Dow Ber Borochow

Dow Ber Borochow דב בר בורוכוב
Data i miejsce urodzenia	3 lipca 1881 Złotonosza
Data i miejsce śmierci	17 grudnia 1917 Kijów
Małżeństwo	Luba
Dzieci	Szoszana, Dawid

Dow Ber Borochow (ur. 3 lipca 1881^[1] w Złotonoszy, zm. 17 grudnia 1917 w Kijowie) – rosyjski polityk i filozof żydowskiego pochodzenia, jeden z głównych ideologów i założycieli ruchu syjonizmu socjalistycznego. Przez długi czas lider ugrupowania Poalej Syjon. Pionier w badaniach nad językiem jidysz.

Jego myśl opierała się na próbie połączenia podstawowych wartości marksistowskiego socjalizmu i syjonizmu. Borochow uznawał dążenia emancypacyjne Żydów wschodnioeuropejskich za pożądane, jednocześnie wskazując na konieczność utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie (będącego wyrazicielem dążeń proletariatu żydowskiego). Jego ideologia wywarła duży wpływ na lewicowe ruchy żydowskie w Europie i Stanach Zjednoczonych.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Dow Ber Borochow urodził się w 1881 roku w miejscowości Złotonosza w Imperium Rosyjskim (obecnie terytorium Ukrainy). Urodził się w żydowskiej rodzinie inteligenckiej, będącej sympatykami ruchu Haskali. Jego ojciec, Mosze Aaron Borochow był nauczycielem języka hebrajskiego w prowincjonalnej szkole żydowskiej. Oboje rodziców było zwolennikami ruchu syjonistycznego, a ojciec członkiem organizacji Chowewej Syjon. W dwa miesiące po narodzinach Dow Bera, rodzina przeprowadziła się do Połtawy. Dom rodzinny był miejscem spotkań wielu żydowskich pisarzy i intelektualistów. Środowisko to ukształtowało zręby późniejszych poglądów Dow Bera, który w wieku 11 lat uciekł z domu, pragnąc na własną rękę wyemigrować do Ziemi Izraela.

Borochow najpierw uczęszczał do żydowskiej szkoły religijnej, a później uczył się w rosyjskim gimnazjum, które ukończył w 1900 roku. W młodości nie zdołał nauczyć się języka hebrajskiego tak, by biegle nim władać. Następnie uczył się języków obcych, socjologii, filozofii, historii, nauk przyrodniczych i ekonomii. W czasie nauki w gimnazjum zetknął się po raz pierwszy ze środowiskiem lewicowym. Ówczesna Połtawa nie była miastem silnie uprzemysłowionym, nie był to znaczny ośrodek proletariacki, ale przyciągała rewolucjonistów i dysydentów uchodzących przed carskim prześladowaniem. Byli oni szczególnie popularni pośród młodych ludzi, studiujących i uczących się. Borochow był członkiem organizacji skupiających uczniów o lewicowych poglądach, które później stały się zaczątkami komórek rewolucyjnych. Wkrótce został jednym z liderów tego ruchu. W tym czasie intensywnie poznawał ideologię marksistowską. Z powodu rewolucyjnych poglądów oraz urzędowego antysemityzmu nie mógł rozpocząć studiów wyższych na uniwersytecie.

