Dolina Pyszniańska

Dolina Tomanowa i Pyszniańska
Dolina Pyszniańska, widok z Ornaku
Górna część Doliny Pyszniańskiej
Dolina Pyszniańska – widok z Ornaku

Dolina Pyszniańska, nazywana także Pyszną Doliną – górna część walnej Doliny Kościeliskiej w Tatrach Zachodnich[1].

Topografia

Od południowej strony podchodzi pod grań główną z takimi wzniesieniami, jak: Smreczyński Wierch, Kamienista, Błyszcz, Liliowe Turnie o niemal pionowo podciętych ścianach i Siwy Zwornik. Od zachodu wznoszą się ponad dnem Doliny Pyszniańskiej 500–700 m wysokości zbocza Ornaku. Od wschodniej strony zbocza Doliny Pyszniańskiej tworzy Skrajny Smreczyński Grzbiet oddzielający ją od Doliny Tomanowej – drugiego odgałęzienia Doliny Kościeliskiej. Prawostronnymi odgałęzieniami Doliny Pyszniańskiej są: Jaferowy Żleb, Dolinka i wielki żleb Babie Nogi, z lewej strony, z Ornaku opada do niej kilka żlebów, największy z nich to: Ornaczański Żleb. Wysoko na stokach Ornaku, pod Siwą Przełęczą znajduje się Siwa Kotlinkalodowcowy kocioł z niewielkimi Siwymi Stawkami. W dolnej części Doliny Pyszniańskiej znajduje się Smreczyński Staw będący największym stawem polskich Tatr Zachodnich[2].

Opis doliny

Dolina zbudowana jest ze skał krystalicznych. W epoce lodowcowej wypełniona była lodowcem aż po okolice Polany Smytniej[3]. Z północnych zboczy Kamienistej na wysokości ok. 1320 m n.p.m. wypływa ze źródeł Pyszniański Potok, który, łącząc się z Tomanowym Potokiem, tworzy Kościeliski Potok[4].

Z rzadkich roślin w dolinie występuje przymiotno węgierskie[5].

Historia

Od dawna, bo już w XV w. wydobywano w jej rejonie rudy srebra i miedzi. Pamiątką po tym jest kwarcytowy kamień, na którym osadzony jest Krzyż Pola, pochodzący najprawdopodobniej z młyna do mielenia tych rud, który stał u wylotu doliny. Później wydobywano tu rudy żelaza, przetapiane następnie w Starych Kościeliskach[3].

Dolina Pyszniańska była jedną z tras prowadzących na drugą stronę Tatr. Przez Pyszniańską Przełęcz przeprawiali się zbójnicy, myśliwi, pasterze i przemytnicy, a w czasie II wojny światowej kurierzy tatrzańscy. Ich przygody opisał Stanisław Zieliński w książce W stronę Pysznej. Było tutaj schronisko na Pysznej, z którego podczas II wojny światowej często korzystali partyzanci. Spalone zostało przez Niemców[3].

Dawniej cała dolina była wypasana. W jej górnej części znajdowała się Hala Pyszna, a w dolnej Halą Ornak. W I połowie XX wieku była też bardzo popularnym terenem zjazdowym dla narciarzy, szczególnie jej część zwana Siwymi Sadami. Po zaprzestaniu w 1957 r. wypasu i utworzeniu tu ścisłego rezerwatu przyrody Tomanowa-Smreczyny, hale te niemal całkowicie zarosły lasem, a w wyższych partiach kosodrzewiną. Tylko najwyższe partie, powyżej kosodrzewiny utrzymały swoją trawiastą murawę[3].

Obecnie znajduje się tutaj największy w Tatrach obszar górnoreglowych lasów świerkowych i ostoja zwierząt nieniepokojonych przez ludzi. Niemal cały ten obszar bowiem wyłączony jest z ruchu turystycznego. Dla turystów udostępniony jest tylko czarny szlak turystyczny prowadzący do Smreczyńskiego Stawu, cały czas biegnący przez ścisły rezerwat przyrody. Samą dolinę można obserwować ze szlaków turystycznych[3].

Przypisy

  1. Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004, ISBN 83-7104-009-1.
  2. Geoportal. Mapa topograficzna 1:10 000 [dostęp 2022-04-02].
  3. a b c d e Józef Nyka, Tatry Polskie. Przewodnik, wyd. 13, Latchorzew: Wydawnictwo Trawers, 2003, ISBN 83-915859-1-3.
  4. Tatry Polskie. Mapa turystyczna 1:20 000, Piwniczna: Agencja Wydawnictwo „WiT” S.c., 2009, ISBN 83-89580-00-4.
  5. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirek, Czerwona księga Karpat Polskich, Warszawa: Instytut Botaniki PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-71-6.


Media użyte na tej stronie

Kamienista a8.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kamienista, widok z Ornaku
Smreczyński Wierch 1-T18.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dolina Tomanowa i Pyszniańska. Ugóry od lewej:Ciemniak, Tomanowa Przełęcz, Tomanowy Wierch, Smreczyński Wierch. Widok z okolic Siwej Przełęczy.
Kamienista 1-T18.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok z Ornaku na Dolinę Pyszniańską