Dowództwo Korpusu Ochrony Pogranicza

Pożegnanie szefa sztabu KOP ppłk. Witolda Kirszenszteina w kasynie

Major Artur Maruszewski i Tadeusz Munnich w czasie pracy w sztabie

Tablica upamiętniająca na budynku przy ul. Chałubińskiego 3b

Dowództwo Korpusu Ochrony Pogranicza – jednostka organizacyjna Korpusu Ochrony Pogranicza.
W 1924 roku dowództwo stacjonowało w Warszawie przy ulicy Nowy Świat 69^[1], w 1934 roku przy ulicy Nowowiejskiej 39^[2], a w 1938 roku przy ulicy Tytusa Chałbińskiego 3b^[3].

Struktura organizacyjna

Skład dowództwa KOP w 1924^[1][4]:

• dowódca KOP (generał broni)
• oficer ordynansowy (kapitan)
• zastępca dowódcy - inspektor formacji konnych (generał dywizji)

Sztab

szef sztabu (pułkownik szt. gen.)

szef oddziału (podpułkownik szt. gen.)

szef oddziału (major szt. gen.)

trzej oficerowie broni (major)

trzej oficerowie broni (kapitan)

Służby

• szef służby intendentury (pułkownik)

referent (major)

referent (kapitan)

dwaj oficerowie administracyjni

dwaj podoficerowie kancelaryjni

• referent służby uzbrojenia (major)
• referent służby łączności (major)
• referent służby inżynieryjno-saperskiej (major)
• referent służby zdrowia (podpułkownik)
• referent służby weterynaryjnej (kapitan)
• doradca prawny (major)

Kancelaria

• kierownik kancelarii

personel kancelaryjny ( 10 podoficerów)

Ogółem etat przewidywał 24 oficerów^[a] i 15 podoficerów.

Skład dowództwa KOP w 1939 ^[5]:

• dowódca KOP
• I zastępca dowódcy KOP
• II zastępca dowódcy KOP
• szef sztabu
  • sztab
  • oddziały:
    • oddział ogólno-organizacyjny
    • oddział operacyjno-mobilizacyjny
    • oddział wyszkolenia
    • oddział wychowania żołnierza i propagandy
    • oddział personalny
  • kwatera główna dowództwa
  • szefostwo łączności
• szefowie służb z szefostwami służb
  • służba łączności
  • służba saperów
  • służba taborów i remontu
  • służba sanitarna
  • służba weterynarii
  • służba intendentury
  • służba uzbrojenia
  • służba budownictwa
• szef wywiadu z szefostwem wywiadu
• szef żandarmerii (dowódca dywizjonu żandarmerii KOP)
• kierownik Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego z Urzędem WF i PW
• dziekan katolicki KOP
• doradca prawny

Zakres obowiązków osób funkcyjnych dowództwa

Dowódca korpusu^[6]:
podlegał pod względem dyscyplinarnym, personalnym i służbowym Generalnemu Inspektorowi Sił Zbrojnych. Wykonywał jego rozkazy w sprawach operacyjnych, wywiadu i kontrwywiadu. Zadania w imieniu Generalnego Inspektora SZ mógł też stawiać szef Sztabu Głównego. Ministrowi Spraw Wojskowych dowódca KOP podlegał w sprawach pokojowej organizacji i uzupełnień, w sprawach wojskowej administracji i zaopatrzenia, personalnych oficerów, podoficerów i szeregowców oraz w sprawach wyszkolenia podstawowego kadry. W sprawach pokojowej służby granicznej, budżetowych i funkcjonariuszy cywilnych podlegał Ministrowi Spraw Wewnętrznych.

Inspektor formacji konnych nadzór i opieka nad gotowością bojową podległych szwadronów^[7][b]

II zastępca dowódcy korpusu^[8]:
podlegał bezpośrednio dowódcy KOP. Do jego kompetencji należały sprawy mobilizacyjne, administracyjno-taktyczne, wyszkolenia, przysposobienia wojskowego i służby granicznej.

Szef sztabu korpusu^[9]:
podlegał bezpośrednio dowódcy KOP. Był odpowiedzialny za całokształt prac sztabu. W imieniu dowódcy kierował całokształtem prac dowództwa KOP, ustalał plany pracy szefów biur dowództwa^[c] i kontrolował ich wykonanie. Koordynował zakres i terminy kontroli jednostek KOP. Posiadał prawo nadrzędności w stosunku do szefów służb, wywiadu, żandarmerii, kierownika urzędu WF i PW, dziekana katolickiego oraz doradcy prawnego. Miał prawo wydawania rozkazów w imieniu dowódcy w zakresie przez dowódcę KOP ustalonym.

