Dolina Białki

Dolina Białki
ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powierzchnia

63,5 km²

Rodzaj obiektu

dolina

Położenie na mapie Tatr
Mapa konturowa Tatr, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Dolina Białki”
Położenie na mapie Karpat
Mapa konturowa Karpat, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Dolina Białki”
49°15′20,8800″N 20°06′24,1200″E/49,255800 20,106700
Dolina Rybiego Potoku i Dolina Pięciu Stawów Polskich na mapie plastycznej Tatr
Dolina Roztoki
Dolina Białej Wody
Dolina Białki

Dolina Białki (niem. Bialkatal, słow. Bielovodská dolina, węg. Bialka-völgy[1]) – dolina rzeki Białka[2]. Położona jest w granicach Polski i Słowacji i jest jedną z największych spośród tatrzańskich dolin walnych. Jej obszar w granicach Tatr to ok. 63,5 km², z czego do Polski należy ok. 38,2 km², a do Słowacji 25,3 km²[3]. Po opuszczeniu Tatr Białka płynie przez Pogórze Spisko-Gubałowskie i Kotlinę Nowotarską[4].

Topografia

Główna gałąź doliny na terenie Tatr biegnie w kierunku północ–południe i ma ok. 12 km od Łysej Polany pod północno-zachodnią ścianę Zadniego Gerlacha. Oś tę stanowią kolejno od północy właściwa Dolina Białki i jej górna część, Dolina Białej Wody wraz z najwyższym piętrem, Doliną Kaczą. Słowacy traktują cały ten system jako jedną dolinę i nazywają ją Bielovodská dolina. Podobnie główne cieki doliny, Biała Woda i Białka, obejmowane są przez nich wspólną nazwą Biela voda[3][5]. Polacy Doliną Białki zazwyczaj określają dolną część systemu, rozpoczynającą się na wysokości ok. 1075 m u połączenia Białej Wody i Rybiego Potoku, tworzących w dalszym biegu Białkę. W miejscu tym Dolina Białej Wody łączy się z największą polską odnogą, Doliną Rybiego Potoku. Niżej na zachód odchodzą dwie kolejne duże doliny: Dolina Roztoki wraz z górnym piętrem, Doliną Pięciu Stawów Polskich, oraz Dolina Waksmundzka. Z kolei na wschodnią stronę słowacką odgałęziają się jedynie małe Dolina Czerwona (Červená dolina) i dolina Rozpadlina (Rozpadliny)[3].

Dolina Białki (rozumiana jako całość wraz z Doliną Białej Wody i dolinami bocznymi) podchodzi pod główną grań Tatr na odcinku od Świnicy aż po Mały Jaworowy Szczyt. Orograficznie lewe jej ograniczenie w Tatrach tworzy wschodnia grań Świnicy, prawe Jaworowa Grań, dalej Szeroka Jaworzyńska i jej wschodnia grań biegnąca poprzez Horwacki Wierch po Czerwoną Skałkę[6].

Opis doliny

W dużej mierze Dolina Białki wyżłobiona jest w skałach trzonu krystalicznego Tatr Wysokich, w środkowy i dolny odcinek doliny wycięty jest w skałach osadowych serii wierchowej i reglowej. Duży wpływ na obecny charakter doliny miała działalność lodowców. Podczas maksimum ostatniego zlodowacenia, ok. 20 tys. lat temu, występował w niej największy lodowiec Tatr o długości 13,4 km, powierzchni 43,6 km² i grubości ponad 400 m[7]. Glacjalna rzeźba doliny, o typowym U-kształtnym profilu poprzecznym, przegłębionym dnie, zawieszonych cyrkach i dolinach bocznych oraz bogactwie dużych i głębokich polodowcowych jezior cyrkowych, jest jedną z najlepiej wykształconych w całych Karpatach[8]. Występują w jej obrębie dwa z pięciu paleonunataków Tatr Wysokich, Mnich i Hruba Turnia, czyli izolowane fragmenty ostrej grani w bocznych grzbietach, które podczas maksimum zlodowaceń były ze wszystkich stron otoczone lodem[7][8].

