Dolina Jozafata

Dolina Jozafata na obrazie „Sąd Ostateczny” Hieronima Boscha

Dolina Jozafata[1][2], Dolina Joszafat[2], hebr. Emeq Yehoshafat; (trl.), Emek Jehoszafat (trb.); arab. Wādī SittīMaryam (trl.), Wadi Sitti Marjam (trb.); Wādī Silwān (trl.), Wadi Silwan (trb.)[1] – według biblijnej Księgi Joela (Jl 4,2) ma być miejscem Sądu Ostatecznego. Nazwa „je(ho)szafat” (יְהוֹשָׁפָט) oznacza „Jahwe osądzi” i ma się wywodzić od imienia króla judzkiego Jozafata[2]. Od IV wieku biblijna dolina była, bez wyraźnych podstaw, utożsamiona z położoną między Górą Oliwną a Wzgórzem Świątynnym Doliną Cedronu[3][4]. Także Encyklopedia PWN zastrzega, że identyfikacja obu dolin jako tożsamych, jest bezpodstawna[2]. Z kolei opublikowany przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii polski „Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata” wskazuje, że Dolina Jozafata to początkowy odcinek Doliny Cedronu i podaje koordynaty: 31°46′30″N,35°14′20″E[1].

Dolina Jozafata w Biblii

Dolina Jozafata jest w Biblii wzmiankowana wyłącznie w 4 rozdziale Księgi Joela[3]:

1 I oto w owych dniach i w owym czasie,
gdy odmienię los jeńców Judy i Jeruzalem,
2 zgromadzę też wszystkie narody
i zaprowadzę je na Dolinę Joszafat,
i tam sąd nad nimi odbędę
w sprawie mojego ludu i dziedzictwa mego Izraela,
które wśród narodów rozproszyli,
a podzielili moją ziemię;
3, a o lud mój los rzucali
i chłopca wymieniali za nierządnicę,
a dziewczę sprzedawali za wino, aby pić.
[...]
11Zgromadźcie się, a przyjdźcie,
wszystkie narody z okolicy,
zbierzcie się!
Sprowadź, Panie, swych bohaterów!
12 «Niech ockną się i przybędą
narody te na Dolinie Joszafat,
bo tam zasiądę i będę sądził narody okoliczne.
13 Zapuśćcie sierp,
bo dojrzało żniwo;
pójdźcie i zstąpcie, bo pełna jest tłocznia,
przelewają się kadzie,
bo złość ich jest wielka».
14 Tłumy i tłumy w Dolinie Wyroku [znajdować się będą],
bo bliski jest dzień Pański
w Dolinie Wyroku.
15 Słońce i księżyc się zaćmią,
a gwiazdy światłość swą utracą.
16 A Pan zagrzmi z Syjonu
i z Jeruzalem głos swój tak podniesie,
że niebiosa i ziemia zadrżą.
Ale Pan jest ucieczką swego ludu
i ostoją synów Izraela.
17 «I poznacie, że Ja jestem Pan, Bóg wasz,
co mieszkam na Syjonie, górze mojej świętej;
a tak Jeruzalem będzie święte
i przez nie już obcy nie będą przechodzić».[5]