Szefowie służb korpusu^[10]:
podlegali bezpośrednio dowódcy KOP (z wyjątkiem szefa łączności). Odpowiadali za przygotowanie mobilizacyjne służby, opracowanie etatów materiałowych, nadzór techniczno-administracyjny nad gospodarką materiałową danej służby, administrowanie specjalistami, zaopatrzenie jednostek i fachowe wyszkolenie.

Szef wywiadu^[11]:
podlegał służbowo dowódcy KOP, a fachowo szefowi Oddziału II SG. Posiadał prawo kontroli służby granicznej, zabezpieczenia i zachowania tajemnicy wojskowej w KOP, prac mobilizacyjnych i systemu szyfrowego.

Szef żandarmerii^[12]:
podlegał bezpośrednio dowódcy KOP. Funkcję tę pełnił dowódca dywizjonu żandarmerii KOP, który pod względem fachowym podlegał równocześnie dowódcy żandarmerii Ministerstwa Spraw Wojskowych, od którego otrzymywał rozkazy i któremu składał meldunki.

Doradca prawny^[13]:
podlegał bezpośrednio dowódcy KOP, któremu przedstawiał sprawy karne nadesłane przez prokuratorów wojskowych. Przedstawiane wnioski konsultował z szefem sztabu. Informował szefa oddziału Ogólno Organizacyjnego o nagminnym występowaniu niektórych przestępstw. Udzielał opinii prawnych szefowi sztabu i szefom służb.

Komendant kwatery głównej^[14]:
podlegał bezpośrednio szefowi sztabu. Posiadał uprawnienia dowódcy oddziału gospodarczego. Prowadził dokumentację administracyjną podoficerów i szeregowców przydzielonych do biur dowództwa. Zarządzał budynkami zajmowanymi przez KOP w Warszawie.

Obsada personalna Dowództwa KOP

Dowódcy korpusu

• gen. dyw. Henryk Minkiewicz (1924 – 8 V 1929)
• gen. bryg. Stanisław Tessaro (12 V 1929 – 14 X 1930)
• gen. bryg. Jan Kruszewski (14 X 1930 – 31 VIII 1939)
• gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann (31 VIII – 1 X 1939)

Zastępcy dowódcy korpusu

• gen. bryg. Józef Tokarzewski (X 1924 – V 1926)
• płk dypl. Zdzisław Przyjałkowski (VI 1931 – II 1934)
• płk dypl. Zygmunt Bohusz-Szyszko (II 1934 – VIII 1938)
• gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann (XII 1938 – 31 VIII 1939)
• płk piech. Ludwik Bittner (od 31 VIII 1939)

Pomocnik dowódcy korpusu

• płk piech. Ludwik Bittner (XI 1938 – 31 VIII 1939)

Inspektor piechoty

• płk piech. Stanisław Sobieszczak

Inspektorzy formacji konnych

• gen. bryg. Józef Tokarzewski (X 1924 – 15 V 1926, jednocześnie zastępca dowódcy KOP)
• płk Feliks Dziewicki (od 15 XI 1926)

Szefowie sztabu

• ppłk SG Juliusz Ulrych (1924 – 15 V 1926)
• mjr SG Tadeusz Münnich (wz. 15 V – 15 XI 1926)
• mjr SG Artur Maruszewski (od 15 XI 1926)
• ppłk dypl. Witold Stefan Kirszenstein (1929 – III 1932)
• ppłk dypl. piech. Franciszek Węgrzyn (1937-1938)
• ppłk dypl. Tadeusz Puszczyński (3 VIII 1938 – † 24 II 1939)
• ppłk dypl. piech. Tadeusz August Ludwik Wallich^[d] (do IX 1939 → szef sztabu 38 DP)
• mjr dypl. piech. Stanisław II Gawroński (IX 1939)

Szefowie Oddziału Operacyjno-Wyszkoleniowego /Operacyjno-Mobilizacyjnego

• mjr SG Wiktor Czarnocki (1924 – † 20 X 1925)
• mjr SG Tadeusz Münnich (od 1 II 1926)
• mjr dypl. piech. Stanisław II Gawroński (do IX 1939 → szef sztabu KOP))

Szef Oddziału Wyszkolenia

• ppłk dypl. piech. Kazimierz Pluta-Czachowski (1936 VIII 1939)

Szefowie Oddziału Ogólno Organizacyjnego

• kpt. / mjr dypl. Leon Bączkiewicz (15 X 1924 - 23 VIII 1929)

Szefowie budownictwa korpusu

• ppłk sap. inż. Stanisław Jan Paszkowski (od I 1931)

Szefowie Intendentury

• ppłk int. Ignacy Müller (od 1924)
• płk int. z WSW Henryk Stypułkowski (do † 20 I 1938)

