Dom Petrascha w Tarnowskich Górach

Dom Petrascha

Dom Petrascha we wrześniu 2018
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)
Adres	Rynek 2
Ukończenie budowy	XVI wiek
Ważniejsze przebudowy	XVIII wiek, XIX wiek[1]
Pierwszy właściciel	nieznany
Kolejni właściciele	Spis kolejnych właścicieli – Balcer Taube, – Jan Taube, – Bernard Ferdynand Petrasch, – spadkobiercy Petrascha, – Anton Petrasch, – Leopold Kalischek, – Antonia Barbara z Petraschów Kalischek, – Jacob Kremski, – spadkobiercy Kremskiego, – Jacob Feig, – Johanna Fischer, – Emanuel Fischer, – Siegfried Kamm[2]
Obecny właściciel	wspólnota mieszkaniowa
Położenie na mapie Tarnowskich Gór Dom Petrascha
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Dom Petrascha
Położenie na mapie województwa śląskiego Dom Petrascha
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Dom Petrascha
50°26′39,27″N 18°51′18,47″E/50,444242 18,855131

Dom Petrascha – zabytkowa (figurująca w gminnej ewidencji zabytków^[3]) kamienica wybudowana w XVI wieku^[4], wielokrotnie przebudowana (w XVIII i XIX wieku)^[1], znajdująca się pod numerem 2 przy Rynku w Tarnowskich Górach.

Historia

Dom Petrascha widoczny na fragmencie pocztówki z lat 1910–1920

Mieszczański dom w południowej pierzei tarnogórskiego rynku, tuż przy siedzibie starostów ziemi bytomskiej (dom pod numerem 1, obecny Dom Sedlaczka), powstał w XVI wieku^[4]. W 1670 roku budynek był własnością Balcera Taubego i gościł część dworu cesarzowej Eleonory Gonzagi, która zmierzała wraz z córkami, Eleonorą Marią i Marią Anną, na ślub tej pierwszej z królem Polski, Michałem Korybutem Wiśniowieckim^[2]. W 1697 roku, przygotowując się na przyjęcie elektora saskiego i przyszłego króla Polski Augusta oraz jego dworu, dom pod numerem 2 przebudowano, wybijając przejścia łączące go ze starostwem i sąsiednim domem pod numerem 3 (Dom Wieprzowskiego), a dalej z urzędem górniczym (nieistniejący budynek pod numerem 4, w miejscu współczesnego ratusza)^[2].

W październiku 1706 spadkobierca Balcera, poborca cła Jan Taube, sprzedał budynek za 400 talarów Bernardowi Ferdynandowi Petraschowi (Petraszowi)^[2], od którego nazwiska pochodzi powszechnie używana nazwa zwyczajowa domu^[1][4][5]. Był on cesarskim mistrzem pocztowym i jednym z najbogatszych obywateli miasta na początku XVIII wieku, który wsławił się licznymi darowiznami na rzecz parafii katolickiej^[6][4][2]. W 1713 roku założył pierwszą tarnogórską księgarnię^[5][4]. W 1714 roku był radnym miejskim, w latach 1720–1735 piastował funkcję burmistrza^[7], jednocześnie wzmiankowany jest jako górmistrz (1724) i cesarsko-królewski decymator (1726). Zmarł 16 kwietnia 1737 roku^[2].

W 1746 roku budynek spłonął w pożarze miasta. Należał wówczas do spadkobierców Petrasza, a wartość katastralna zabudowań wynosiła 700 talarów. W 1765 odbudowany dom odnotowany jest jako własność syna Bernarda, Antona^[2]. Kolejnym właścicielem budynku był kasjer, a w latach 1807–1822 burmistrz miasta^[8], Leopold Kalischek; prywatnie mąż Antonii Barbary Petrasch, córki Antona, która przez kilka lat po śmierci Leopolda figurowała w katastrach jako właścicielka posesji^[2]. Około 1830 roku Dom Petrascha stał się własnością Jacoba Kremskiego, który zajmował się handlem płótnami^[2].

Z lat 1843 i 1857 pochodzą stosunkowo dokładne opisy budynku, który miał wówczas dwie kondygnacje, 14,5 m szerokości i 17 m długości, był murowany z cegły, o bezszczytowej fasadzie, a jego dach kryty był gontem^[2].

W latach 60. XIX wieku od spadkobierców Kremskiego dom zakupił handlarz drewnem Jacob Feig. Zdecydował on o jego zburzeniu do poziomu piwnic i postawieniu nowej kamienicy, która w niemal niezmienionym stanie przetrwała do dnia dzisiejszego^[1][2]. Projekt przebudowy oraz późniejsze prace budowlane wykonane zostały najprawdopodobniej w 1864 roku przez mistrza murarskiego Constantina von Koschützkiego, który był w tym okresie jednym z najbardziej popularnych budowniczych w mieście. W marcu 1865 roku sporządził on również plan rozbudowy wschodniej oficyny budynku. Odtąd nowo powstała kamienica jest trzykondygnacyjna, o płaskim dachu, z dwiema dwukondygnacyjnymi oficynami oraz prostą sześcioosiową elewacją o klasycznych formach^[4][2].

W latach 80. XIX wieku kamienica była własnością Johanny Fischer, wdowy po Salomonie, która zleciła w 1887 roku budowniczemu Adolfowi Goerkemu przebudowę parteru i kolejną rozbudowę wschodniej oficyny^[2]. W parterowej części budynku na początku XX wieku mieścił się sklep z konfekcją wdowy Fischer i sklep obuwniczy Alvine Poppelauer, a także cukiernia i kawiarnia Ernsta Tautza. Rodzinną firmę prowadził w tym czasie kupiec Emanuel Fischer, który był jednocześnie wieloletnim członkiem Kolegium Reprezentantów Gminy Synagogalnej, zaś po jego śmierci około 1919 roku budynek stał się własnością Siegfrieda Kamma^[2].

Wielokrotne przebudowy na przestrzeni wieków sprawiły, że z pochodzącego z XVI wieku budynku oryginalne pozostały jedynie piwnice o kolebkowym sklepieniu^[4][1], natomiast ze wzniesionej w XIX wieku kamienicy zachowała się w pierwotnej formie elewacja obu pięter i poddasza, parter ulegał z kolei wielokrotnym przebudowom^[2].

Współcześnie na parterze mieści się pizzeria „Sapori Divini”^[9] oraz część restauracji „Sedlaczek”. Na piętrach znajdują się mieszkania.

Przypisy

Bibliografia

• Sebastian Dziechciarczyk. Tarnogórski Rynek – Dom Petrascha. „Montes Tarnovicensis”. nr 2, 2000-06-21. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [dostęp 2021-08-06]. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.). 
• Gminna Ewidencja Zabytków – stan na 1 czerwca 2021. BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2021-06-01. [dostęp 2021-07-29]. (pol.).
• Zofia Krzykowska: Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Zabytki architektury i sztuki. W: praca zbiorowa pod red. Jana Drabiny: Historia Tarnowskich Gór. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.Sprawdź autora:1.
• Jan Nowak: Kronika Miasta i Powiatu Tarnowskie Góry: najstarsze dzieje Śląska i ziemi Bytomsko-Tarnogórskiej: dzieje pierwszego górnictwa w Polsce. Tarnowskie Góry: Księgarnia Polska Jana Nowaka, 1927. ISBN 978-83-934107-9-8.
• Marek Wojcik. Dom numer 2 przy tarnogórskim rynku. „Montes Tarnovicensis”. nr 77, 2015-12. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [dostęp 2021-08-06]. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.).