Dolina Pięciu Stawów Polskich

Dolina Pięciu Stawów Polskich
Ilustracja
Wielki Staw, w głębi po prawej Przedni Staw
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Powierzchnia

5,5 km²

Rodzaj obiektu

dolina

Położenie na mapie Tatr
Mapa konturowa Tatr, w centrum znajduje się punkt z opisem „Dolina Pięciu Stawów Polskich”
Położenie na mapie Karpat
Mapa konturowa Karpat, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Dolina Pięciu Stawów Polskich”
49°12′34,9200″N 20°02′12,8400″E/49,209700 20,036900
Mapa
Dolina Pięciu Stawów Polskich ze szlaku przez Świstówkę Roztocką
Czarny Staw Polski i Szpiglasowy Wierch
Dolina Pięciu Stawów Polskich i Rybiego Potoku na mapie plastycznej Tatr
Głaz w Wielkim Stawie
Schronisko w dolinie na tle gór

Dolina Pięciu Stawów Polskich (niem. Fünfseetal, słow. Dolina Piatich Poľských plies, węg. Lengyel-Öt-tó völgye) – dolina w polskich Tatrach Wysokich[1].

Nazewnictwo

Pierwotna, ludowego pochodzenia nazwa doliny to Pięciostawy[2]. W początkach turystyki tatrzańskiej wprowadzono nazwę Dolina Pięciu Stawów. Okazała się myląca, gdyż w słowackich Tatrach jest druga dolina o tej samej nazwie. Dla odróżnienia tych dolin uzupełniono więc obydwie nazwy i obecnie jest Dolina Pięciu Stawów Polskich i Dolina Pięciu Stawów Spiskich. Nazwy są trochę przydługie, w potocznym języku polskich i słowackich bywalców Tatr używa się nazw „Pięć Stawów” i „Pięć Spiskich”. Nazwa obydwu dolin pochodzi od znajdujących się w nich jezior (w Tatrach zwanych stawami), ale w rzeczywistości zarówno po polskiej, jak i słowackiej stronie Tatr w dolinach tych jest nie pięć, ale sześć stawów. Najprawdopodobniej po polskiej stronie najmniejszy z nich (Wole Oko) uznano za niegodny nazwy stawu[3].

Topografia

Stanowi odgałęzienie Doliny Białki, górne piętro Doliny Roztoki, oddzielone od niej wysoką ścianą stawiarską. Dolinę otaczają następujące granie i szczyty:

Górne piętra tworzą dwie zawieszone dolinki: Dolinka Pusta i Dolinka pod Kołem. Na rozszerzeniu doliny wyróżnia się: Wyżnie Solnisko, Niżnie Solnisko, Nowe Solnisko, Stare Solnisko. Oprócz szczytów wznoszących się w graniach, w dolinie są jeszcze mniejsze wzniesienia: bula Niedźwiedź pod Miedzianem i Walentkowa Kopka w Dolince pod Kołem[4].

Opis doliny

Wysokogórska, polodowcowa dolina o długości 4 km, szerokości 2 km i powierzchni 5,5 km², położona jest na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego, na wysokości ok. 1625–1900 m n.p.m. Mieczysław Klimaszewski uważał, że jest ona „zawieszonym i nieodmłodzonym odcinkiem doliny plioceńskiej”. Krajobraz doliny tworzą granitowe szczyty Tatr Wysokich, rozległe płaśnie, gruzowiska dużych głazów, piarżyska, migotliwe tafle jezior, murawy i połacie kosodrzewiny. Lodowiec wyżłobił w dolinie obszerne dno w kształcie sierpa z wierzchołkami skierowanymi na północny zachód (pod Świnicę) i północny wschód (pod Świstową Czubę). W dolinie znajduje się kilka polodowcowych jezior o łącznej powierzchni 61 ha. Największe z nich to Wielki Staw Polski położony na wysokości 1665 m n.p.m. (31,14 ha, głębokość 79,3 m). Pozostałe jeziora to: Zadni Staw Polski, Czarny Staw Polski, Mały Staw Polski, Przedni Staw Polski oraz Wole Oko. Ostatni staw jest jeziorem okresowym i najmniejszym[2].

Dawniej dolina była wypasana, wchodziła w skład Hali Pięć Stawów. Już Towarzystwo Tatrzańskie przed II wojną światową rozpoczęło wykup terenów tej hali od górali (wykupiło 24% udziału). W 1956 r. TPN ograniczył wypas, a w latach 1963–1965 poprzez wykup lub wywłaszczenia cały obszar doliny stał się własnością TPN, który zlikwidował tutaj pasterstwo. Krowy pasły się do 1968 r.[5]

Przy północno-zachodnim brzegu Wielkiego Stawu, stoi zabytkowa koliba kamienna z drewnianym, spadzistym dachem. Jest to najstarszy zachowany tego typu budynek w Tatrach, datowany na XVII wiek[2].