W kierunku północnym od Łysej Polany dolina biegnie pomiędzy Podhalem a Spiszem, wzdłuż Białki aż do jej ujścia do Dunajca w Jeziorze Czorsztyńskim między Dębnem a Frydmanem. Łącznie dolina ma długość ok. 40 km[2]. Od Łysej Polany doliną Białki biegną po obydwu stronach Białki równolegle dwie drogi jezdne. Po polskiej stronie jest to asfaltowa droga do Morskiego Oka (górna część Drogi Oswalda Balzera). Po słowackiej stronie biegnie szeroka, utwardzona droga. Jej dolna część jest szeroka, dostosowana do ciężkich ciężarówek zwożących drzewo, czym wyżej tym staje się gorsza i kończy się na południowym krańcu doliny. Obydwoma prowadzą znakowane szlaki turystyczne. Ruch turystyczny jest na nich niewspółmierny; po polskiej stronie jest około 100 krotnie większy, niż po słowackiej. Istniała jeszcze jedna, opisywana w literaturze droga biegnąca zachodnim brzegiem Białej Wody. Obecnie istnieje ona już tylko na pierwszych kilkuset metrach, jej pozostała część została zniszczona przez wiatrołomy, lawiny i zarosła lasem[5].

W dolnej części doliny (z wyłączeniem Doliny Białej Wody i bocznych dolin) jest kilka polan: Łysa Polana, Palenica Białczańska, Polana Biała Woda, Koniarka i cztery Trybskie Polany[5]. W wylocie Doliny Białki znajduje się drogowe przejście graniczne na Łysej Polanie. Granica państwa przebiega wzdłuż potoku, a dalej na południe granią Żabiego i północną granią Rysów do Rysów[6].

Przyroda

W Dolinie Białki zachowały się skupiska lasów reglowych z partiami naturalnych, pierwotnych drzewostanów limbowych. Znajdują się w niej ostoje jeleni, niedźwiedzi i kozic[5]. W dolnej części doliny utworzono rezerwat przyrody Przełom Białki pod Krempachami. Bogata flora mchów. W 2016 r. między drogą Trybsz – Kobylarzówka a rezerwatem przyrody Przełom Białki pod Krempachami znaleziono kilka gatunków prawnie chronionych: próchniczek błotny, mochwian błotny (Aulacomnium palustre), drabik drzewkowaty (Climacium dendroides), widłoząb kędzierzawy (Dicranum polysetum), fałdownik szeleszczący (Rhytidiadelphus triquetrus), gajnik lśniący (Hylocomium splendens), płonnik pospolity (Polytrichum commune), piórosz pierzasty (Ptilium crista-castrensis), torfowiec ostrolistny (Sphagnum capillifolium), torfowiec Girgensohna (Sphagnum girgensohnii)[9].

Szlaki turystyczne

szlak turystyczny czerwony – czerwony z Toporowej Cyrhli przez Psią Trawkę, Rówień Waksmundzką i dalej wzdłuż szosy nad Morskie Oko.
  • Czas przejścia z Równi Waksmundzkiej do Wodogrzmotów Mickiewicza: 1:15 h, z powrotem 1:35 h
  • Czas przejścia od Wodogrzmotów do Morskiego Oka: 1:30 h, ↓ 1:15 h
szlak turystyczny czerwony – szosą z parkingu na Palenicy Białczańskiej do Wodogrzmotów, przed którymi łączy się ze szlakiem czerwonym. Czas przejścia do Wodogrzmotów: 50 min, ↓ 40 min
szlak turystyczny zielony – zielony ze schroniska na polanie Stara Roztoka do Doliny Roztoki, a dalej do Doliny Pięciu Stawów Polskich.
  • Czas przejścia ze schroniska do Wodogrzmotów Mickiewicza: 15 min, z powrotem 10 min
  • Czas przejścia znad Wodogrzmotów do Doliny Pięciu Stawów: 2:05 h, ↓ 1:30 h
szlak turystyczny niebieski – szlak niebieski z Palenicy Białczańskiej na Rusinową Polanę i do Zazadniej. Czas przejścia z Palenicy na Rusinową Polanę: 40 min, z powrotem 30 min
Szlak niebieski – słowacki szlak niebieski z Łysej Polany dnem Doliny Białki, a następnie jej wschodnim odgałęzieniem – Doliną Białej Wody – na Rohatkę: 5:25 h, ↓ 4:15 h[6]

