Dom Handlowy w Mławie

Dom Handlowy - Handlowiec

Państwowy Dom Towarowy

nr rej. A-1456 z 10.08.2018
Widok elewacji wsch-płd.
Państwo	Polska
Miejscowość	Mława
Adres	ul. Chrobrego 7
Styl architektoniczny	Powojenny modernizm
Architekt	Stanisław Kolendo
Inwestor	WZPH, MHD w Mławie
Kondygnacje	3
Rozpoczęcie budowy	1958
Ukończenie budowy	1962
Pierwszy właściciel	MHD Mława
Kolejni właściciele	WSS „Społem” w Ciechanowie
Obecny właściciel	PSS "Spójnia" w Mławie
Położenie na mapie Mławy Dom Handlowy - Handlowiec
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Dom Handlowy - Handlowiec
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Dom Handlowy - Handlowiec
Położenie na mapie powiatu mławskiego Dom Handlowy - Handlowiec
53°06′46,6″N 20°22′51,5″E/53,112944 20,380972

Dom Handlowy w Mławie, Państwowy Dom Towarowy (Powszechny Dom Towarowy, dom towarowy, pedet, Handlowiec) – powstały na początku lat 60. trzykondygnacyjny, modernistyczny dom towarowy znajdujący się przy pl. 3 Maja w Mławie^[1][2].

Projekt Stanisław Kolendo (1956), budowa w latach 1958 – 1962. Obiekt jest zaliczany do nurtu powojennego modernizmu.

Opis

Kubatura obiektu wynosi 7966 m³. Współczesna powierzchnia użytkowa to 1554 m² (piwnica 430 m², parter 234 m², I piętro 460 m², II piętro 430 m²). Budynek charakteryzują nawiązania do stylu międzynarodowego, który jest przywoływany w kontekście architektury powiatowych Państwowych Domów Towarowych. Wolna elewacja, pasmowe okna, wnętrze na wolnym planie, płaski dach, czy też konstrukcja słupowa, to elementy które nawiązują do pięciu punktów nowoczesnej architektury według Le Corbusiera.

„Oparta na planie prostokąta, surowa żelbetowa konstrukcja, w otulinie geometrycznej fasady. Trzy niezależne kondygnacje, zwieńczone płaskim dachem. W uwolnionych od funkcji nośnych fasadach poziome ciągi okienne. Parter zachowany w obrysie prostokątnej bryły głównej, pierwsze piętro wychodzące prostokątnie poza granice wytyczone bryłą główną, drugie piętro swoim kształtem powraca do obrysu bryły głównej. Fasady północna i południowa – boczne, rozczłonkowane poziomo wieńcem ciągu okiennego pierwszej kondygnacji. Fasady wschodnia i zachodnia – szczytowe, ciągi okienne w środkowej części odkształcone od poziomu przechodzą międzykondygnacyjnie tworząc nieregularne liniowo zakończenia wieńca okiennego. W parterze południowym witryny wystawowe oddzielone pilastrami. Wewnątrz dwie klatki schodowe – wschodnia i zachodnia (tam się dopiero zjeżdżało po poręczy). Na każdej z kondygnacji powierzchnie użytkowe bez wewnętrznych podziałów. Dla złagodzenia przestrzeni, w sąsiedztwie tuż za ulicą Wigury wprowadzono budynek towarzyszący – okrąglak. Niskie parterowe założenie na planie koła z przeszkloną witryną”^[3].

Pierwotnie na dachu umieszczono dwa jednakowo brzmiące szyldy – dom handlowy, które uzupełniono o neonowe podświetlenie. Większy zlokalizowano nad główną elewacją na gzymsie wieńczącym budynek. Natomiast mniejszy ulokowano na osi wejścia od strony zachodniej. W projekcie uwzględniono również siedmiometrowy, podświetlany maszt przemyślany jako „abstrakcyjna dekoracja, harmonizująca ze współczesnym charakterem architektury budynku”^[4]. Autorem projektu neonu jest Maksymilian Krzyżanowski, zaliczany do grupy warszawskich "neoniarzy".

Historia

Geneza

Państwowe Domy Towarowe (pierwotnie Powszechne Domy Towarowe), powstawały i święciły triumfy popularności w okresie Polski Ludowej. Obiekty te były wypadkową polityki państwa, deficytu powierzchni handlowej, powiewu nowoczesności nie tylko w architekturze oraz zjawiskiem społecznym. Początkowo adaptowano przedwojenne obiekty, które zazwyczaj już wcześniej pełniły funkcję handlowe. Natomiast te nowo budowane ubierano w kostium klasycyzmu, co było związane z obowiązującą do 1956 roku estetyką socrealizmu. Pierwsze pedety otwarto wiosną 1947 roku w Bielsku-Białej, Gliwicach oraz w Katowicach^[5]. Jednak jak oceniają krytycy architektury, to na przełomie lat 50. i 60. XX wieku powstały najwartościowsze realizacje, których stylistyka nawiązywała do idei modernizmu. Proces się odwrócił, kiedy mniej więcej pod koniec lat 60. projektowanie zdominowała typizacja, która spowodowała zatarcie indywidualnego charakteru i mówiąc ogólnie spadek jakości samej architektury. Jednak w szerokim ujęciu architektura pedetów, które w owym okresie powstawały w stolicach powiatów, stała się nośnikiem i symbolem nowoczesności w skali całego kraju.