Flora i fauna

Zbocza gór i dno doliny porośnięte jest kosodrzewiną i innymi roślinami alpejskimi (w dolinie nie rosną drzewa, poza jednym modrzewiem nad Wielkim Stawem)[5]. Bogata gatunkowo flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie tojadu kosmatego, saussurei wielkogłowej, jarząbu nieszpułkowego, gnidosza Hacqueta, warzuchy tatrzańskiej, turzycy Lachenala, turzycy skąpokwiatowej i ukwapu karpackiego – bardzo rzadkich roślin, w Polsce występujących tylko na nielicznych stanowiskach (większość z nich tylko w Tatrach)[6]. Rejon doliny jest ostoją dzikich zwierząt: niedźwiedzia, kozicy, świstaków, jelenia i rysia[5].

Turystyka

Turyści odwiedzali tę dolinę od początku XIX w., byli tutaj m.in. Stanisław Staszic i Seweryn Goszczyński. Pod koniec XIX w. wytyczono sieć szlaków turystycznych. Dolina jest zwiedzana również w zimie, co nie zawsze kończy się szczęśliwie. W marcu 1976 r. z wyczerpania zginęło dwóch doświadczonych turystów, którzy w czasie mroźnej zawieruchy śnieżnej podchodzili Doliną Roztoki do schroniska w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. Znaleziono ich martwych zaledwie kilkanaście metrów od schroniska[2].

Jako pierwsi zimą do doliny dotarli Jan Grzegorzewski i przewodnik Bartłomiej Obrochta w dniach 21–22 stycznia 1894 r.[7]

Nad Przednim Stawem położone jest schronisko PTTK w Dolinie Pięciu Stawów. Pierwsze schronisko w dolinie zbudowano staraniem Towarzystwa Tatrzańskiego w 1876 r. nad Małym Stawem (jednoizbowe, granitowe schronisko im. Ludwika Zejsznera). W 1898 r. postawiono obok niego drugie, drewniane schronisko przeniesione z Czerwonych Brzeżków (niedaleko Rusinowej Polany). Rozbudowane i remontowane w kolejnych latach przetrwało do ok. 1927 r. Trzecie z kolei schronisko, staraniem Towarzystwa Tatrzańskiego, wybudowano w latach 1924–1927 na wale morenowym na północny zachód od Małego Stawu. Było to schronisko im. Leopolda Świerza, a następnie Leopolda i Mieczysława Świerzów. W 1945 r. zostało spalone. W latach 1946–1947 na stoku Wyżniej Kopy w pobliżu ruin poprzedniego schroniska Polskie Towarzystwo Tatrzańskie zbudowało mały, prowizoryczny budynek dający schronienie turystom. Obecne schronisko, stojące nad Przednim Stawem zostało wybudowane w latach 1948–1953. Jest to najwyżej położone schronisko w polskiej części Tatr i jest nazwane imieniem Leopolda Świerza[2].

Dolina ma gęstą sieć szlaków dla turystów pieszych. Dostępna jest również zimą, zarówno dla turystów pieszych, jak i narciarzy, którzy mogą tutaj uprawiać skialpinizm. Jest też jednym z rejonów uprawiania taternictwa. Wśród taterników największym zainteresowaniem cieszy się Zamarła Turnia[3].

Szlaki turystyczne

W okolicach Doliny Pięciu Stawów Polskich znajduje się gęsta sieć szlaków turystycznych:

