Dorota Kędzierzawska

Dorota Kędzierzawska
Ilustracja
Dorota Kędzierzawska (2012)
Data i miejsce urodzenia

1 czerwca 1957
Łódź

Zawód

reżyserka
scenarzystka
montażystka
producent filmowy

Lata aktywności

od 1988

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”

Dorota Kędzierzawska (ur. 1 czerwca 1957 w Łodzi) – polska reżyserka, scenarzystka i montażystka, dama Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski.

Znana z filmów podejmujących tematy wykluczenia społecznego, takich jak Wrony (1994), Nic (1998), Jestem (2005) oraz Pora umierać (2007) oraz Jutro będzie lepiej (2011). Jej filmy były wielokrotnie nagradzane nie tylko w Polsce, ale i na czołowych międzynarodowych festiwalach filmowych: w Cannes (Wrony), w Berlinie (Jestem, Jutro będzie lepiej), w San Francisco (Pora umierać). Kędzierzawska jest też laureatką dwóch nagród FIPRESCI: za film telewizyjny Koniec świata (w 1989) oraz za poświęcony tematyce aborcyjnej film fabularny Nic (w 1999).

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Jest córką reżyserki Jadwigi Kędzierzawskiej. W latach 1976–1978 studiowała kulturoznawstwo na Uniwersytecie Łódzkim. Studiowała także na Wydziale Reżyserii WGIK w Moskwie, a w 1981 roku ukończyła studia na Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi na Wydziale Reżyserii[1]. Opowiadała o niechęci, z jaką spotykała się jako kobieta w obu szkołach filmowych:

Na pierwszym roku byłam nieustającym obiektem żartów. Podczas kiedy Chucyjew dobrotliwie się śmiał, że kiedy mówię dzień dobry, dygam nóżką i się kłaniam, dziekan Kluba całkiem poważnie krzyczał, że prawdziwy reżyser nie czerwieni się, mówi głośno i wyraźnie i nie zawiązuje butów, kiedy odpowiada na pytanie[2].

Kariera filmowa

Danuta Szaflarska (na zdjęciu z 2013) była wielokrotnie obsadzana przez Kędzierzawską, między innymi w filmie Pora umierać

Jej pierwszym pełnometrażowym filmem były Diabły, diabły (1991). Opowieść o konflikcie między podgórską polską wsią a przybyłym do niej taborem Romów w latach 60. XX wieku zwracała uwagę ograniczoną do minimum liczbą dialogów oraz sympatią wobec prześladowanej mniejszości[3]. Najsłynniejszym dziełem Kędzierzawskiej okazały się jednak Wrony (1994). Bohaterka Wron, uboga dziewczynka upokorzona przez nauczycielkę wychowania fizycznego, próbuje odreagować brak akceptacji, porywając trzyletnie dziecko[4]. Wrony odniosły olbrzymi sukces festiwalowy, zdobywając między innymi Nagrodę Specjalną Jury, Nagrodę Publiczności oraz Nagrodę Dziennikarzy na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych i nagrodę Coup de Coeur au Festival na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes[4].

(c) Ministry of Information & Broadcasting (GODL-India)
Dorota Kędzierzawska (pierwsza z lewej) na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Goa, 2010

Spore kontrowersje wywołał z kolei film Nic (1998), poświęcony autentycznej sprawie kobiety wykorzystywanej przez męża, która wychowywała troje dzieci i w akcie desperacji zdecydowała się zabić swoje czwarte dziecko. Nic wpisało się w debatę feministyczną poświęconą aborcji, która de facto została zakazana w Polsce w 1993 roku[5]. Kędzierzawska zajęła jednak wobec tej debaty postawę asekuracyjną[6], twierdząc, że „nie ma niczego wspólnego z feminizmem”[5]. Nic również zostało wielokrotnie uhonorowane w Gdyni, a autorka otrzymała też między innymi Paszport „Polityki” oraz Nagrodę FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Soczi[7].

