Dom Gwarka w Tarnowskich Górach

Dom Gwarka

nr rej. A/617/66 z 15 kwietnia 1966[1]
Dom Gwarka, ul. Gliwicka 2
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)
Adres	ul. Gliwicka 2
Architekt	nieznany[2]
Inwestor	nieznany[2]
Ukończenie budowy	1598[3]
Ważniejsze przebudowy	XVIII wiek (1717, 1785[3][4]), 1891[2]
Pierwszy właściciel	nieznany[2]
Kolejni właściciele	1746: Heinrych Wacław Gawłowski z Gawłowa 1754–1854: szkoła ewangelicka 1856–1890 (formalnie do 1907): Joseph Lukaschik, fabrykant 1891–1911: Karl Lukaschik, fabrykant 1911–1930: Hans Lukaschik 1941: J. Lukaschik[2]
Obecny właściciel	Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej (od 1954)
Położenie na mapie Tarnowskich Gór Dom Gwarka
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Dom Gwarka
Położenie na mapie województwa śląskiego Dom Gwarka
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Dom Gwarka
50°26′37,8″N 18°51′16,1″E/50,443833 18,854472

Dom Gwarka – zabytkowa^[1] kamienica z końca XVI wieku znajdująca się u zbiegu ulic Gliwickiej i Zamkowej na terenie zabytkowego śródmieścia miasta Tarnowskie Góry.

Historia

Data budowy na fasadzie

Budynek zbudowany został w 1598 roku, a jego właścicielami przez dziesięciolecia byli gwarkowie (łac. cultores montium, czyli właściciele i udziałowcy kopalń upoważnieni przez władcę do wydobycia kruszcu w zamian za pobieranie od nich dziesięciny lub innej opłaty, tzw. olbory^[5][6]) oraz inni przedstawiciele tarnogórskiego mieszczaństwa^[7].

Podczas pożarów miasta w 1701 oraz 1746 roku dom poważnie ucierpiał. Przed 1746 jego wartość katastralną wyceniano na 370 talarów, a po 1765 – na 355 talarów^[2].

Prawdopodobnie w tym budynku – należącym wówczas do radcy von Gawlowskiego – odbyło się w 1744 roku pierwsze nabożeństwo luterańskie po przywróceniu wolności religijnej, o którym wspomniał Zasadius w swej Muzyce Anielskiej^[2][8].

W 1754 budynek został przekazany popieranym przez pruskie władze ewangelikom, którzy założyli w nim swoją szkołę. Dom Gwarka był jej siedzibą przez 100 lat aż do 1854^[9]. W 1784 roku w dwóch klasach uczyło się 100 uczniów, zaś w 1847 szkoła miała już trzy klasy ze 140 dziećmi. Nauczycieli było trzech, a roczny budżet placówki – pochodzący z podatków miejskich i danin kościelnych – wynosił ok. 300 talarów^[10][4].

Po przeniesieniu w 1854 szkoły do nowej siedziby przy Henckelstraße 2 (obecnie ul. Jana Bondkowskiego) dom został sprzedany i wszedł w skład zabudowań fabryki mydła Josepha Lukaschika (założonej w 1845 roku, działającej do początku lat 40. XX wieku)^[11].

Ozdobna latarnia nad wejściem do budynku

W 1891 roku wykonano drugie wejście do budynku (obecnie nieistniejące) oraz przebudowano sąsiednie okno. Pracami kierował Ernst Hofmann^[2].

Po II wojnie światowej Dom Gwarka był zrujnowany i przewidziany do rozbiórki, jednak dzięki staraniom Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, które postanowiło obrać go na swoją siedzibę, został wyremontowany i oddany do użytku 17 maja 1965 roku^[12][13]. Pieniądze na remont pochodziły z popularnej wówczas śląskiej gry liczbowej Karolinka, a także z dotacji katowickiego wojewódzkiego konserwatora zabytków^[4].

Współcześnie w budynku znajduje się siedziba Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej – na parterze znajdują się biura, z kolei dwukondygnacyjne poddasze zajmował dom wycieczkowy „Gwarek”^[13], przekształcony w 2021 roku w hostel „Młotek i Perlik” nawiązujący nazwą do mydła będącego sztandarowym produktem wytwarzanym niegdyś w zakładzie Józefa Łukasika^[14] (niem. nazwa marki: „Schlägel-und-Eisen-Seife”, firma: J[oseph]. Lukaschik Seifenfabrik Tarnowitz)^[15].

Architektura

Dom Gwarka to narożny budynek wzniesiony na rzucie kwadratu, murowany, parterowy z półszczytem od strony ul. Gliwickiej oraz wysokim dwukondygnacyjnym poddaszem, trzytraktowy^[16]. W części pomieszczeń sklepienia krzyżowe oraz żaglaste na gurtach, trójprzęsłowe^[3][2]. Dach naczółkowy, elewacja bezstylowa, od ul. Gliwickiej sześcioosiowa, a od ul. Zamkowej – siedmioosiowa^[16][2]. Na fasadzie północnej (od strony ul Gliwickiej) zachowana data 1598 (data budowy), dawniej widoczne również były daty przebudów – 1717 i 1785 – obecnie zatynkowane^[2]. W 1990 roku wmurowana została tablica upamiętniająca pobyt w mieście Johanna Wolfganga von Goethego^[4].

Przypisy

Bibliografia

• Marian Broniec, Ryszard Bednarczyk, Arkadiusz Czech, Mieczysław Filak, Krzysztof Gwóźdż, Jan Hahn, Marek Kandzia, Alicja Kosiba-Lesiak, Zofia Krzykowska, Dominik Ochman, Marek Panuś, Przemysław Rubacha, Anna Sopuch, Gabriela Szubińska, Marek Wojcik, Roman Wolniszewski: Przewodnik Tarnowskie Góry. Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009. ISBN 978-83-61458-36-4.Sprawdź autora:15.