Donatywa

(c) I, Sailko, CC BY-SA 3.0

Najcenniejsza polska moneta: 100-dukatowa bydgoska donatywa dla Zygmunta III Wazy, 1621

Donatywa gdańska wybita w srebrze dla Jana Kazimierza w 1660 roku

Donatywa gdańska, 5-dukatowa wybita dla Jana III Sobieskiego

Donatywa (od łac. donatio – darowizna, dar) – charakterystyczne dla Rzeczypospolitej szlacheckiej monety złote o wartości od 1,5 do nawet 100^[1] dukatów lub srebrne o masie talara lub jego wielokrotności, bite okazjonalnie w darze dla władców i innych ważnych osobistości przez bogate miasta Prus i Inflant^[2].

Historia

Zwyczaj obdarowywania władców wywodzi się z Rzeszy niemieckiej, gdzie feudałowie na mocy uchwały sejmowej otrzymywali w dniu św. Jana lub na Święto Ofiarowania od lenników sumy pieniężne z przeznaczeniem na cele obronne. Po przyjęciu Prus – a potem także Inflant – do Rzeczpospolitej tamtejsze miasta kultywowały ten zwyczaj celem zjednywania łaski królewskiej^[2].

Donatywy biły mennice miejskie w Gdańsku^[2], Bydgoszczy^[3], Toruniu, Elblągu i Rydze głównie z okazji wjazdów monarchów do tych miast. Od monet obiegowych różniły się tym, że na rewersie właściwie nie wyrażano nominału^[2].

Pierwsza polska donatywa została wybita w 1552 r. przez Gdańsk dla Zygmunta II Augusta z okazji jego 8-dniowego pobytu w mieście wraz z dworem^[2].

Złota 100-dukatowa donatywa wybita w 1621 w mennicy bydgoskiej^[3] autorstwa gdańskiego medaliera Samuela Ammona^[1] – najprawdopodobniej dla upamiętnienia zwycięstwa hetmana Chodkiewicza w bitwie chocimskiej^[4][1] – uchodzi za najdroższą monetę polską. Jeden z 6 zachowanych egzemplarzy w 2018 został sprzedany na aukcji w USA za 2,16 mln USD, co czyniło ją wówczas 5. lub 6. najdrożej wycenianą monetą na świecie^[1].

Z czasem utrwalił się dla tych monet charakterystyczny wzór. Na awersie znajduje się popiersie panującego otoczone napisem zawierającym imię i tytuły monarchy. Na rewersie herb miejski, a od czasów Władysława IV widok miasta i łaciński napis brzmiący po polsku: „Z czystego złota miasto (tu nazwa) kazało wykonać”. Ostatnie koronne donatywy wybito dla Jana Sobieskiego. Od innych monet donatywy różni szczególna staranność wykonania. Do ich projektowania zatrudniano znanych artystów i medalierów, np. w Gdańsku Sebastiana Dadlera czy wspomnianego Samuela Ammona.

Zobacz też

• dukat

Przypisy