Jestem (2005) Kędzierzawska natomiast poświęciła innej autentycznej sprawie chłopca, który ucieka z domu dziecka i zaprzyjaźnia się z dziewczynką z dobrego domu[8]. Jestem był odczytywany jako wariant Wron – tym razem z punktu widzenia chłopca[4]. Za Jestem Kędzierzawska otrzymała między innymi Nagrodę Specjalną Jury w sekcji Kinderfest Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Berlinie[8]. Spory sukces odniósł również film Pora umierać (2007) z udziałem Danuty Szaflarskiej, która odegrała rolę sędziwej pani żyjącej wraz z suczką w opustoszałej warszawskiej willi. Pora umierać była ceniona za grę Szaflarskiej[9][10] oraz subtelne ujęcie umierania, stosunku do śmierci, współistnienia z organizmami nieludzkimi[11].

W 2010 roku Kędzierzawska ukończyła Jutro będzie lepiej, opowieść o trójce bezdomnych rosyjskich chłopców, którzy usiłują przedostać się do Polski. Inspiracją dla reżyserki była zasłyszana w radiu audycja o słuszności decyzji w sprawie deportacji dzieci[1]. Janusz Wróblewski z „Polityki” charakteryzował Jutro będzie lepiej jako „brutalną opowieść o smutku życia, w którym wszystko, co okrutne, zostaje przefiltrowane przez łagodne spojrzenie reżyserki, pragnącej wbrew logice ocalić swoich bohaterów”[12].

W dokumencie Inny świat (2012), poświęconym w całości Szaflarskiej, Kędzierzawska zapisała wspomnienia pełnej erudycji aktorki z całego swojego życia. Inny świat został dobrze przyjęty przez krytyków; Paweł T. Felis z „Gazety Wyborczej” pisał: „Niebywałe, jak wiele detali z tamtego czasu Danuta Szaflarska pamięta, jak wiele anegdot zapisanych ma w swojej pamięci”[13].

Następnie Kędzierzawska wszczęła przygotowania do filmu Żużel (2020), z udziałem zarówno zawodowych aktorów, jak i autentycznych żużlowców. Film został jednak bardzo negatywnie przyjęty zarówno przez publiczność, jak i przez krytyków. Gabriel Krawczyk z portalu Filmweb pisał: „O zasadach rządzących zawodami dowiadujemy się niewiele; o stawce oglądanych właśnie wyścigów nie wiemy nic. Żużel zamienia się w wypełniającą fabularne przerwy watę”[14].

Styl filmowy

W centrum zainteresowań Doroty Kędzierzawskiej znajdują się problemy społeczne: wykluczenie (mniejszość romska w Diabłach), samotność niechcianych lub zaniedbanych dzieci (Wrony, Jestem), aborcja (Nic), starość (Pora umierać) i przymusowa emigracja (Jutro będzie lepiej)[15]. Iwona Grodź i Robert Stefanowski twierdzą, że głównym tematem filmów Kędzierzawskiej jest dzieciństwo albo po prostu dziecko:

Dorośli są równoprawnymi lub pierwszoplanowymi bohaterami zasadniczo tylko w nielicznych filmach tej reżyserki. Są to albo ludzie dojrzali, którzy występują w roli rodziców lub opiekunów, np. Wrony, Nic, Jestem itp., albo chodzi o starzejącą się kobietę, która decyduje przepisać swój dom sierotom, np. Pora umierać[16].

To jednak dzieci i młodzież w filmach Kędzierzawskiej okazują się dojrzalsi emocjonalnie aniżeli dorośli, którzy albo zaniedbują swoje obowiązki rodzicielskie (Jestem), albo wręcz nieprzemyślanymi decyzjami pozostawiają swoich podopiecznych na pastwę losu (Nic)[17]. Ponadto reżyserka, tworząc swoje filmy, unika emocjonalnego przywiązania do swojej płci: „Pracując nad filmem, nigdy nie myślę o tym, że jestem kobietą”[18]. Ewa Mazierska podejrzewała, że niechęć Kędzierzawskiej do przyznawania sobie kategorii „feministki” wynikała ze złych skojarzeń, jakie w Polsce powszechnie budzi myśl feministyczna[19]. Zdaniem Eweliny Wejbert-Wąsiewicz kino Kędzierzawskiej jest „konglomeratem realizmu i poetyki baśni”, a sama reżyserka – jedną z najważniejszych osobowości polskiego kina kobiecego[20].

