Dobrowolna bezdzietność

Dobrowolna bezdzietność, bezdzietność z wyboru – decyzja o nieposiadaniu potomstwa podyktowana wpływem różnych czynników, głównie społeczno-ekonomicznych[1]. Zjawisko to nie wiąże się z przyczynami biologiczymi (jak niepłodność i bezpłodność), gdyż te naturalnie wykluczają możliwość podjęcia swobodnego wyboru o posiadaniu lub nieposiadaniu potomstwa. Bezdzietność z wyboru może stanowić trwałą rezygnację z rodzicielstwa lub czasową, polegającą na odsuwaniu go na później (gdy np. życiowe okoliczności staną się korzystniejsze).

Aspekty intencjonalnej bezdzietności

Częste przyczyny intencjonalnej bezdzietności to:

  • przeorientowanie się na cele edukacyjne i zawodowe[2],
  • brak możliwości połączenia pracy zawodowej z rodzicielstwem,
  • niesprzyjająca sytuacja materialna lub brak stabilizacji ekonomicznej,
  • brak odpowiedniego partnera lub znalezienie go, we własnym mniemaniu, w zbyt późnym wieku,
  • pragnienie swobody[3], kojarzenie posiadania dziecka z ograniczeniami dotyczącymi dotychczasowego stylu życia i poziomu aktywności,
  • obawy zdrowotne, wstręt lub silny lęk kobiety przed ciążą i porodem[4] (zob. tokofobia) oraz związanych z tym dolegliwościami psychosomatycznymi,
  • troska o przeludnienie, problemy ekologiczne, inne problemy i zagrożenia, z jakimi zmaga się współczesny świat,
  • wahanie się co do woli posiadania dzieci, brak pragnienia zostania rodzicem, brak tzw. „instynktu macierzyńskiego” i „instynktu ojcowskiego”,
  • obawa przed samotnym wypełnianiem obowiązków związanych z opieką nad dzieckiem, niechęć do tradycyjnych ról kobiecych i męskich oraz samotnego realizowania wzorców płci[1],
  • postawa antyprokreacyjna i osobiste przekonania, jak np. antynatalizm, który przypisuje negatywną wartość narodzinom (siłą rzeczy prowadzących do zwiększenia cierpienia na świecie),
  • obawa o pogorszenie jakości życia osobistego i relacji z małżonkiem/partnerem[1] oraz utratę intymności,
  • traumatyczne przeżycia z własnego dzieciństwa[1],
  • obawa odziedziczenia choroby genetycznej przez potecjalne dziecko,
  • niechęć do dzieci (wśród deklarujących decyzję o trwałej bezdzietności[1]),
  • brak jednoznacznych powodów, dla których chciałoby się mieć dzieci.

Konsekwencje

Według badań przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii pary bezpotomne poświęcają sobie więcej czasu i okazują więcej miłości, charakteryzują się wyższym stopniem zażyłości[2], a także bardziej dbają o własny rozwój intelektualny[5]. Jednocześnie w Polsce współczynnik rozwodów wśród par bezdzietnych jest wyższy niż tych z dzieckiem/dziećmi, natomiast kobiety bezdzietne mają lepsze wykształcenie, lecz częściej niż matki są samotne. Deklarują one również, że spotykają się z dyskryminacją w pracy i przestrzeni publicznej oraz stygmatyzacją społeczną[2].

Intencjonalna bezdzietność w Polsce i na świecie

Zdaniem demografów, w krajach wysokorozwiniętych ok. 20-25% potencjalnych matek nie będzie miało dzieci; w badaniach demograficznych nie ma jednak możliwości rozróżnienia osób bezdzietnych z wyboru od tych, które nie mają dziecka z przyczyn niezależnych od siebie[6]. Krajowe analizy intencjonalnej bezdzietności nie są ekstensywne[7]. Amerykańskie i zachodnioeuropejskie badania nad tym zjawiskiem prowadzone są od lat 70. XX w.[6] Niektóre z badań na niewielkich grupach bezdzietnych Polek wykazują, iż większość z nich nie została matkami ze względu na splot okoliczności życiowych (tym samym niewielki procent z nich wskazuje na bezdzietność z wyboru)[2]. Natomiast w badaniu przeprowadzonym przez Szkołę Główną Handlową w Warszawie w 2012 r. 18% respondentek przyznało, że nie chce mieć dzieci, a 13% z nich nie może ich mieć z przyczyn biologicznych[8]. Różne źródła podają, iż każde następne pokolenie Polek urodzonych w latach powojennych rodzi mniej dzieci.

W Stanach Zjednoczonych trend ten miał swój rozkwit w latach 90. Według Narodowego Centrum Statystyk Zdrowotnych (The National Center of Health Statistics) procent Amerykanek w wieku rozrodczym, które deklarowały się jako bezdzietne z wyboru wzrósł od 2,4% w 1982 do 4,3% w 1990 i 6,6% w 1995 r. W 2002 r., 18% Amerykanek w wieku 40–44 (z różnych powodów) nigdy nie miało dziecka[3]. Po angielsku słowo childless oznacza osobę po prostu bezdzietną, bez względu na przyczyny, zaś termin child-free (childfree) ukształtowany na początku XX w. określa bezdzietnego (najczęściej) z wyboru[9].

Mimo iż pragnienie posiadania potomstwa wciąż jest jednym z podstawowych powodów zawierania związku małżeńskiego, w krajach zachodnich nadal przybywa par świadomie odkładających rodzicielstwo[10].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Emilia Garncarek, Dobrowolna bezdzietność a przemiany tożsamości płci współczesnych kobiet i mężczyzn, Uniwersytet Łódźki, 2014.
  2. ↑ a b c d Dorota Ruszkiewicz, Negatywne aspekty nierealizowania macierzyństwa – poglądy i odczucia kobiet bezdzietnych, Pedagogika Rodziny 5/4, 169-183, 2015.
  3. ↑ a b (ang.) Amy Blackstone, Choosing to be Childfree: Research on the Decision Not to Parent, DigitalCommons@UMaine, 2012 [w:] Sociology Compass, str. 3.
  4. ↑ Krystyna Slany, Izabela Szczepaniak, Fenomen dobrowolnej bezdzietności we współczesnych wysoko rozwiniętych społeczeństwach, [w:] Małżeństwo i Rodzina, nr 5, 2003.
  5. ↑ (ang.) Jacqui Gabb, Martina Klett-Davies, Janet Fink, Manuela Thomae, Enduring Love? Couple Relationships in the 21st Century, The Open University, 2013, ISBN 978-1-78007-951-6.
  6. ↑ a b Sylwia Wacławik, W stronę społeczeństwa bez dzieci – przyczyny celowej bezdzietności, [w:] PALIMPSEST czasopismo socjologiczne, nr 2, marzec 2012.
  7. ↑ Anneli Miettinen, Anna Rotkirch, Ivett Szalma, Annalisa Donno, and Maria-Letizia Tanturri, Increasing childlessness in Europe: time trends and country differences [w:] Families and Societes. Working Paper Series, nr 33 (2015).
  8. ↑ Badanie: wzrasta liczba Polek, które nigdy nie urodzą dziecka, naukawpolsce.pap.pl.
  9. ↑ (ang.) Definition of 'child-free', collinsdictionary.com.
  10. ↑ Iwona Przybył, Wpływ bezdzietności na stosunki w małżeństwie [w:] Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, zeszyt 3, 2002.