Referenci i szefowie sanitarni korpusu

• ppłk lek. Stanisław Michałowski (14 X 1924 - 1930)
• płk lek. Kazimierz Jerzy Miszewski (1930-1932)
• ppłk / płk lek. dr med. Antoni Szwojnicki (1932-1934)
• płk lek. dr med. Władysław Markiewicz-Dowbor (1934-1938)
• płk lek. dr Bronisław Fortunat Seweryn Stroński (1938-1939)

Referenci i szefowie służby weterynaryjnej

• mjr lek. wet. Tytus Badowski (od 23 II 1925^[15])

Referenci i szefowie służby łączności

• mjr łącz. Zygmunt Grudziński (od 3 X 1924)
• mjr łącz. Edward Gorczyński (od XII 1932^[16])

Referenci i szefowie służby inżynieryjno-saperskiej

• ppłk sap. inż. Zbigniew Klawe (od 4 X 1924)

Szefowie służby uzbrojenia

• mjr / ppłk uzbr. Marian Niedźwiecki (1927 – IX 1939)

Szefowie służby taborowej

• mjr tab. Edmund Mierzejewski (26 V 1925^[17] – 1 IV 1929^[18])
• mjr tab. Zygmunt Bogusz (1 IV 1929^[19] – 31 X 1932 → stan spoczynku^[20])
• mjr tab. Karol Czulak (od XII 1932^[16])
• mjr Kazimierz III Łukasiewicz (1939)

Doradcy prawni

• mjr KS Mieczysław Godlewski (1924)

Referent oświatowy

• kpt. nauk.-ośw. Stanisław Falkiewicz (VIII 1925^[21] – V 1927)

Obsada personalna w marcu 1939 roku

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa KOP^[22][e]:

• dowódca KOP – gen. bryg. Jan Kazimierz Kruszewski
• I zastępca dowódcy – gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann
• II zastępca dowódcy – płk piech. Ludwik Bittner
• oficer ordynansowy – kpt. adm. (art.) Stefan Gajewski

Sztab

• szef sztabu – ppłk dypl. piech. Tadeusz Augustyn Ludwik Wallich
• szef Oddziału Operacyjno−Mobilizacyjnego – mjr dypl. piech. Stanisław II Gawroński
• zastępca szefa i kierownik referatu organizacyjnego – mjr piech. Stanisław Zygmunt Więcek
• kierownik referatu operacyjnego – mjr dypl. art. Józef Szerwiński
• kierownik referatu mobilizacyjnego – mjr art. Jan I Kraszewski
• kierownik referatu ogólno−administracyjnego – kpt. adm. (piech.) Lucjan Rafael Łukawski
• referent – kpt. piech. Jurczyński Emilian Leopold
• kierownik referatu stanów i uzupełnień – kpt. adm. (piech.) Włodzimierz Stetkiewicz
• kierownik referatu statystyki i studiów – kpt. adm. (piech.) Edward II Lewandowski
• kierownik referatu wyszkolenia – kpt. piech. Wojciech Szczepański
• kierownik kancelarii mobilizacyjnej – kpt. tab. Józef Ślósarczyk
• szef Oddziału Wyszkolenia – ppłk dypl. piech. Kazimierz Pluta-Czachowski
• kierownik referatu wyszkolenia piechoty – mjr piech. Józef Marcinkiewicz
• kierownik referatu – mjr piech. Witold Świda
• szef Oddziału Wychowania Żołnierza i Propagandy – mjr adm. (piech.) Franciszek Jamka-Koperski
• kierownik referatu propagandy – kpt. int. Ludwik Bronisław Pągowski
• kierownik referatu wychowania – kpt. adm. (piech.) Edward II Lewandowski
• szef Oddziału Personalnego – kpt adm. (art.) Jerzy Bolesław Nowacki
• zastępca szefa Oddziału i kierownik referatu oficerskiego – kpt. adm. (piech.) Bolesław Roman Dętych
• kierownik referatu podoficerskiego – kpt. adm. (piech.) Bronisław IV Kwiatkowski
• kierownik referatu dyscyplinarno−honorowego – kpt. piech. Marian Mirosław Głowiński
• komendant kwatery głównej – mjr adm. (piech.) Leon Bezdziak
• kierownik kancelarii głównej – kpt. adm. (piech.) Józef Adam Kriegseisen
• oficer gospodarczy kwatery głównej – por. int. Czesław Zaleski
• oficer materiałowy – kpt adm. (piech.) Jan Aleksander Jeszka

Urząd WF i PW KOP

• szef – ppłk adm. (piech.) Józef Ferencowicz
• kierownik referatu ogólnego – mjr adm. (piech.) Bolesław Studziński
• kierownik referatu zaopatrzenia – kpt. int. Zygmunt Romuald Dobrowolski
• kierownik referatu wyszkolenia – kpt. adm. (piech.) Kazimierz III Sokołowski