Filmografia

Źródło[21]
RokTytułReżyserkaScenarzystkaProducentkaMontażystkaUwagi
1982AgnieszkaTTetiuda szkolna
1982JajkoTTetiuda szkolna
1985GuciaTTetiuda szkolna
1988Koniec świataTTfilm telewizyjny
1991Diabły, diabłyTTfilm fabularny
1994WronyTTTfilm fabularny
1998NicTTTTfilm fabularny
2005JestemTTTfilm fabularny
2007Pora umieraćTTTfilm fabularny
2010Jutro będzie lepiejTTTfilm fabularny
2012Inny światTTTfilm dokumentalny
2020ŻużelTTTfilm fabularny; odpowiedzialna także za kostiumy i casting

Nagrody

Źródło[21]
RokFilmFestiwalWyróżnienie
1982AgnieszkaFestiwal Etiud Studenckich w Łodzinagroda TPŁ
1983JajkoI nagroda
1984Konfrontacje Etiud PWSFTviT i WRiTv UŚwyróżnienie w kategorii filmów fabularnych
1986Towarzystwo Filmu Socjologicznego i EtnograficznegoII Nagroda
PoczątekII Nagroda
1989Koniec świataMiędzynarodowy Festiwal Filmowy w MannheimZłoty Dukat
wyróżnienie Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych
nagroda FIPRESCI
1991Diabły, diabłyMiędzynarodowy Festiwal Filmowy dla Dzieci i Młodzieży w BellinzonieGrand Prix Miasta Bellizona
Międzynarodowy Festiwal Filmowy dla Młodzieży w Canneswyróżnienie Jury Młodzieżowego
Festiwal Polskich Filmów FabularnychNagroda Jury
1994WronyNagroda Specjalna Jury
Nagroda Publiczności
Nagroda Dziennikarzy
Don Kichot, Nagroda Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w CannesCoup de Coeur
Międzynarodowy Festiwal Filmów Komediowych w VeveyCharlie Chaplin
1995Lubuskie Lato FilmoweDyplom Stowarzyszenia Filmowców Polskich
1996Międzynarodowy Festiwal Filmów Młodego Widza „Ale Kino!”Złote Koziołki
Poznańskie Koziołki za reżyserię
Poznańskie Koziołki dla najlepszego filmu aktorskiego
Nagroda CIFEJ
1998NicFestiwal Polskich Filmów FabularnychNagroda Specjalna Jury
Nagroda Dziennikarzy
1999Festiwal Filmowy w DenverNagroda im. Krzysztofa Kieślowskiego
Lubuskie Lato FilmoweBrązowe Grono
Polskie Nagrody FilmoweOrzeł za najlepszą reżyserię
Tygodnik „PolitykaPaszport „Polityki”
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Soczinagroda specjalna jury
nagroda FIPRESCI
Tarnowska Nagroda FilmowaGrand Prix
2005JestemFestiwal Polskich Filmów FabularnychNagroda Publiczności
Klubu Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy PolskichSyrenka Warszawska
2006Międzynarodowy Festiwal Filmowy w BerlinieNagroda Specjalna Jury w sekcji „Kinderfilmfest”
2007Festiwal Filmowy „Free Zone” w BelgradzieNagroda Publiczności
Pora umieraćFestiwal Filmów Optymistycznych „Multimedia Happy End”Grand Prix „Złota Ryba”
Festiwal Polskich Filmów FabularnychZłoty Klakier
Nagroda Prezesa Zarządu Telewizji Polskiej
Nagroda Dziennikarzy
2008Międzynarodowy Festiwal Filmowy w LeedsNagroda Publiczności
The New York Polish Film FestivalNagroda Specjalna
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w San FranciscoNagroda Chrisa Holtera
Festiwal Reżyserii Filmowej w ŚwidnicyNagroda im. Wojciecha Jerzego Hasa
Tarnowska Nagroda FilmowaGrand Prix
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w TrieścieWyróżnienie Specjalne
Nagroda Publiczności
JestemMiędzynarodowy Festiwal Dziecięcych Filmów i Programów Telewizyjnych w TajwanieNagroda dla Najlepszego Pełnometrażowego Filmu Fabularnego
2009Pora umieraćInternational Female Film Festival w MalmöNagroda Główna
Nagroda Publiczności
2011Jutro będzie lepiejMiędzynarodowy Festiwal Filmów dla Dzieci i Młodzieży „Olimpia”Nagroda Jury Dziecięcego dla najlepszego filmu fabularnego
Nagroda dla najlepszego filmu fabularnego
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w BerlinieNagroda Peace Film
Nagroda dla najlepszego filmu w sekcji „Grand Prix Deutsches Kinderhilfswerk”
Międzynarodowy Festiwal Filmów Młodego Widza „Ale Kino!”Wyróżnienie Jury
Specjalne Wyróżnienie Jury
Festiwal Reżyserii Filmowej w ŚwidnicyNagroda Specjalna
2012Festiwal Filmów Polskich „Wisła” w MoskwieNagroda Publiczności
2014Inny światPolskie Nagrody FilmoweOrzeł za najlepszy film dokumentalny

