Dolina Brdy

Dolina Brdy

Prowincja	Niż Środkowoeuropejski
Podprowincja	Pojezierza Południowobałtyckie
Makroregion	Pojezierze Południowopomorskie
Mezoregion	Dolina Brdy
Powierzchnia • ogółem • w Polsce	321 km² 321 km²
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska: woj. kujawsko-pomorskie

Brda na osiedlu Opławiec w Bydgoszczy

Zalew Koronowski

Dolina Brdy (314.72) – mezoregion fizycznogeograficzny w środkowo-północnej Polsce, stanowiący południowo-wschodnią część Pojezierza Południowopomorskiego.

Położenie

Dolina Brdy graniczy^[1]:

• od północy z Borami Tucholskimi (314.71),
• od zachodu z Pojezierzem Krajeńskim (314.69),
• od południa z Kotliną Toruńską (315.25),
• od wschodu z Wysoczyzną Świecką (314.73).

Mezoregion leży w całości w obrębie woj. kujawsko-pomorskiego.

Historia geologiczna

Dolina Brdy jest związana z fazą pomorską zlodowacenia bałtyckiego (Vistulian), w czasie którego odpływające z równin: Charzykowskiej i Tucholskiej do Kotliny Toruńskiej wody roztopowe, uformowały szeroką dolinę sandrową^[2]. W holocenie wskutek erozji rzecznej ukształtowała się niewielkiej szerokości dolina Brdy rozcinająca formę sandrową.

Charakterystyka

Dominujący typ krajobrazu naturalnego Doliny Brdy stanowi młodoglacjalny krajobraz młodej doliny rzecznej oraz sandrowy, porośnięty borem sosnowym^[1].

Dolina Brdy jest wcięta do 50 m^[3] w równinę sandrową oraz otaczające wysoczyzny: (Świecką, Pojezierza Krajeńskiego) i rozszerza się od około 5 do 10 km w dolnym odcinku przy wylocie do Kotliny Toruńskiej. Ma około 50 km długości i 320 km² powierzchni. W miarę jej pogłębiania uformowało się 11 teras. Obrzeża rzeki są na ogół zalesione^[4].

Brdę zasilają w dolnym biegu dopływy z Pojezierza Krajeńskiego: Kamionka, Sępólna i Krówka oraz krótsze cieki z Wysoczyzny Świeckiej. Kilkudziesięciometrowy spadek rzeki między Tucholą, a Kotliną Toruńską wykorzystano na potrzeby energetyki – zbudowano zaporę wysokości 23 m i elektrownię wodną pod Koronowem. Jezioro Koronowskie ze względu na charakter doliny jest bardzo wąskie i przy długości cofki 28 km zajmuje powierzchnię 17 km², przy czym włączono do niego kilka przyległych jezior wytopiskowych. Akwen stał się dużym ośrodkiem sportów wodnych i rekreacji. Poniżej Koronowa istnieją jeszcze dwa spiętrzenia rzeki (Tryszczyn i Smukała)^[4].

Dolinę przecinają w poprzek dwie linie kolejowe: z Chojnic przez Tucholę do Grudziądza i ze Złotowa przez Pruszcz do Terespola Pomorskiego na trasie Bydgoszcz-Gdańsk^[4].

W południowej części mezoregionu wyróżniono mikroregiony^[2]:

• Dolina Sandrowa Brdy (314.721.72) z podziałem na Zachodnią i Wschodnią,
• Dolina Smukalska (314.722),
• Zbocze Kruszyńskie (314.723).

Miasta

Głównym ośrodkiem miejskim mezoregionu jest Koronowo. Południowa jego część obejmuje również północno-zachodnie osiedla miasta Bydgoszczy: Smukałę, Opławiec i Osową Górę.

Ochrona przyrody

Na terenie Doliny Brdy, w jego północnej części wytyczono w 1985 r. Tucholski Park Krajobrazowy. Część południowa objęta jest natomiast Obszarem Chronionego Krajobrazu Zalewu Koronowskiego. W części północnej wytyczono ponadto obszary Natura 2000^[5]:

• Bory Tucholskie PLB220009,
• Dolina Brdy i Stążki w Borach Tucholskich PLH040023.

Wśród rezerwatów przyrody na terenie mezoregionu wyróżnić można m.in.:

• Rezerwat przyrody Dolina Rzeki Brdy,
• Rezerwat przyrody Różanna Dęby.

Zobacz też

• Brda
• Jezioro Koronowskie
• Warunki naturalne w Bydgoszczy

Przypisy

Bibliografia

• JerzyJ. Kondracki JerzyJ., Geografia regionalna Polski, wyd. Wyd. 3 uzup., 1 dodr, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, ISBN 978-83-01-16022-7, OCLC 750580903 .
• Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, ElżbietaE. Bajkiewicz-Grabowska (red.), IwonaI. Swenson (red.), ZofiaZ. Aleksandrowicz, Warszawa: PWN, 1998, ISBN 83-01-12677-9, OCLC 830195866 .