Dozwolony użytek szkolny

Dozwolony użytek w dydaktyce

Ikonografika przedstawiająca zasady dozwolonego użytku w edukacji

Dozwolony użytek szkolny^[1] – potoczna nazwa jednej z postaci dozwolonego użytku publicznego, która pozwala instytucjom prowadzącym działalność dydaktyczną lub naukową korzystać w pewnym zakresie z utworów. Ułatwia ona popularyzację wiedzy, rozwój nauki^[2].

W ustawie o prawie autorskim z 1994^[3] został uregulowany w art. 27. Został on zmieniony w ramach nowelizacji z 2015. Odpowiednikami tego przepisu w dyrektywie 2001/29/WE są art. 5 ust. 2 lit. c) oraz ust. 3 lit. a). Zbliżonym zagadnieniom, dotyczącym dozwolonego użytku na rzecz edukacji i nauki, są poświęcone prace WIPO^[4].

Beneficjenci

Nowelizacja z 2015 doprecyzowała krąg beneficjentów tej postaci dozwolonego użytku. Zdefiniowano pojęcie „instytucji oświatowej”^[5]. Niedookreślone sformułowanie „instytucje naukowe” zastąpiono pojęciami uczelni i jednostek naukowych^[6]. Jak zauważono w uzasadnieniu do nowelizacji, na omawiany przepis często powoływały się inne podmioty. W szczególności od 2015 na dozwolony użytek szkolny nie mogą się powołać organizacje pozarządowe nieprowadzące instytucji oświatowej, uczelni ani jednostki naukowej^[7].

Dozwolone korzystanie

W 2015 dozwolony sposób korzystania uległ zawężeniu w części „dydaktycznej”. Dodano przesłankę z art. 5 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2001/29/WE. Odtąd dozwolony użytek szkolny obejmuje korzystanie z utworów na potrzeby zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych (w ramach nauczania) lub w celu prowadzenia badań naukowych^[8]. Dlatego korzystanie wyłącznie w celach rozrywkowych nie jest objęte dozwolonym użytkiem^[9]. Jeżeli chodzi o badania naukowe, na ten przepis można się powoływać także przy udziale zewnętrznych podmiotów w badaniach^[8].

Do czasu nowelizacji dozwolony użytek szkolny zezwalał na sporządzanie materialnych kopii (egzemplarzy) fragmentów utworu. Od 2015 wolno zwielokrotniać dowolną techniką (w tym cyfrową) rozpowszechnione drobne utwory w całości lub fragmenty większych utworów. Nie istnieje precyzyjne określenie, czy utwór jest „drobny” lub „większy”. Podobnie nie określa się precyzyjnie rozmiaru cytatu ani rozmiaru utworów zamieszczanych w podręcznikach, wypisach i antologiach^[10]. Można jedynie uznać, że te cechy są przeciwstawne. W ocenie, czy utwór jest „drobny”, czy „większy”, pomocne może być kryterium możliwości osobnej publikacji^[11]. Wydaje się, że drobne utwory są równoważne fragmentom większych utworów. „Drobny utwór to taki, którego podział jest niemożliwy”, tzn. którego fragmenty samodzielnie nie mają sensu^[12].

Korzystanie z całych utworów, z którym wiąże się ich zwielokrotnianie, jest poza zakresem tej regulacji^[13]. Zwielokrotnianie „szkolne” może odbywać się jedynie na potrzeby zilustrowania nauczanych treści. To wyjaśnia wątpliwości związane m.in. z praktyką kopiowania całych podręczników na potrzeby wszystkich uczniów klasy lub szkoły. Od 2015 takie działanie może mieć podstawę jedynie w dozwolonym użytku prywatnym^[14].

Kolejną zmianą z 2015 jest zezwolenie na cyfrowe korzystanie z utworów (nauczanie na odległość), o ile korzystająca instytucja wprowadzi ograniczenie kręgu użytkowników do zidentyfikowanych osób. Zdaniem niektórych prawników ograniczenie wielkości wykorzystywanych utworów dotyczy także tego sposobu korzystania^[14]. Część specjalistów zajmuje przeciwne stanowisko^[15].

Przypisy

Bibliografia

• JanuszJ. Barta JanuszJ., RyszardR. Markiewicz RyszardR., Dozwolony użytek: antologie i wypisy, „Prace z Prawa Własności Intelektualnej”, 104, 2009, ISSN 0137-236X .
• JanuszJ. Barta JanuszJ., RyszardR. Markiewicz RyszardR., Prawo autorskie, Warszawa: Wolters Kluwer, 2016, ISBN 978-83-264-9694-3 .
• KrzysztofK. Gienas KrzysztofK., Komentarz do art. 27, [w:] AndrzejA. Drzewiecki i inni, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych: komentarz, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2016, ISBN 978-83-255-8504-4, OCLC 953152925 .
• LeszekL. Małek LeszekL., Cytat w świetle prawa autorskiego, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2011, ISBN 978-83-264-1276-9, OCLC 802115740 .
• SybillaS. Stanisławska-Kloc SybillaS., Komentarz do art. 27, [w:] MarekM. Bukowski i inni, Prawo autorskie i prawa pokrewne, DamianD. Flisak (red.), Warszawa: LEX a Wolters Kluwer business, 2015, ISBN 978-83-264-3326-9, OCLC 903322376 .
• JaninaJ. Preussner-Zamorska JaninaJ., JoannaJ. Marcinkowska JoannaJ., EwaE. Laskowska EwaE., Dozwolony użytek chronionych utworów, [w:] Prawo autorskie, JanuszJ. Barta (red.), wyd. 4., stan prawny na 1 marca 2017, Warszawa: C.H. Beck, Polska Akademia Nauk, 2017, ISBN 978-83-255-8754-3, OCLC 982632757 .
• JerzyJ. Szczotka JerzyJ., Dozwolony użytek chronionych utworów, [w:] MariaM. Poźniak-Niedzielska, JerzyJ. Szczotka, MarekM. Mozgawa, Prawo autorskie i prawa pokrewne: zarys wykładu, Bydgoszcz – Warszawa – Lublin: Oficyna Wydawnicza Branta, 2007, ISBN 978-83-60186-34-3, OCLC 163595613 .
• Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o grach hazardowych z 22 maja 2015 (druk sejmowy nr 3449), sejm.gov.pl [dostęp 2018-03-07] .