szlak turystyczny zielony – zielony Doliną Roztoki nad Wielki Staw od schroniska Roztoka i szosy z Palenicy Białczańskiej do Morskiego Oka.
  • Czas przejścia od schroniska w Roztoce do Wielkiego Stawu: 2:20 h, ↓ 1:50 h
  • Czas przejścia od Wodogrzmotów Mickiewicza przy szosie do Morskiego Oka do Wielkiego Stawu: 2:05 h, ↓ 1:40 h
szlak turystyczny czarny – czarny szlak, będący alternatywnym dojściem do schroniska nad Przednim Stawem. Czas przejścia od rozstaju ze szlakiem zielonym: 40 min, ↓ 30 min
szlak turystyczny niebieski – niebieski od Morskiego Oka przez Świstówkę Roztocką obok schroniska nad Przednim Stawem i dalej na przełęcz Zawrat.
  • Czas przejścia od Morskiego Oka do schroniska nad Przednim Stawem: 2 h, z powrotem 1:40 h
  • Czas przejścia od schroniska na Zawrat: 1:40 h, ↓ 1:30 h
szlak turystyczny żółty – żółty od Morskiego Oka przez Szpiglasową Przełęcz do Doliny Pięciu Stawów Polskich, a stąd dalej na Kozią Przełęcz.
  • Czas przejścia znad Morskiego Oka przez przełęcz do Doliny Pięciu Stawów: 3:25 h, z powrotem 3:10 h. Od przełęczy 1:10 h, ↑ 1:30 h
  • Czas przejścia z Doliny Pięciu Stawów na Kozią Przełęcz: 1:20 h, ↓ 1 h
szlak turystyczny czarny – czarny znad Wielkiego Stawu na Kozi Wierch. Czas przejścia: 1:30 h, ↓ 1 h
szlak turystyczny żółty – żółty znad Wielkiego Stawu na przełęcz Krzyżne. Czas przejścia: 1:50 h, ↓ 1:20 h

Czasy przejścia podane na podstawie mapy[8].

Zobacz też

Przypisy

  1. Tatry Wysokie. Czterojęzyczny słownik nazw geograficznych [dostęp 2018-09-02] [zarchiwizowane z adresu 2006-09-24].
  2. a b c d e Józef Nyka, Tatry Polskie. Przewodnik, wyd. 13, Latchorzew: Wydawnictwo Trawers, 2003, ISBN 83-915859-1-3.
  3. a b c Władysław Cywiński, Szpiglasowy Wierch, t. 11, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2005, ISBN 83-7104-034-2.
  4. Tatry Wysokie i Tatry Bielskie słowackie i polskie. Mapa turystyczna 1:25 000, Warszawa: Wydawnictwo Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, 2006, ISBN 83-87873-26-8.
  5. a b c Władysław Szafer, Tatrzański Park Narodowy, Zakład Ochrony Przyrody PAN, 1962.
  6. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirek, Czerwona księga Karpat Polskich, Warszawa: Instytut Botaniki PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-71-6.
  7. Witold Henryk Paryski, Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Walentkowa Przełęcz – Przełączka pod Zadnim Mnichem, t. 4, Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1951, s. 54.
  8. Tatry. Zakopane i okolice. Mapa w skali 1:27 000, Warszawa: ExpressMap Polska, 2005, ISBN 83-88112-35-X.
Panorama Doliny Pięciu Stawów z Gładkiej Przełęczy
Panorama Doliny Pięciu Stawów z Gładkiej Przełęczy

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Carpathians relief location map.jpg
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Carpathians.
  • Projection: Equirectangular projection, strechted by 148.0%.
  • Geographic limits of the map:
  • N: 50.0° N
  • S: 44.25° N
  • W: 16.0° E
  • E: 27.5° E
  • GMT projection: -JX19.473333333333333cd/14.410266666666665cd
  • GMT region: -R16.0/44.25/27.5/50.0r
  • GMT region for grdcut: -R16.0/44.25/27.5/50.0r
  • Relief: SRTM30plus.
  • Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.
Tatry Mapa Plastyczna.JPG
(c) Jerzas z polskiej Wikipedii, CC BY 3.0
Mapa Plastyczna Tatr w skali 1:50 000 wyrzeźbiona w gipsie. Autorem rzeźby jest Jerzy Zasadni
POL Szlak zielony.svg
Zielony szlak turystyczny.
POL Szlak czarny.svg
Czarny szlak turystyczny.
POL Szlak niebieski.svg
Niebieski szlak turystyczny.
POL Szlak żółty.svg
Żółty szlak turystyczny.
Dolina 5 Stawów T9.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dolina Pięciu Stawów Polskich
Dolina 5 Stawów Polskich a7.jpg
Autor: Opioła Jerzy, Licencja: CC BY 2.5
Czarny Staw Polski) (Dolina 5 Stawów Polskich)
Wielki Staw Tatra.jpg
Autor: Leafnode, Licencja: CC BY-SA 2.5
Dolina Pięciu Stawów Polskich - Wielki i Przedni Staw Polski
Panorama Gładka Przełęcz a1.jpg
Autor: Paweł Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Panorama z Gładkiej Przełęczy
Dolina Pięciu Stawów Polskich.jpg
Autor: Krzysztof Dudzik (User:ToSter), Licencja: CC BY 3.0
Widok na Dolinę Pięciu Stawów Polskich ze szlaku przez Świstówkę Roztocką
Dolina 5 Stawów Polskich a5.jpg
Autor: Opioła Jerzy, Licencja: CC BY 2.5
Dolina 5 Stawów Polskich