Wzmianki o dolinie Jozafata z Księgi Joela bywają także łączone z przedstawionym w Księdze Ezechiela obrazem ożywienia przez Boga wysuszonych kości w nienazwanej „dolinie”[6]: 1 Potem spoczęła na mnie ręka Pana, i wyprowadził mnie On w duchu na zewnątrz, i postawił mnie pośród doliny. Była ona pełna kości. 2 I polecił mi, abym przeszedł dokoła nich, i oto było ich na obszarze doliny bardzo wiele. Były one zupełnie wyschłe. 3 I rzekł do mnie: «Synu człowieczy, czy kości te powrócą znowu do życia?» Odpowiedziałem: «Panie Boże, Ty to wiesz». 4 Wtedy rzekł On do mnie: «Prorokuj nad tymi kośćmi i mów do nich: „Wyschłe kości, słuchajcie słowa Pana!” 5 Tak mówi Pan Bóg: Oto Ja wam daję ducha po to, abyście się stały żywe. 6 Chcę was otoczyć ścięgnami i sprawić, byście obrosły ciałem, i przybrać was w skórę, i dać wam ducha po to, abyście ożyły i poznały, że Ja jestem Pan». 7 I prorokowałem, jak mi było polecone, a gdym prorokował, oto powstał szum i trzask, i kości jedna po drugiej zbliżały się do siebie. 8 I patrzyłem, a oto powróciły ścięgna i wyrosło ciało, a skóra pokryła je z wierzchu, ale jeszcze nie było w nich ducha. 9 I powiedział On do mnie: «Prorokuj do ducha, prorokuj, o synu człowieczy, i mów do ducha: Tak powiada Pan Bóg: Z czterech wiatrów przybądź, duchu, i powiej po tych pobitych, aby ożyli». 10 Wtedy prorokowałem tak, jak mi nakazał, i duch wstąpił w nich, a ożyli i stanęli na nogach – wojsko bardzo, bardzo wielkie. 11 I rzekł do mnie: «Synu człowieczy, kości te to cały dom Izraela. Oto mówią oni: „Wyschły kości nasze, minęła nadzieja nasza, już po nas”. 12 Dlatego prorokuj i mów do nich: Tak mówi Pan Bóg: Oto otwieram wasze groby i wydobywam was z grobów, ludu mój, i wiodę was do kraju Izraela, 13 i poznacie, że Ja jestem Pan, gdy wasze groby otworzę i z grobów was wydobędę, ludu mój. 14 Udzielę wam mego ducha po to, byście ożyli, i powiodę was do kraju waszego, i poznacie, że Ja, Pan, to powiedziałem i wykonam»[7].

Próby identyfikacji geograficznej

W 333 roku nazwa została utożsamiona przez anonimowego Pielgrzyma z Bordeaux do dzielącej wzgórze świątynne w Jerozolimie od Góry Oliwnej Doliny Cedronu[4][8]. Euzebiusz z Cezarei i Hieronim ze Strydonu wzmacniają ten pogląd, ale Cyryl z Aleksandrii optuje za lokalizacją w innej dolinie[3]. Identyfikacja stosowana jest wśród Żydów, chrześcijan i muzułmanów, którzy wierzą, że odbędzie się Sąd Ostateczny[8][9][10]. Judaistyczny midrasz „Tehillim” zaznacza jednak, że „dolina zwana Jehoshaphat nie istnieje”. Brak podstaw do identyfikowania owej doliny z Doliną Cedronu podkreślali także niektórzy komentatorzy i tłumacze, wskazując, że oznaczenie „Dolina Jehoshaphat” jest wyimaginowanym, symbolicznym miejscem[8]. Także Encyklopedia PWN zastrzega, że identyfikacja obu dolin jako tożsamej, jest bezpodstawne[2]. Jednak od czasów królów judzkich główną nekropolią Jerozolimy była Dolina Cedronu. Na brzegach tej doliny znajduje się wiele grobów pobożnych żydów (a także muzułmanów i chrześcijan[4]), którzy chcą, by ich ciała były blisko w dniu, w którym Bóg pojawi się w „dolinie Jozafata”[3][9].

Jedna z interpretacji wyjaśnia wers 2 w sposób następujący: „Wyrok Jahwe” zapadnie w dolinie, w której kiedyś w obecności Jozafata, króla Judy unicestwił koalicję Moabitów, Ammonitów i Edomitów. Interpretacja określa, że doliną tą miała być dolina Tuku, nazywana êmêq Berâkâh (w BT: „dolina Beraka”[11]), czyli „dolina błogosławieństwa”, położona koło Khirbet Berêkût (około 17,7 km od Jerozolimy). Inna interpretacja mówi, że miałoby to być nieokreślona dolina – „Dolina Wyroku”[3].

Jerome Murphy-O’Connor, irlandzki dominikanin, biblista, teolog katolicki, profesor Francuskiej Szkoły Biblijnej i Archeologicznej w Jerozolimie wywodził historię powstania tradycji utożsamiającej dolinę Jozafata z jerozolimską Doliną Cedronu z łączenia dwóch fragmentów Starego Testamentu: wspomnianego już tekstu z Księgi Joela z 4 wersetem 14 rozdziału Księgi Zachariasza: „W owym dniu dotknie stopami Góry Oliwnej, która jest naprzeciw Jerozolimy od strony wschodniej, a Góra Oliwna rozstąpi się w połowie od wschodu ku zachodowi i powstanie wielka dolina. Połowa góry przesunie się na północ, a połowa na południe”[4].

