Dom „Pod Globusem” w Krakowie

Dom Izby Przemysłowo-Handlowej
(Dom Pod Globusem)

nr rej. A-318 z 3 sierpnia 1966[1]
Dom Pod Globusem, widok z ulicy Sławkowskiej
Państwo	Polska
Miejscowość	Kraków
Adres	ul. Basztowa 11 ul. Długa 1
Styl architektoniczny	secesja
Architekt	Franciszek Mączyński i Tadeusz Stryjeński
Rozpoczęcie budowy	1904
Ukończenie budowy	1906
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie Dom Pod Globusem
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Dom Pod Globusem
Położenie na mapie województwa małopolskiego Dom Pod Globusem
Położenie na mapie Krakowa Dom Pod Globusem
50°03′59,15″N 19°56′21,19″E/50,066431 19,939219

Dom Izby Przemysłowo-Handlowej także Dom „Pod Globusem” – budynek (kamienica) znajdujący się w Krakowie przy ulicy Długiej 1, na rogu z ulicą Basztową, na Kleparzu.

Historia

Wzniesiony został w latach 1904–1906 według projektu Franciszka Mączyńskiego i Tadeusza Stryjeńskiego jako siedziba Izby Przemysłowo-Handlowej. Jest on jednym z ciekawszych przykładów architektury secesji, dwupiętrowy, ceglany, z narożną wieżą zegarową (z podświetlanym zegarem), którą nakrywa ostrosłupowy hełm zwieńczony ażurowym, metalowym globusem (w czasie ostatniej konserwacji nowy globus ufundowało Wydawnictwo Literackie i taki też jest obecnie napis na obręczy globusa).

Portal wejściowy od strony ulicy Długiej zdobią płaskorzeźby: alegorie handlu i przemysłu oraz sowa-symbol mądrości, wykonane przez Konstantego Laszczkę. Dom posiada kutą bramę, a na szczycie fasady umieszczono żaglowiec z godłem Izby Handlowo-Przemysłowej wykonany z blachy w 1905. Hall i klatka schodowa są dekorowane stiukami; witraże przedstawiające symbole przemysłu i handlu: lokomotywę parową, słup telegraficzny oraz fabrykę wykonano według projektów Franciszka Mączyńskiego w Zakładzie Witraży Władysława Ekielskiego i Antoniego Tucha.

W latach 1926–1928 dokonano restauracji elewacji i wnętrz pod nadzorem Józefa Mehoffera. Po II wojnie światowej mieścił się w domu sklep papierniczy, a po likwidacji w 1950 Izby Handlowo-Przemysłowej budynek zajmował komitet powiatowy PZPR oraz hurtownia Centrali Spożywców, które to instytucje doprowadziły do dewastacji budynku i jego wystroju. W 1953 przebito podcienia dla ruchu pieszego w narożu ulic w trakcie mającej miejsce przebudowy linii tramwajowej.

Obecnie gmach zajmuje Wydawnictwo Literackie. W latach 1986–1990 przeprowadzono kompleksową konserwację domu, przywrócono oryginalne wyposażenie, które jedynie częściowo zrekonstruowano. W miejscu, w którym znajdował się sklep papierniczy, od kwietnia 2006 roku firma Akrybia prowadziła Księgarnię Pod Globusem. Zadanie to przejmuje od niej w 2010 spółka Liberglob kontynuując tradycje księgarskie.

Księgarnia pod Globusem

Jest to obecnie znaczące miejsce na kulturalnej mapie Krakowa odwiedzane przez czytelników w każdym wieku. Wystrój wnętrza został zaaranżowany pod okiem Romualda Loeglera w 2010. Odbywają się tu warsztaty dla dzieci, spotkania z twórcami, autorami książek. W księgarni bywali: Sławomir Mrożek, ks. Adam Boniecki, Andrzej Stasiuk, Roma Ligocka, Jerzy Stuhr, Michał Rusinek i wielu innych.

Sala Mehofferowska

Znajduje się na piętrze budynku, jest nakryta żelbetonowym stropem (jednym z pierwszych w Krakowie). Projekt jej wyposażenia pierwotnie powierzono Stanisławowi Wyspiańskiemu i choć jego koncepcja zyskała pozytywną ocenę, artysta zrezygnował. Stało się tak tyleż ze względów ideowo-artystycznych (artysta nie godził się na dopisanie do spójnej i zamkniętej koncepcji wystroju wizerunku cesarza Franciszka Józefa), ile z powodu pogarszającego się gwałtownie stanu jego zdrowia.

Dekorację sali wykonał Józef Mehoffer, dzieląc ściany sali na trzy sfery. Dolna została pokryta jasną boazerią dekorowaną w płycinach wachlarzykowatymi wzorami i opatrzona mosiężnymi ozdobami o reminiscencjach ludowych. Sferę środkową i górną rozdzieloną jednobarwnym pasem, wypełniają motywy geometryczne i kwiatowe. Kolorystycznie dekoracja zdominowana jest przez bladą zieleń z akcentami żółcieni i czerwienią kwiatów. Plafon ozdobiony jest malowidłem ośmiu węży wijących się wśród pawich piór. Na ścianie prezydialnej znajduje się płótno zatytułowane „Poskromienie żywiołów” – ludzki geniusz w postaci nagiego młodzieńca ujarzmia żywioły (kobiece personifikacje Ziemi, Ognia, Wody i Powietrza). Nawiązanie do idei postępu i rozwoju w tym obrazie było zgodne z sugestiami zleceniodawców i bardzo czytelne. Kinkiety, zespół mebli tak prezydialnych jak i foteli audytorium jest również dziełem Mehoffera. W 1918 w miejscu zdjętego popiersia cesarza Franciszka Józefa I umieszczono płaskorzeźbę Orła Polskiego.

Niedostępna zazwyczaj dla publiczności sala była udostępniona dla zwiedzających w ramach V Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego w 2003.

• 

  Witraż.

• 

  „Poskromienie żywiołów” .

• 

  Sklepienie sali.

Detale budynku

• 

  Portal wejściowy z rzeźbami Konstantego Laszczki.

• 

  Globus w zwieńczeniu domu z symbolem Wydawnictwa Literackiego

• 

  Zegar i rzygacze od strony ulicy Basztowej

• 

  Witraż na I półpiętrze.

• 

  Witraż na II półpiętrze.

• 

  Stiuk w hallu.

Przypisy

Bibliografia

• Jacek Purchla, Zbigniew Beiersdorf, „Dom pod Globusem”, wyd. Kraków 1997

Linki zewnętrzne

• Galera zdjęć „Domu pod Globusem” – sali Mehofferowskiej, strychu
• Galeria zdjęć wnętrz Księgarni pod Globusem