Działalność polityczna

Ze względu na swój socjalistyczny światopogląd, Borochow wstąpił w 1900 roku do Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPR), jednak po krótkim czasie został wydalony ze względu na swoje żydowskie pochodzenie i syjonistyczne poglądy. On sam twierdził, że został wydalony, bo miał zły wpływ na współpracowników – „nauczył ich myśleć za siebie”^[2]. To doprowadziło go do przyłączenia się na przełomie 1900/1901 do grupy założycielskiej Syjonistyczno-Socjalistycznego Związku Robotniczego (drugim założycielem organizacji był Szymon Dobin). Jego myśli w tym czasie były skupione na problemie narodu żydowskiego, który cierpiał ze strony prześladowań antysemityzmu. Poglądy socjaldemokratyczne uwidaczniały mu różnicę między nacjonalizmem narodów dominujących a nacjonalizmem narodów zdominowanych. Wśród tych ostatnich widział Żydów, a jako ich nacjonalizm spostrzegał ruch syjonistyczny. Borochow twierdził, że problem żydowski może być rozwiązany jedynie przez połączenie nacjonalizmu uciskanych z rewolucją robotniczą. Swoje poglądy zawarł w opublikowanym w 1902 roku eseju pt. Natura Żydowskiej Pamięci. W następnych latach Borochow stanął przed koniecznością organizowania żydowskiej samoobrony przed częstymi zamieszkami i pogromami.

W tej nowej partii politycznej Borochow mógł swobodnie realizować swoje poglądy syjonistyczne w zgodzie z wartościami marksistowskiego socjalizmu. W latach 1905–1907 współpracował ze Światową Organizacją Syjonistyczną, chcąc użyć jej jako podstawy do promowania syjonizmu socjalistycznego. W 1905 roku wziął udział w Siódmym Kongresie Syjonistycznym w Bazylei. W jego trakcie sprzeciwił się wobec planów budowy państwa żydowskiego w Ugandzie (za czym optował m.in. rząd brytyjski). Borochow opowiadał się za kierunkiem palestyńskim wewnątrz organizacji. Swoje argumenty przedstawił w publikacji Kwestia Syjonu i Terytorium (1905 rok). W przekonaniu tym utwierdził go wybuch rewolucji 1905 roku, którą uznawał za wyraz dążeń emancypacyjnych narodów zamieszkujących tereny Imperium Rosyjskiego. W tym samym roku opublikował swoje pierwsze poważne studium pt. Kwestia narodowa i walka klas, w którym opisał walkę klas w różnych kontekstach społecznych i historycznych. Twierdził, że poza klasami uciskającymi i uciskanymi (system pionowy klas) w społeczeństwie istnieją jeszcze oddzielne grupy etniczne, posiadające własną kulturę i język (system horyzontalny klas). Żydzi jako odrębna grupa etniczna stanowili klasę uciskaną w systemie horyzontalnym klas, natomiast żydowscy robotnicy byli uciskani w systemie pionowym klas. Z tego punktu widzenia pozycja Żydów była identyczna w obu systemach klas, i dlatego Borochow uważał, że naród żydowski doskonale nadaje się na nosiciela narodowego ruchu wyzwoleńczego. W 1906 roku partia Borochowa zmieniła nazwę na Żydowska Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Poalej Syjon. W tym samym roku skrystalizował on swoje poglądy i przedstawił je w programowym oświadczeniu Nasza platforma. W ten sposób Poalej Syjon zaczął wyraźnie odróżniać się od Światowej Organizacji Syjonistycznej^[2].

W czerwcu 1906 roku policja carska odkryła skład broni ukryty na podwórzu domu Icchaka Ben-Zwi. Nie było go wówczas w mieście, ale policja aresztowała jego rodziców, brata i siostrę – zostali skazani na zsyłkę na Syberię. W następnych tygodniach policja przeprowadziła liczne przeszukania i aresztowania w Połtawie, zatrzymując między innymi Borochowa. Koledzy partyjni obawiali się, że spotka go bardzo ciężki wyrok karny, dlatego dołożyli wszelkich starań, aby uzyskać potrzebną kwotę na zwolnienie za kaucją. Borochow opuścił więzienie w grudniu 1906 roku, i bardzo szybko udał się na emigrację za granicę. Przeżycia więzienne ugruntowały jego poglądy socjalistyczne i syjonistyczne. Następnie poświęcił swoje życie działalności partii Poalej Syjon. Na ogólnorosyjskim zjeździe Poalej Syjon, który miał miejsce w Krakowie w 1907 roku, przedstawił projekt programu ideologicznego partii oraz jej statut. W tym samym roku był jednym ze współtwórców Światowego Związku Poalej Syjon z siedzibą w Wiedniu. Borochow uczestniczył także w Ósmym Kongresie Syjonistycznym w Hadze, podczas którego Poalej Syjon wystąpił ze struktur Światowej Organizacji Syjonistycznej. Jako przyczynę tej decyzji Borochow podał różnice między syjonizmem praktycznym a syjonizmem politycznym. Poza działalnością polityczną, Borochow jednocześnie prowadził badania nad żydowskim ruchem robotniczym i językiem jidysz.