Dolina Jozafata w kulturze

Odniesienie do biblijnej Doliny Jozafata zawarł w Boskiej komedii (Pieśń X, 10) Dante Alighieri („Na to Mistrz do mnie: „Zatrzasną się one, gdy z Jozafata dolin liczną zgrają przybędą duchy w ciała obleczone”)[12]. Zbigniew Herbert poświęcił wizji doliny Jozafata minidramat „U wrót doliny”, w którym poeta relacjonuje swą wizję przebiegu Sądu Ostatecznego[13][14]. Motyw tej doliny znaleźć można w licznych figurach literackich[15][16], oraz w sztuce sakralnej[17] i muzyce[18].

Przypisy

  1. ↑ a b c Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata, Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2013 [dostęp 2020-03-31] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05] (pol.).
  2. ↑ a b c d e Dolina Jozafata, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2017-10-21].
  3. ↑ a b c d e Félix Marie Abel: The Catholic Encyclopedia (tom 8): „Valley of Josaphat”. Nowy Jork: Robert Appleton Company, 1910.
  4. ↑ a b c d Jerome Murphy-O’Connor: Przewodnik po Ziemi Świętej (tłum. Marek Burdajewicz). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio, 2001, s. 112. ISBN 978-83-7492-107-7.
  5. ↑ Biblia Tysiąclecia (Jl 4,1–3.11–17). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2003.
  6. ↑ Ewa Kocój: Pamięć starych wieków: Symbolika czasu w rumuńskim kalendarzu prawosławnym. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2013, s. 480. ISBN 978-83-233-8909-5.
  7. ↑ Biblia Tysiąclecia (Ez 37). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2003.
  8. ↑ a b c Emil G. Hirsch, Bernhard Pick: The Jewish Encyclopedia: Valley of Jehoshaphat. New York; London: Funk & Wagnalls Company, 1901, s. 87.
  9. ↑ a b Małgorzata Flaga. Miejsca kultu w ziemi świętej – od sacrum przyrody do sacrum miasta. „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”. 19, s. 37–53, 2013. Krajobrazy pogranicza kulturowego - Komisja Krajobrazu Kulturowego. (pol.). 
  10. ↑ Tomasz Jelonek. Święte góry Jerozolimy. „Geografia Sacrum”, s. 273–279. Papieska Akademia Teologiczna. (pol.). 
  11. ↑ Biblia Tysiąclecia (2Krn 20, 26). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2003.
  12. ↑ Dante Alighieri: Boska komedia (Przekład: Edward Porębowicz).
  13. ↑ Bogdan Trocha. Mythopoeiczne aspekty liryki Zbigniewa Herberta. „Referaty na Warsztatach Herbertowskich (18–20 października 2007) w Oborach”, s. 1–36, 2007. Uniwersytet Zielonogórski. (pol.). 
  14. ↑ Piotr Urban. Znaki misterium w liryku Zbigniewa Herberta pt. U wrót doliny. „Przestrzenie Teorii”. 15, s. 185–197, 2011. Wydawnictwo Naukowe UAM. ISSN 1644-6763. (pol.). 
  15. ↑ Jan Błoński. Krytyk w dolinie Jozafata. „Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja”. 4 (52), s. 1–3, 1980. (pol.). 
  16. ↑ Małgorzata Hołyńska: Dolina Jozafata. Warszawa: Czytelnik, 1966, s. 274.
  17. ↑ Ewa Kocój: Świątynie, postacie, ikony: Malowane cerkwie i monastyry Bukowiny Południowej w wyobrażeniach rumuńskich. Wydawnictwo UJ, s. 444. ISBN 978-83-233-8578-3.
  18. ↑ Grzegorz Kościński: „Pieśni doliny Jozafata” – kompozycja J. K. Pawluśkiewicza na 50-lecie twórczości. dzieje.pl. [dostęp 2017-10-22]. (pol.).

Media użyte na tej stronie