Dobrawa Przemyślidka

Dobrawa
Dąbrówka
Ilustracja
Księżna Polski
Okres

od 965
do 977

Jako żona

Mieszka I

Następczyni

Oda Dytrykówna

Dane biograficzne
Dynastia

Przemyślidzi

Data urodzenia

ok. 930

Data śmierci

977

Miejsce spoczynku

Katedra w Gnieźnie

Ojciec

Bolesław I Srogi

Matka

Biagota ?

Mąż

Mieszko I

Dzieci

Bolesław I Chrobry,
Świętosława Sygryda

Dobrawa według Jana Matejki (1886).

Dobrawa, Dąbrówka, daw. Dubrawka (cz. Dubrava, Doubravka) (ur. ok. 930, zm. 977) – księżniczka czeska z dynastii Przemyślidów, księżna polska, żona Mieszka I. Córka księcia czeskiego Bolesława I Srogiego i być może jego żony Biagoty. Matka Bolesława I Chrobrego i prawdopodobnie Sygrydy-Gunhildy (Świętosławy).

Według źródeł historycznych (Thietmar z Merseburga, Gall Anonim) odegrała kluczową rolę w decyzji o przyjęciu chrztu przez Mieszka I, pierwszego historycznego władcę Polski. Bywa określana jako „Matka Chrzestna Polaków”[1].

Imię Dobrawa

Trudności sprawia określenie pierwotnej formy imienia Dobrawy. W świecie badań historycznych główny antagonizm przebiega na linii pomiędzy formami „Dobrawa” a „Dąbrówka”. Większość historyków opowiedziało się za pierwszą wersją imienia.

Pierwsze z wymienionych imion sankcjonuje się zazwyczaj przekazem kronikarza Thietmara, biskupa merseburskiego, którego źródło na temat tego imienia jest najstarsze. Kronikarz ten zapisał imię Przemyślidki jako „Dobrawa”, po czym wytłumaczył, że wykłada się ono jako „Dobra”. Wspiera się ten pogląd przekazem najstarszych roczników krakowskich, które przekazują formę „Dubrovka”. Zaznaczając, że w tamtym czasie wyjściowe „Du” dla imion słowiańskich było zamienne z „Do” czy „Da”, można wnosić za „Dobrawą”. Za taką a nie inną formą świadczyć też mogą późniejsze zapisy kronikarskie/rocznikarskie mianujące Dobrawę-Dąbrówkę „Dobrochną”, „Dobrawcą”, „Dobrowcą”.

Imię „Dąbrówka” wywodzi się ze źródeł późniejszych. Sankcjonuje się je zazwyczaj na zasadzie dyskredytowania formy „Dobrawa”, które miało być albo zdrobnieniem od Dobrosławy i tym samym imieniem wtórnym/późniejszym, albo pochodzącym ze źródeł niemieckich, nieznających realiów języków słowiańskich i z tego powodu zawodnych. Swoją etymologię imię to bierze z XIII/XIV-wiecznych roczników poznańskich, gdzie widnieje zapis „Dambrowka”. Jest to źródło trzecie z kolei, patrząc podług starszeństwa. Pomimo to przez niektórych uczonych uznane zostało za najlepsze, ponieważ wcześniejsze źródła nie mogły oddać prawdziwego charakteru, w jakim przyjęło się to imię na rdzeniu polskim.

Życiorys

Data urodzenia

Nie jest znana data urodzenia Dobrawy. Jedyną wskazówką jest przekaz kronikarza Kosmasa z Pragi, twierdzącego, że Dobrawa w chwili ślubu z Mieszkiem I była kobietą podeszłego wieku[2]. Przekaz ten uchodzi za tendencyjny i mało wiarygodny; niektórzy badacze nazywają go wprost złośliwą amplifikacją[3]. Możliwe, że pisząc o wieku Dobrawy, Kosmas zestawił ją z postacią siostry noszącej imię Mlada. To miałoby dać mu podstawę do określenia Dobrawy jako „starej”. Niewykluczone również, że Kosmas pomylił pierwszą żonę Mieszka z drugą, Odą, która w chwili ślubu miała ok. 19-25 lat, więc na warunki średniowieczne rzeczywiście była stosunkowo zaawansowaną wiekiem panną młodą.