Przypisy

  1. Tatry Wysokie. Czterojęzyczny słownik nazw geograficznych [dostęp 2020-02-21] [zarchiwizowane z adresu 2006-09-24].
  2. a b Witold Henryk Paryski, Zofia Radwańska-Paryska, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004, ISBN 83-7104-009-1.
  3. a b c Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski (red.), Adam Piechowski, Grażyna Żurawska, Bedeker tatrzański, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, ISBN 83-01-13184-5.
  4. Geoportal. Mapa topograficzna i satelitarna [dostęp 2021-10-30].
  5. a b c d Władysław Cywiński, Młynarz. Przewodnik szczegółowy, tom 6, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 1998, ISBN 83-7104-011-3.
  6. a b c Tatry. Zakopane i okolice. Mapa w skali 1:27 000. Warszawa: ExpressMap Polska, 2005. ISBN 83-88112-35-X.
  7. a b Jerzy Zasadni, Piotr Kłapyta, The Tatra Mountains during the Last Glacial Maximum, „Journal of Maps”, 10, 2014, s. 440–456, DOI10.1016/j.geomorph.2020.107093.
  8. a b Jerzy Zasadni, Piotr Kłapyta, Michał Makos, The Tatra Mountains: glacial landforms from the Last Glacial Maximum, [w] European Glacial Landscapes; vol 1, Maximum Glaciations (ed. Palacios D.), Elsevier, 2022, s. 435–440, DOI10.1016/b978-0-12-823498-3.00049-2, ISBN 978-0-12-823498-3 (ang.).
  9. Grzegorz Vončina, Adam Stebel, Materiały do flory mchów (Bryophyta) pienińskiego pasa skałkowego (Karpaty Zachodnie), „Pieniny. Przyroda i człowiek”, 14, 2016, s. 79–89.

Media użyte na tej stronie

Carpathians relief location map.jpg
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Carpathians.
  • Projection: Equirectangular projection, strechted by 148.0%.
  • Geographic limits of the map:
  • N: 50.0° N
  • S: 44.25° N
  • W: 16.0° E
  • E: 27.5° E
  • GMT projection: -JX19.473333333333333cd/14.410266666666665cd
  • GMT region: -R16.0/44.25/27.5/50.0r
  • GMT region for grdcut: -R16.0/44.25/27.5/50.0r
  • Relief: SRTM30plus.
  • Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.
POL Szlak czerwony.svg
Czerwony szlak turystyczny.
POL Szlak zielony.svg
Zielony szlak turystyczny.
POL Szlak niebieski.svg
Niebieski szlak turystyczny.
Stripe-marked trail blue.svg
Stripe-marked trail on the trail in the Czech Republic - blue.
Bielovodska dolina II.jpg
Autor: Kristo, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Bielovodska dolina
Dolina Białki T40.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dolina Białki
Tatry Bielskie i Dolina Roztoki.jpg
Autor: ToSter, Licencja: CC BY 3.0
Dolina Roztoki ze szlaku na Krzyżne. W tle Tatry Bielskie z Muraniem, Nowym Wierchem, Hawraniem i Płaczliwą Skałą
Widok z polany Biała Woda a3.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok z polany Biała Woda w Dolinie Białej Wody
Tatry Mapa Plastyczna.JPG
(c) Jerzas z polskiej Wikipedii, CC BY 3.0
Mapa Plastyczna Tatr w skali 1:50 000 wyrzeźbiona w gipsie. Autorem rzeźby jest Jerzy Zasadni