Mława wskutek działań wojennych utraciła blisko 60% zabudowy^[6]. Pierwsze duże inwestycje ruszyły w II połowie lat 50. Jedną z nich była budowa największego obiektu handlowego w powiecie. Powstanie domu towarowego miało na celu poprawę sytuacji lokalowej, ale również liczył się wydźwięk propagandowy. Budynek postanowiono zlokalizować w ścisłym śródmieściu, pomiędzy Starym Rynkiem stanowiącym historyczne centrum miasta, a halą targową z początku XX wieku. Sąsiedztwo nowego osiedla mieszkaniowego oraz siedziby powiatowych władz powodowało, że nowo powstający dom towarowy stanowił niejako dopełnienie założenia.

Projekt

Projekt budynku jest datowany na 1956 rok, a jego autorem jest Stanisław Kolendo, który w owym czasie pełnił funkcję zastępcy kierownika Katedry Projektowania Budynków Przemysłowych na Politechnice Krakowskiej (wówczas Juliusz Żórawski). Wykonawstwo zlecono lokalnemu potentatowi budowlanemu Przedsiębiorstwu Budownictwa Terenowego z Mławy. Prace rozpoczęto na przełomie 1958 i 1959 roku, a oficjalne otwarcie nastąpiło w marcu 1963 roku.

XX wiek

Powstanie mławskiego pedetu było wydarzeniem i budziło zainteresowanie lokalnej społeczności. W latach 60. XX wieku, było to obiekt nowoczesny, spełniający najwyższe standardy handlu tj: samoobsługi i preselekcji. Pierwotne zagospodarowanie pięter prezentowało się następująco: „parter zajmowały stoiska z artykułami gospodarstwa domowego, artykułami mydlarsko-kosmetycznymi i branży elektro i radiotechnicznej. Piętro pierwsze to ciąg odzieżowy: damski, męski i dziecięcy. Zastosowano tu łatwo dostępne dla klienta niskie wieszaki z odzieżą, oraz gabloty preselekcyjne. Istotą ciągu jest takie usytuowanie stoisk, że można przechodząc koło nich ubrać się »od głowy do stóp«. Lecz żeby się obuc – trzeba przejść piętro wyżej, gdzie rezyduje branża skórzana i obuwnicza”^[7].

Była to centralna, a zarazem największa placówka handlowa w skali powiatu. Handlowiec był symbolem nowoczesności, a jego wizerunek stał się wizytówką miasta. Stąd jego obecność na licznych pocztówkach oraz fotografiach szczególnie z lat 60. i 70. XX wieku.

Pierwotnie Dom Handlowy należał do sieci domów towarowych przedsiębiorstwa państwowego Powszechne Domy Towarowe. Lokalnie zarządzaniem zajmował się Miejski Handel Detaliczny w Mławie. Natomiast w latach 70. XX wieku, w okresie tzw. segmentacji rynku wewnętrznego, obiekt został przekształcony w Dom Handlowy Społem. Zmienił się również właściciel, którym została Wojewódzka Spółdzielnia Spożywców „Społem” w Ciechanowie (z oddziałem w Mławie), a następnie Powszechna Spółdzielnia Spożywców "Spójnia" w Mławie.

XXI wiek

Jako jeden z pierwszych wyjątkowy charakter mławskiego pedetu podkreślał historyk sztuki i regionalista Ryszard Małowiecki, który w kontekście badań nad powojenną architekturą Mławy, wskazywał go jako jeden z unikalnych przykładów w indywidualnym podejściu do projektowania^[8].

Od 2012 roku układ urbanistyczny, którego „pedet” jest częścią, jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego^[9].

W 2013 roku minęło 50 lat od daty otwarcia mławskiego Domu Handlowego. Stan techniczny budynku jest oceniany jako dobry. Niemniej „Handlowiec cierpi na wszystkie choroby architektury powstałej w tamtych czasach – jest brudny, sfatygowany i obwieszony reklamami”^[10]. W 2016 roku na dachu zamontowano maszt telekomunikacyjny^[11]. Współcześnie należy mówić o dawnym domu towarowym, gdyż wnętrze budynku dostosowuje się do nowych rozwiązań^[12], jednak możliwości adaptacyjne to efekt koncepcji przemyślanych i zastosowanych w latach 50. XX wieku.

Wartość wyceny przez właściciela mławskiej Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Spójnia” w kilku kolejnych przetargach sukcesywnie malała od początkowej kwoty 5,9 mln zł (w styczniu 2018 r.) do niecałych 3 mln 500 tys. zł (lipiec 2018)^[9][13][14]. Jak napisano w ogłoszeniu, budynek ma 1900 m kw. powierzchni, a działka, która do niego należy – 0,0818 ha^[9][14].

Pod koniec 2017 roku ruszyła procedura wpisania mławskiego Domu Towarowego do rejestru zabytków^[9].

Pod koniec grudnia 2019 roku sfinalizowana została transakcja sprzedaży budynku^[13]. Jego nowym właścicielem został mławski przedsiębiorca Karol Roniewicz, który od kilkunastu lat prowadził w nim kręgielnię^[9][13]. W tej chwili otacza go zrewitalizowana przestrzeń w obszarze ulic 3-go Maja, Chrobrego i Wigury^[13].

Dom Handlowy Mława, widok elewacji od strony zachodniej.

Powiatowy modernizm

Architektura czasu modernizmu stała się twarzą nowoczesności w okresie dwudziestolecia międzywojennego. To właśnie w latach 30. XX wieku, powstał funkcjonalistyczny gmach Banku Polskiego zlokalizowany przy ulicy Lelewela 6, którego autorstwo jest sporne i przypisywane odrębnie dwóm architektom: Władysławowi Pieńkowskiemu, który w latach trzydziestych był pracownikiem biura projektowego Banku Polskiego w Warszawie oraz Wacławowi Olszewskiemu^[15] absolwentowi Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, który zaprojektował budynek banku w ramach swojej pracy dyplomowej.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Serwis Bryla.pl o budynku