Z przekazu Kosmasa nie można wysnuć żadnych pewniejszych wniosków. W konsekwencji data narodzin żony Mieszka I pozostaje nieznana. Mimo to niektórzy badacze podejmują się pewnych spekulacji, np. Jerzy Strzelczyk przyjął, że w świetle ówczesnych pojęć i zwyczajów matrymonialnych (gdy regułą było wydawanie za mąż dziewcząt kilkunastoletnich) nie była już Dąbrówka pierwszej młodości, to znaczy mogła mieć dwadzieścia lub dwadzieścia kilka lat[4].

Pochodzenie i losy do 965

Była córką Bolesława I Srogiego, księcia czeskiego z dynastii Przemyślidów; siostrą Bolesława II Pobożnego, Strachkwasa Chrystiana i Mlady Marii. Według części historyków, jej matką mogła być Biagota, hipotetyczna żona Bolesława Srogiego, znana tylko ze znalezionych monet z jej imieniem[5].

O jej dzieciństwie i młodości nie zachowały się żadne wiadomości.

Już w 1895 roku Oswald Balzer obalił pogląd, jakoby Dobrawa poślubiła Guntera z Merseburga, margrabiego miśnieńskiego, z którym rozstała się przed 965 rokiem – ich dzieckiem miał być Guncelin. Pogląd ten opierał się na tym, że kronikarz Thietmar czterokrotnie nazwał Guncelina, syna Guntera, bratem Bolesława I Chrobrego, syna Dobrawy[6]. Obecnie badacze sądzą, że albo Guncelin i Bolesław Chrobry byli braćmi ciotecznymi, albo mieli za żony dwie siostry[7].

Małżeństwo z Mieszkiem I i rola w chrystianizacji Polski

Mieszko i Dobrawa wśród poddanych (ryc. Ksawerego Pillatiego, 1888)[8]

W drugiej połowie 964 roku[9] został zawarty sojusz między Bolesławem I Srogim, a Mieszkiem I. W celu utwierdzenia przymierza w 965 roku Dobrawa została wydana za Mieszka I. Między małżonkami istniała różnica wyznania – ona była chrześcijanką, on poganinem.

Dwa niezależne od siebie źródła przypisują Dobrawie istotną rolę w nawróceniu Mieszka I na chrześcijaństwo. Pierwszym jest Kronika Thietmara z Merseburga, urodzonego dwa lata przed śmiercią Dobrawy; niemiecki kronikarz pisał, że czeska księżniczka starała się zdobyć – nawet za cenę łamania postów – wpływ na męża, aby skłonić go do przyjęcia chrześcijaństwa – co jej się w końcu udało[10].

Z kolei piszący na początku XII wieku Gall Anonim podaje, że Dobrawa przybyła do Polski w otoczeniu dostojników świeckich i duchownych. Miała zgodzić się na ślub z Mieszkiem I pod warunkiem, że ten przyjmie chrzest. Polski książę ochrzcił się i dopiero wtedy mógł poślubić czeską księżniczkę.

Za wiarygodniejszą uchodzi relacja Thietmara, urodzonego w 975 roku; podkreśla się, że obydwa źródła są od siebie niezależne.

Badacze twierdzą, że chrzest Mieszka I był podyktowany korzyściami politycznymi i nie przypisują Dobrawie praktycznie żadnej roli w nawróceniu męża[11]. Zwracają uwagę, że relacja o nawróceniu Mieszka przez Dobrawę wpisywała się w kościelną tradycję nawracania za pośrednictwem kobiet[12].

Literatura przedmiotu nie odmawia Dobrawie za to pewnej roli w chrystianizacji Polski. W orszaku ślubnym Dobrawy przybyli na ziemie polskie chrześcijańscy duchowni; przypuszcza się, że wśród nich mógł być Jordan, pierwszy polski biskup (od 968).

Tradycja przypisuje Dobrawie założenie kościołów św. Trójcy i św. Wita w Gnieźnie oraz kościoła Panny Marii na Ostrowie Tumskim w Poznaniu.

Małżeństwo Dobrawy i Mieszka utwierdziło sojusz polsko-czeski; utrzymywał się on do śmierci czeskiej księżniczki. We wrześniu 967 w bitwie z Wichmanem i Wolinianami Mieszka I wspomagały czeskie posiłki. Gdy w 973 roku po śmierci cesarza Ottona I Wielkiego doszło w Niemczech do rywalizacji o sukcesję po nim, zarówno mąż Dobrawy, jak i jej brat – Bolesław II Pobożny, książę czeski – popierali tego samego kandydata – bawarskiego księcia Henryka II Kłótnika.

