tego nabożeństwa oddawana jest niekiedy w polskich opracowaniach poprzez pojęcie nieszpory, oznaczające rzymskokatolickie nabożeństwo wieczorne. Tłumaczenie to nie jest w pełni trafne. Por. Bondaruk K.: Nabożeństwa cyklu dobowego cz. I – godziny kanoniczne, połunoszcznica (pol.). [dostęp 2011-07-13].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j Bondaruk K.: Nabożeństwa cyklu dobowego cz. I – godziny kanoniczne, połunoszcznica (pol.). [dostęp 2011-07-13].
  2. ↑ O nieustającej modlitwie, liczbie i czasie nabożeństw cerkiewnych. W: Beniamin (Krasnopiewkow): Nowe Tablice, czyli o Cerkwi, liturgii, nabożeństwach i utensyliach cerkiewnych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007, s. 84. ISBN 978-83-233-2394-5.
  3. ↑ a b c d e f g h Objasnienija cerkownych i domasznich molitw (ros.). [dostęp 2011-07-13].
  4. ↑ a b Bondaruk K.: Nabożeństwa cyklu dobowego cz. II (pol.). [dostęp 2011-07-13].
  5. ↑ Gasłow I., Kaszkin A.: Prawosławnoje bogosłużenije. Prakticzeskoje rukowodstwo dla klirikow i mirian. Petersburg: Satis', 2011, s. 71. ISBN 5-7373-0117-6.