Dom Pracy Twórczej Polskiej Akademii Nauk „Mądralin”

Dom Pracy Twórczej Polskiej Akademii Nauk „Mądralin”^[1][2] w gminie Wiązowna, obecnie w Mazowieckim Parku Krajobrazowym, nad rzeką Świder. Uruchomiony w 1922 roku, w całości ufundowany przez Stanisława Feliksa Hiszpańskiego^[3]. Tam, przed I wojną mieściła się główna kwatera Polskiego Sokoła na zabór rosyjski oraz kwatera główna zakonspirowanego Harcerstwa Polskiego^[4][5].

Historia

Dom w Mądralinie wybudowany dla polskich uczonych na zamówienie Stanisława Feliksa Hiszpańskiego

Dom w Mądralinie wybudowany dla polskich uczonych na zamówienie Stanisława Feliksa Hiszpańskiego

W roku 1900 Stanisław Feliks Hiszpański nabył 3-morgowy obszar starodrzewia nad Świdrem dla celów własnych. Zbudowano wtedy piętrowy dom tzw. Biały Domek oraz zabudowania gospodarcze, założono ogród kwiatowo-warzywny i sad. Miejsce to zwane było oficjalnie „Osada Kilińskie”. Spędzali tu wolny czas Hiszpańscy z rodziną i przyjaciółmi^[6][7].

Ze względu na odosobnienie Stanisław Feliks Hiszpański wybrał to miejsce dla swej zakonspirowanej działalności na rzecz niepodległości, jeszcze za czasów zaboru rosyjskiego aż do jej odzyskania w 1918. Jako twórca gniazd sokolich w Warszawie od roku 1899^[8], inicjator i współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w 1906 w Kijowie (także członek pierwszego Zarządu Sokoła w Kijowie wraz z E.Hersem i K.Węglińskim)^[6][7] oraz aktywny opiekun IV Koła Sokolskiego na Woli^[9][10] w Osadzie Kilińskie prowadził szkolenie wojskowe do przyszłego Wojska Polskiego^[10]. Tu znajdowała się zakonspirowana kwatera główna „Sokoła” na zabór rosyjski^[8]. Tu także prowadził paramilitarne i patriotyczne szkolenia skautingu – przyszłego harcerstwa. W posiadłości Hiszpańskiego była kwatera główna zakonspirowanego Harcerstwa Polskiego^[8]. W roku 1922, w odpowiedzi na apel Kasy Mianowskiego o materialne wsparcie odradzającej się polskiej nauki, Stanisław Feliks Hiszpański ofiarował całość „Osady Kilińskie” jako azyl twórczej pracy i odpoczynku dla uczonych. Wtedy żartobliwie nazwał je Mądralinem^[9]. Istniejące zabudowania Stanisław Feliks Hiszpański uzupełnił w 1922 roku zamawiając i finansując budowę piętrowego dworu mieszkalnego, na potrzeby naukowców, m.in. z wyposażoną biblioteką – czytelnią, połączoną z tarasem, salonem i licznymi pokojami typu hotelowego. Całość, łącznie z umeblowaniem zaprojektował znany architekt Jan Koszczyc Witkiewicz w stylu modernistycznym^[11].

Biały Domek w posiadłości Osada Kilińskie Stanisława Feliksa Hiszpańskiego, zwanej później Mądralinem

Ofiarodawca do roku 1939 był w Kuratorium Zarządzającym wraz z prof. Karolem Lutostańskim (prezesem Kasy Mianowskiego), Stanisławem Michalskim, Fr. Czubalskim i M.T. Huberem. Akt notarialny^[3] darowizny stanowił, że:

„Stanisław Hiszpański darowuje Kasie im. Mianowskiego uregulowaną w księdze niniejszej należącą do niego „Osadę Kilińskie”. Osada ma służyć na pobyt pracowników naukowych Polaków wyznania chrześcijańskiego(…). Komitet Kasy Mianowskiego ma prawo użytkować teren dla celów naukowych, przez co jednak zasadniczy charakter kolonji, jako schroniska, nie ma uledz zmianie(…)” Współstawajacy do aktu tego Karol Lutostański i Stanisław Michalski, w imieniu Kasy Mianowskiego, powyższy dar z wdzięcznością przyjmują i akt ten akceptują”^[8][3]

Prawdopodobnie zgodnie z zarządzeniem prof. Michalskiego korzystać z gościny mogli tylko mężczyźni, co miało sprzyjać skupieniu na zadaniach. Okres największej świetności Mądralina to okres międzywojenny. W roku 1938 Mądralin odwiedził Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki w towarzystwie uczonych, m.in. prof. Świętosławskiego, ówczesnego ministra nauki i oświaty^[12][13].