Potomstwo

Z małżeństwa Dobrawy i Mieszka I pochodzili:

Niektórzy badacze przypuszczają, że Dobrawa i Mieszko mieli jeszcze córkę – matkę lub babkę księcia pomorskiego Siemomysła[13].

Popiersie na Pałacu Ursynowskim

Śmierć i miejsce pochowania Dobrawy

Dobrawa zmarła w 977 roku. W wydanej w 1888 roku książce Józef Ignacy Kraszewski pisał, że odkryto grób jej w katedrze gnieźnieńskiej pod głazem oznaczonym tylko prostym krzyżykiem. Żadnych w nim nie znaleziono pamiątek, oprócz zbutwiałych szat koloru fioletowego i purpurowego, a na głowie wazkiej przepaski, złotem przerabianej[14]. Podobny pogląd o miejscu pochówku Dąbrówki wyraził już wcześniej, w 1843 roku, Edward Raczyński w dziele Wspomnienia Wielkopolski to jest województw poznańskiego, kaliskiego i gnieźnieńskiego[15]. Obecnie miejsce pochowania tej czeskiej księżniczki uchodzi za nieznane[16], jednak większość naukowców opowiada się za Gnieznem[17][18].

Śmierć Dobrawy osłabiła sojusz polsko-czeski; rozpadł się on ostatecznie w połowie lat 80. X wieku.

Upamiętnienie

2 złote polskie z wizerunkiem Dobrawy (1936)

Najbardziej znanym ikonograficznym przedstawieniem Dobrawy jest portret autorstwa Jana Matejki.

Wizerunek Dobrawy został umieszczony na dawnym polskim banknocie dwuzłotowym z 1936 roku. Jej postać wraz z Mieszkiem I została również przedstawiona na obiegowej monecie 100-złotowej wyemitowanej w 1966 oraz na 100-złotowej monecie próbnej bitej w 1960 i 1966 roku (obie według projektu J. Gosławskiego[19][20]). Wizerunek Dobrawy wraz z Mieszkiem I pojawił się również na 20-złotowym banknocie kolekcjonerskim (przednia strona) z 2016 roku w 1050 rocznicę Chrztu Polski wg proj. Krystiana Michalczuka[21].

Dobrawa pojawia się m.in. w powieściach:

W filmie Gniazdo z 1974 roku w reżyserii Jana Rybkowskiego w postaci Dobrawy wcieliła się Wanda Neumann.

Genealogia


Wratysław I
ur. ok. 888
zm. 13 II 921
Drahomira
ur. 890 (lub 877)
zm. 934 (lub 936)
NN
ur. ?
zm. ?
NN
ur. ?
zm. ?
     
   
 Bolesław I Srogi
ur. po 903
zm. 15 VII 972
Biagota ?
ur. ok. 910?
zm. ?
   
  
Mieszko I
ur. w okr. 922–945
zm. 25 V 992
OO   965
Dobrawa
(ur. ok. 930, zm. 977)
          
          
          