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. a b Ewa Nawój, Dorota Kędzierzawska | Życie i twórczość | Artysta, Culture.pl, październik 2003 [dostęp 2022-05-05] (pol.).
  2. Talarczyk-Gubała 2011 ↓, s. 79.
  3. Mazierska 2001 ↓, s. 497–501.
  4. a b c Ewa Nawój, Wrony, Culture.pl, lipiec 2011 [dostęp 2022-05-05] (pol.).
  5. a b Mazierska 2001 ↓, s. 497, 505–506.
  6. Podsiadło 2018 ↓, s. 102.
  7. Nic w bazie filmpolski.pl
  8. a b Jestem w bazie filmpolski.pl
  9. Hollender 2007 ↓.
  10. Pietrasik 2007 ↓.
  11. Radkiewicz 2020 ↓, s. 65.
  12. Wróblewski 2011 ↓.
  13. Felis 2013 ↓.
  14. Krawczyk 2020 ↓.
  15. Grodź i Stefanowski 2018 ↓, s. 25–26.
  16. Grodź i Stefanowski 2018 ↓, s. 28.
  17. Grodź i Stefanowski 2018 ↓, s. 31.
  18. Grodź i Stefanowski 2018 ↓, s. 32.
  19. Mazierska 2001 ↓, s. 497.
  20. Wejbert-Wąsiewicz 2015 ↓, s. 50.
  21. a b Dorota Kędzierzawska w bazie filmpolski.pl
  22. Prezydent: To dobre lata dla polskiej kultury. prezydent.pl, 2014-05-26. [dostęp 2014-05-26].
  23. Największe gwiazdy polskiego kina na przyznaniu medali „Zasłużony Kulturze”. afterparty.pl. [dostęp 2014-04-11]. (pol.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Srebrny Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis BAR.png
Baretka Srebrnego Medalu "Zasłużony Kulturze - Gloria Artis"
Tickmark icon.svg
Autor: MGalloway (WMF), Licencja: CC BY-SA 3.0
A tickmark icon included in the OOjs UI MediaWiki lib.
2013.06.18. Danuta Szaflarska Fot. Mariusz Kubik 01.JPG
Autor: Mariusz Kubik, Licencja: CC BY 3.0
Danuta Szaflarska (b. February 6, 1915 in Kosarzyska, Poland) - Polish actor. She lives in Warsaw, Poland
Kędzierzawska Dorota.jpg
Autor: Sławek, Licencja: CC BY-SA 2.0
Dorota Kędzierzawska, polish director and writer.
OOjs UI icon check.svg
Autor: MGalloway (WMF), Licencja: CC BY-SA 3.0
A tickmark icon included in the OOjs UI MediaWiki lib.
Jan Jakob kolski, dozotha Kedzierzawska, Aleksandra Michael, piotr Klodkowski, Margorata Wejazis and U. Radhakrishnan speaking at an open forum on the topic of “Polish Cinema Today with Special Reference to Kolski’s film ” (1).jpg
(c) Ministry of Information & Broadcasting (GODL-India)
Jan Jakob kolski, Dorota Kedzierzawska, Aleksandra Michael, Piotr Klodkowski, Margorata Wejazis and U. Radhakrishnan speaking at an open forum on the topic of “Polish Cinema Today with Special Reference to Kolski’s film ”, during the 41st International Film Festival (IFFI-2010), in Panjim, Goa, on November 28, 2010.