Następne lata Borochow poświęcił wzmacnianiu struktur Poalej Syjon na całym świecie. W latach 1907–1910 redagował gazetę partyjną publikowaną w Wiedniu. Borochow szczególną uwagę przykładał działalności syjonistycznej w Palestynie. Miał aspiracje zyskać przychylność i sympatię pracujących tam żydowskich robotników. W 1909 roku na II zjeździe Poalej Syjon podjęto uchwałę o nieuczestniczeniu w kolejnym Kongresie Syjonistycznym. Borochow był jednym z głównych inicjatorów przyjęcia tego dokumentu. W tym samym roku uczestniczył w I Światowym Zjeździe Związku Robotniczego Poalej Syjon w Hadze. W jego trakcie został wybrany na sekretarza generalnego organizacji. Rok później zamieszkał w Wiedniu, gdzie przebywał do 1914 roku. W jego mieszkaniu miało swoją siedzibę Biuro Światowego Żydowskiego Socjalistycznego Związku Robotniczego Poalej Syjon. W tym okresie zakończył prace nad swoją książką pt. Żydowski ruch robotniczy w liczbach (1895–1904) (została ona wydana pośmiertnie dopiero w 1918).

Wraz z wybuchem I wojny światowej w Europie, Borochow został zmuszony wyemigrować wraz z rodziną z Monarchii Austro-Węgierskiej (pochodzili z Rosji, która była wrogiem Austrii w tej wojnie). W listopadzie 1914 roku wyjechali do Stanów Zjednoczonych. Tam w krótkim czasie Borochow stał się jednym z przywódców amerykańskiej filii organizacji Poalej Syjon, działając także jako publicysta i społecznik. Przyczynił się do powstania codziennej gazety jidysz Di Warheit, a w 1916 roku opublikował książkę Ruch ekonomiczny narodu żydowskiego (w języku jidysz). Książka ta pokazała jego głębokie przywiązanie do żydowskiej kultury. W sierpniu 1917 roku Komitet Centralny rosyjskiego Poalej Syjon wezwał Borochowa do powrotu do Rosji. Zastosował się on do tego wezwania, po drodze jednak zatrzymując się w Sztokholmie. W stolicy Szwecji brał udział w pracach międzynarodowej Socjalistycznej Komisji Krajów Neutralnych, dotyczących powojennej sytuacji w Europie. Po powrocie do Rosji, uczestniczył w III Zjeździe Poalej Syjon, który miał miejsce w Kijowie. Tam zaprezentował swoje podejście do kwestii utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie. Jego zdaniem, miało to nastąpić na drodze pokojowej, w wyniku prowadzenia współpracy z tamtejszymi mieszkańcami. We wrześniu 1917 roku wziął udział w Zjeździe Narodowości w Kijowie. W jego trakcie Borochow został wybrany na przedstawiciela do Rady Demokratycznej, która miała swą siedzibę w Piotrogrodzie. W tym czasie planował utworzyć wspólny blok wyborczy do rosyjskiej konstytuanty razem z dwiema socjalistycznymi partiami ukraińskimi (Ukraińska Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza i Ukraińska Partia Socjalistów-Rewolucjonistów). Prowadził nawet rokowania z przywódcami obu ugrupowań.