Księga pamiątkowa sprzed 1939 roku, pełna poezji, żartów luminarzy nauki, ilustrowana przez artystów, m.in. prof. Noakowskiego oprawna w złocony pergamin, zaginęła, gdy w Mądralinie stacjonował Wermacht^[14]. Zabudowania nie uległy zniszczeniu.

W roku 1952 Mądralin został przejęty od Skarbu Państwa przez Polską Akademię Nauk i utworzono tu Dom Pracy Twórczej, obejmujący ośrodek konferencyjny na ok. 80 osób, apartamenty hotelowe. W bibliotece wisiał portret i mosiężna tablica upamiętniające darczyńcę, ofiarowana w roku 1977 przez Wandę Hiszpańską^[15].

Na mocy ustawy z 2011 roku o Polskiej Akademii Nauk w 2013 roku stwierdzono, że ta nieruchomość ma nieuregulowany status prawny i trudno o jej wykorzystanie^[12].

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Zieliński: Hiszpański Stanisław. Wyd. reprint wydany przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1990. T. 9. Wrocław – Warszawa – Kraków: Polska Akademia Nauk – Instytut Historii – Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1961, s. 538. ISBN 83-04-03497-2.
• Zapisy i fundacje (w r. 1922). „Nauka Polska: jej potrzeby, organizacja i rozwój. T. 4 (1923)”, 1923. Kasa im. Józefa Mianowskiego. [dostęp 2019-06-12].  ^{[potrzebny numer strony]}
• Kasa im. Józefa Mianowskiego. Fundacja Popierania Nauki. Historia. Lata 1920–1939.
• Trzech Stanisławów Hiszpańskich, szewców warszawskich. W: Stanisław Hiszpański: Stanisław Hiszpański: malarz osobliwy. Maria Dłutek (red.). Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2000, s. 139–161. ISBN 83-85938-93-1. OCLC 55131673.
• Hiszpańscy. W: Olgierd Budrewicz: Sagi warszawskie, czyli, Sensacyjne i powszednie, romantyczne i prozaiczne dzieje trzydziestu wielkich rodów warszawskich. Wyd. 1. Warszawa: Czytelnik, 1990. ISBN 83-07-01412-3. OCLC 25788640.
• Bogumiła Hiszpańska. Portret rodzinny. „Gazeta Wyborcza – Gazeta Stołeczna”, 2001-09-12. 
• Bogna Hiszpańska, Szewska pasja i hojność. Wspomnienie o Stanisławie Feliksie Hiszpańskim, „Pokolenia”, listopad 2018 .
• Bogna Hiszpańska. W czasie bombardowania wolał dokończyć herbatę niż zejść do schronu. Kim był Stanisław Feliks Hiszpański?. „Gazeta Wyborcza – Warszawa”, 2019-03-03. 
• Kamień Hiszpańskich. W: Paweł Tanewski: Wokół SGH: domy, ludzie, zdarzenia. Paweł Tanewski (red.). Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Oficyna Wydawnicza. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2012. ISBN 978-83-7378-771-1. OCLC 843946265.
• Jan Witkiewicz-Koszczyc: Jan Witkiewicz-Koszczyc – portret własny 1956. Kronika SGH, 1956-11-01. [dostęp 2019-06-12]. (pol.).
• Marian Marek Drozdowski: Warszawiacy i ich miasto w latach Drugiej Rzeczpospolitej. Wiedza Powszechna, 1973, s. 134.
• Ośrodek Wypoczynkowy. Dom Pracy Twórczej PAN Madralin. Polska Organizacja Turystyczna. [dostęp 2019-06-12]. (pol.).
• Jerzy Stanisław Majewski. Warszawa nieodbudowana – Narbutta 18. Willa w trzecim pokoleniu. „Gazeta Wyborcza – Historia – Warszawa”, 2009-09-18. 
• Naukowcy i Mądralin. „Tygodnik Solidarność”, 2001-04-03. [dostęp 2019-06-12]. (pol.). 
• Paweł Ajdacki: Mądralin – siedziba mędrców. iOtwock.info, 2017-10-05. [dostęp 2019-06-12]. (pol.).
• Polska Akademia Nauk ma przygotować wykaz zbędnych nieruchomości. PAP – nauka w polsce, 2013-10-11. [dostęp 2019-06-12]. (pol.).

• Stanisław Hiszpański, Trzech Stanisławów Hiszpańskich, szewców warszawskich – pełny rękopis i maszynopis napisany w 1973 r. na zamówienie Polskiej Izby Rzemieślniczej