Szefostwo Saperów KOP

• szef saperów – ppłk Aleksander Filipowski
• referent – kpt. Kazimierz Hulla

Szefostwo Łączności

• szef łączności − ppłk Edward Gorczyński
• kierownik referatu ogólnego − mjr Stanisław Marian Jaśkierski
• kierownik referatu zaopatrzenia − kpt. Marian Zimmer
• dowódca plutonu radiotelegraficznego − por. Tadeusz Józef Kiesewetter

Szefostwo Taborów KOP

• szef taborów − mjr Kazimierz III Łukasiewicz
• kierownik referatu materiałowo−budżetowego − kpt. Stanisław Antoni Feluś

Szefostwo Uzbrojenia KOP

• szef – ppłk Niedźwiecki Marian
• zastępca szefa i kierownik referatu zaopatrzenia i budynków – mjr Mieczysław Czesław Markiewicz
• inspektor broni – kpt. Kazimierz II Zaleski
• inspektor broni – kpt. Antoni Hudzicki
• inspektor amunicji – kpt. Adam Cezary Mostek

Szefostwo Sanitarne KOP

• szef − płk lek. dr Bronisław Stroński
• kierownik referatu rewizyjno−lekarskiego − mjr lek. dr Kazimierz Maresz

Szefostwo Weterynarii KOP

• szef − ppłk lek. wet. Tytus Daniel Badowski
• kierownik referatu − vacat

Szefostwo Budownictwa KOP

• szef − mjr adm. (sap.) Marian Czeżowski

Szefostwo Intendentury KOP

• szef − ppłk Wiktor Misky
• zastępca szefa − mjr August Gustaw Tysowski
• szef Wydziału Materiałowego − mjr Eugeniusz Łabuziński
• kierownik referatu mundurowego − kpt. Franciszek Lurski
• kierownik referatu żywnościowego − kpt. Tadeusz Stanisław Rogoziński
• kierownik referatu kwaterunkowego − kpt. Mikołaj Józef Boczkowski
• szef Wydziału Budżetowo−Rachunkowego − mjr Władysław Wojciech Porwit
• kierownik referatu cenzury − mjr Józef Boruch
• kierownik referatu rachunkowego − kpt. Rudolf Marian Kondziołka
• referent − kpt. Aleksander Kazimierz Siwkowski
• kierownik referatu budżetowego − kpt. int. Witold Piasecki
• referent − kpt. Lotar Tadeusz Huml
• kierownik Samodzielnego Referatu Ogólnego − kpt. Edward Wacław Kocot
• referent − kpt. Franciszek Matuszak
• referent − kpt. Ryszard Wojdelski
• kierownik Samodzielnego Referatu Zasobów Materiałowych − kpt. Franciszek Ludwik Leitl

Inspektorzy grup kawalerii KOP

• inspektor Grupy Północnej Kawalerii -ppłk kaw. Feliks Kopeć
• inspektor Grupy Środkowej - ppłk kaw. Józef Grad-Soniński
• inspektor Grupy Południowej - ppłk kaw. Zygmunt Marszewski

Lekarze rejonów weterynarii

• lekarz Rejonu Północnego - kpt. Aleksander Zbigniew Hollitscher
• lekarz Rejonu Środkowego - mjr Jan Gliński
• lekarz Rejonu Południowego - mjr Władysław III Zalewski

oficerowie rejonów intendentury

• kierownik I Rejonu Intendentury KOP − -mjr mgr Stanisław Kiszyński
• pomocnik kierownika − kpt. Michał Pękala
• kierownik II Rejonu Intendentury KOP − mjr Stanisław VIII Sokołowski
• pomocnik kierownika − kpt. Bazyli Podolski
• kierownik III Rejonu Intendentury KOP − kpt. Józef Tarnawski
• pomocnik kierownika − vacat
• kierownik IV Rejonu Intendentury KOP − kpt. Jan Włodzimierz Danhoffer
• pomocnik kierownika − kpt. Chorzępa Wojciech
• kierownik V Rejonu Intendentury KOP − kpt. Jakub Klimas
• pomocnik kierownika − vacat

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
• Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
• Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część I. Powstanie i przemiany organizacyjne KOP do 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (149), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz. Korpus Ochrony Pogranicza w przededniu wojny, Część II. Przemiany organizacyjne i przygotowania wojenne KOP w 1939 roku. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (150), s. 148-160, 1994. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182. 
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
• Ogólna instrukcja organizacyjna dowództwa Korpusu Ochrony Pogranicza nr L.2500/Tjn. Og.Org./39 z 3 kwietnia 1939.
• Organizacja Korpusu Ochrony Pogranicza nr L.10649/Org./24 z 17 listopada 1924.