Bezpośrednio po rewolucji październikowej, w czasie jednej ze swoich podróży agitacyjnych, jadąc do Czernihowa, zachorował na zapalenie płuc. Z tego powodu zmarł 17 grudnia 1917 roku w Kijowie. Został pochowany na cmentarzu żydowskim na Łukianówce w Kijowie. W 1963 roku jego szczątki zostały sprowadzone i pochowane w Izraelu.

Poglądy

Borochow był teoretykiem, który ukształtował syjonistyczny ruch robotniczy. Jego poglądy są określane jako borochowizm. Opierają się one na połączeniu wartości marksistowskiego socjalizmu z ideami syjonistycznych myślicieli judaizmu. Powstał w ten sposób Syjonizm socjalistyczny. Chociaż ortodoksyjny marksizm twierdził, że „religia jest opium dla ludu”, to Borochow zauważył, że marksistowską teorię można wykorzystać dla dobra żydowskiego narodu. Uważał, że masowa emigracja Żydów jest nieuchronnym wynikiem wewnętrznej ekspresji żydowskiego proletariatu, dążącego do rozwiązania problemów wynikających z życia w diasporze. Popierał osadnictwo żydowskie w Palestynie, wskazując na konieczność budowy nowego państwa żydowskiego w zgodzie z modelem państwa socjalistycznego. Według Borochowa, umożliwiłoby to wprowadzenie socjalizmu w Ziemi Izraela bez konieczności przechodzenia fazy rewolucji. Dla niego syjonizm i socjalizm były z sobą powiązane, a rozwiązanie problemu żydowskiego widział w podążaniu drogą internacjonalizmu socjalistycznego. Pierwszym krokiem było umożliwienie żydowskiej imigracji, aby osiedlić się w Ziemi Izraela. Żydowscy pionierzy w Palestynie mieli stać się pionierami nowej socjalistycznej przyszłości^[3].

Znaczenie

Niektórzy współcześni historycy nazywają Borochowa nowoczesnym Mojżeszem Majmonidesem. Tamten średniowieczny filozof zdołał pogodzić judaizm z poglądami Arystotelesa, natomiast Borochow pogodził judaizm z marksizmem. Był on także znakomitym badaczem historii narodu żydowskiego, struktury gospodarczej, języka i kultury. Jego prace zebrały analizę żydowskiego ruchu robotniczego oraz społecznych skutków masowej imigracji Żydów. Był też współpracownikiem rosyjskiej Encyklopedii Żydowskiej, oraz sporządził bibliografię 400 lat badań nad językiem jidysz^[4].

Dzieła

• Zur Frage Zions und des Gebietes. 1905.
• Klasse und Nation. Berlin: 1932.
• Sozialismus und Zionismus. Wien: 1932.

Przypisy

Bibliografia

• Polski słownik judaistyczny - dzieje, kultura, religia, ludzie, ZofiaZ. Borzymińska (oprac.), RafałR. Żebrowski (oprac.), NataliaN. Aleksiun, t. 1, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, ISBN 83-7255-126-X, OCLC 749207194 .

Linki zewnętrzne

• Internetowe Archiwum Bera Borochowa (ang.). W: Ber Borochov Internet Archive [on-line]. [dostęp 2012-08-28].
• Bibliografia Bera Borochowa (ang.). W: Marxists Internet Archive [on-line]. [dostęp 2012-08-28].
• Borochow: "Kwestia narodowa i walka klas" (1905) (ang.)
• Borochow: "Nasza platforma" (1906) (ang.)
• Borochow: "Ruch ekonomiczny narodu żydowskiego" (1916) (ang.)
• Manifest pokojowy Poalej Syjon (1917) (ang.)
• Borochow: "Ziemia Izraela w naszym programie i taktyce" (1917) (ang.)
• Dow Ber Borochow – dzieła dostępne w bibliotece Polona