Dolina Żarska

Dolina Żarska – widok ze Smutnej Przełęczy

Górna część Doliny Żarskiej

Stawek pod Żarską Przełęczą

Środkowa część doliny ze Schroniskiem Żarskim

Otwór sztolni w Kopalni Żarskiej

Dolina Żarska (słow. Žiarska dolina) – dolina walna w słowackich Tatrach Zachodnich. Ma 17,5 km² powierzchni i 7 km długości i jest jedną z najmniejszych walnych dolin tatrzańskich. W polskim nazewnictwie geograficznym funkcjonował do niedawna także egzonim wariantowy Smreczańska Dolina (słow. Smrečianska dolina).

Topografia

Dolina sięga po szczyty grani głównej od Banówki poprzez Hrubą Kopę, Trzy Kopy po Rohacz Płaczliwy. Jej orograficznie prawe obramowanie stanowi grań Rosochy, lewe grań Barańców i Gołego Wierchu. Wylot doliny znajduje się w słowackich miejscowościach Żar i Smreczany i od nazwy tych miejscowości pochodzą nazwy doliny. Wznosi się na wysokości od 900 m n.p.m. (wylot doliny) po 2184 m (szczyt Barańca). Dnem doliny spływa potok Smreczanka (dopływ Wagu). Górne piętro doliny stanowią lodowcowe kotły Wielkie Zawraty i Małe Zawraty, rozdzielone przez Pośredni Groń. Bocznymi odgałęzieniami doliny są: Dolina Bystrego Potoku i dolina Łuczywnik.

Geologia i roślinność

Dolina Żarska zbudowana jest głównie z łupków krystalicznych i gnejsów, a tylko w najwyższych partiach szczytowych z granitoidów. Była w przeszłości zlodowacona, o czym świadczy jej U-kształtny przekrój, kotły lodowcowe (m.in. Banikowski Kocioł), strome podcięcia skalne w stokach i moreny. W zagłębieniach polodowcowych dwa niewielkie stawki: Żarski Stawek w górnej części doliny i nienazwany Stawek w Dolinie Żarskiej w środkowej części doliny^[1]. W przeszłości była wypasana, aż do 1930 r. wypasano tutaj również kozy. W wyniku intensywnego wypasu oraz wyrąbywania lasów i kosodrzewiny ok. 1930 r. niemal cała dolina była bezleśna. Jak pisała Zofia Hołub-Pacewiczowa w 1931 r., „lasu (...) nie ma zupełnie, a tylko kosówka ustawicznie wycinana stanowi podporę osadnictwa pasterskiego pod względem opałowym i budulcowym”. Po włączeniu obszaru doliny do TANAP-u i zaprzestania wypasu dolina porasta stopniowo lasem i kosodrzewiną i wkrótce zapewne odtworzą się tu typowe dla Tatr piętra roślinności. Obecnie lasy, porastające znaczną już część doliny, często niszczone są przez potężne lawiny schodzące ze stromych i trawiastych na znacznej wysokości zboczy^[2].

Historia

W dolinie prowadzono też prace górnicze. Ich pozostałością jest dobrze zachowana kopalnia rud powyżej wylotu doliny, Niedźwiedzia Sztolnia, jedyna w całych Tatrach zachowana w całości. Jej korytarze wykuto w łupkach chlorytowo-amfibolowych, prawdopodobnie wydobywano w niej złotonośny piryt. Nie wiadomo, kiedy trwały prace wydobywcze, w kopalni jest wyryta data 1832. Od kwietnia 2012 r. sztolnia udostępniona jest do zwiedzania^[3]. Dolina była też od dawna zwiedzana turystycznie. W 1813 r. szedł nią na Rohacze Göran Wahlenberg, a zimą 1889 r. Alois Gebaur. Oparciem dla współczesnej turystyki jest znajdujące się w środkowej części doliny, na wysokości 1280 m n.p.m. Schronisko Żarskie oraz ośrodki turystyczno-wypoczynkowe u wylotu Doliny Żarskiej. Dzięki Magistrali Tatrzańskiej możliwe jest także korzystanie z autokempingu „Raczkowa” (pole namiotowe) i innych ośrodków turystycznych u wylotu sąsiedniej Doliny Wąskiej. Dla upamiętnienia ofiar Tatr Zachodnich przy Schronisku Żarskim wykonano Symboliczny Cmentarz Ofiar Tatr Zachodnich (w 2009 r. ich lista (niepełna) liczyła 114 nazwisk).

Turystyka

Dolina Żarska jest jednym z głównych tatrzańskich centrów pozatrasowego narciarstwa wysokogórskiego i skialpinizmu, odbywają się tutaj również zawody w tej dziedzinie sportu. Dojechać można do wylotu Tatrzańską Drogą Młodości (nr 537), skręcając w Liptowskim Mikułaszu z dzielnicy Okoličné w północnym kierunku na Żar. U wylotu doliny parking, wjazd do doliny zamknięty dla pojazdów samochodowych. Dolinę zwiedzać można również na rowerze.

Szlaki turystyczne

– niebieski szlak od wylotu Doliny Żarskiej wzdłuż Smreczanki do Schroniska Żarskiego, stąd dalej przez Rozdroże pod Bulą na Smutną Przełęcz i dalej do Doliny Rohackiej.

• Czas przejścia od wylotu doliny do schroniska: 1:30 h, z powrotem tyle samo
• Czas przejścia od schroniska na Smutną Przełęcz: 2 h, ↓ 1:10 h

– zielony szlak z Banówki przez Jałowiecką Przełęcz do Schroniska Żarskiego, dalej wspólnie ze szlakiem niebieskim do Rozdroża pod Bulą, a stąd na Żarską Przełęcz i dalej do rozdroża Zahradki w Dolinie Jamnickiej i na Otargańce.

• Czas przejścia z Banówki do schroniska: 2 h, ↑ 3 h
• Czas przejścia ze schroniska na Żarską Przełęcz: 1:45 h, ↓ 1:10 h^[4]

Przypisy

Bibliografia

• Józef Nyka: Tatry słowackie. Przewodnik. Wyd. II. Latchorzew: Wyd. Trawers, 1998. ISBN 83-901580-8-6.