Bolesław I Chrobry
 ur. 967
 zm. 17 VI 1025
 
Sygryda Storråda ?
 ur. 960-972
 zm. po 1016
 

Zobacz też

Przypisy

  1. D. Jung, Śladem innych narodów. Żyli tu wśród nas...[w:] 13 pomysłów na Gniezno i okolice. Przewodnik tematyczny dla turystów (red. nauk. Armin Mikos von Rohrscheidt), Gniezno 2016, s. 35.
  2. Kosmasa Kronika Czechów, przetłumaczyła, wstęp i komentarz opracowała Maria Wojciechowska, Warszawa 1968, lib. I cap. 27, s. 149.
  3. H. Łowmiański, Religia Słowian i jej upadek, Warszawa 1979, s. 338 przypis 889.
  4. J. Strzelczyk: Bolesław Chrobry. s. 15.
  5. Michal Lutovský Bratrovrah a tvůrce státu : život a doba knížete Boleslava I. 1. Praga, 1998. s. 162
  6. Kronika Thietmara, lib. V cap. 18, s. 274; lib. V cap. 36, s. 300; lib. VI cap. 54, s. 390.
  7. Pogląd m.in. Herberta Ludata.
  8. Ilustracja pochodząca z Wizerunków książąt i królów polskich J. I. Kraszewskiego, K. Pillatiego i Cz. Jankowskiego (Gebethner i Wolff, Warszawa 1888).
  9. Datę ustalił H. Łowmiański, Początki Polski, t. 5, s. 548.
  10. Kronika Thietmara, lib. IV cap. 56.
  11. J. Dowiat, Metryka chrztu Mieszka I, s. 79; A. F. Grabski, Bolesław Chrobry. Zarys dziejów politycznych i wojskowych, s. 26; S. Trawkowski, Monarchia Mieszka I i Bolesława Chrobrego, s. 116-117; H. Łowmiański, Początki Polski, t. 5, s. 549
  12. Andrzej Feliks Grabski: Mieszko I. Warszawa: 1973, s. 93.
  13. O tej hipotezie zob.: K. Jasiński: Rodowód pierwszych Piastów. s. 72-78.
  14. J. I. Kraszewski, Wizerunki, s. 12 (pisownia oryginalna).
  15. E. Raczyński, Wspomnienia Wielkopolski..., Poznań 1843, t. 2, s. 356-360.
  16. K. Jasiński: Rodowód pierwszych Piastów. s. 78.
  17. Marcin Spórna, Piotr Wierzbicki, Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, 2003.
  18. Red. Dariusz Banaszak), Encyklopedia polska, t. 1, 2010, ISBN 83-7212-302-0.
  19. Piotr Kosanowski: Dzieła użyteczne, czyli monety. W: Anna Rudzka: Józef Gosławski. Rzeźby, monety, medale. Wyd. 1. Warszawa: Alegoria, 2009, s. 50. ISBN 978-83-62248-00-1.
  20. Piotr Kosanowski: Dzieła użyteczne, czyli monety. W: Anna Rudzka: Józef Gosławski. Rzeźby, monety, medale. Wyd. 1. Warszawa: Alegoria, 2009, s. 53. ISBN 978-83-62248-00-1.
  21. Banknoty i monety Narodowego Banku Polskiego

Bibliografia

  • Balzer O.: Genealogia Piastów. Kraków: 1895.
  • Dowiat J.: Metryka chrztu Mieszka I. Warszawa: 1961.
  • Dworzaczek W.: Genealogia''. Warszawa: 1959, s. tablica 1 i 81.
  • Grabski A. F.: Bolesław Chrobry. Zarys dziejów politycznych i wojskowych. Warszawa: 1964.
  • Jasiński K.: Rodowód pierwszych Piastów. Wrocław – Warszawa: 1992, s. 61-64.
  • Kraszewski J. I.: Wizerunki książąt i królów polskich. Warszawa: 1888, s. 12.
  • Kurnatowska Z., Labuda G., Strzelczyk J.: Monarchia pierwszych Piastów. Warszawa: 1994, s. 16-17.
  • Labuda G: Mieszko I. Wrocław: 2002.
  • Łowmiański H., Początki Polski, t. 5, Warszawa 1973.
  • Strzelczyk J.: Bolesław Chrobry. Poznań: 1999. ISBN 83-85811-70-2.
  • Trawkowski S., Monarchia Mieszka I i Bolesława Chrobrego, [w:] Polska pierwszych Piastów. Państwo – społeczeństwo – kultura, pod red. Tadeusza Manteuffla, wyd. 2, Warszawa 1970.
  • Tyszkiewicz J., Dobrawa, [w:] Encyklopedia historii Polski. Dzieje polityczne, Warszawa 1994, s. 143.
  • Wyrozumski J.: Dzieje Polski piastowskiej (VIII wiek-1370). Kraków: 1999, s. 82, 85-86.

Media użyte na tej stronie

2 złote banknote, averse (Poland, 1936).jpg
2 złote polskie, Polish currency unit from 1936
POL Warsaw Pałac Ursynów9.jpg
Autor: Hubert Śmietanka, Licencja: CC BY-SA 2.5
Pałac Juliana Ursyna Niemcewicza, obecnie rektorat SGGW, popiersie Dąbrówki na elewacji pałacu
Mieszko Kraszewskiego.jpg
Wizerunek Mieszka I (rycina autorstwa Ksawerego Pillatiego)