Droga Birmańska (Izrael)

Droga Birmańska
I wojna izraelsko-arabska
Ilustracja
Pojazdy na Drodze Birmańskiej
Czas

10 czerwca 19481967

Miejsce

na zachód od Jerozolimy

Terytorium

Palestyna

Wynik

przywrócenie komunikacji z Jerozolimą

Strony konfliktu
 IzraelPalestyńczycy
Arabowie
 Jordania
Położenie na mapie Palestyny
Mapa konturowa Palestyny, w centrum znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
31°48′49″N 34°58′20″E/31,813611 34,972222

Droga Birmańska (hebr. ‏דרך בּוּרְמָה‎) – boczna droga spełniająca rolę obwodnicy pozycji arabskich w rejonie Latrun, z użyciem podczas wojny o niepodległość w 1948 roku przywrócono komunikację z żydowską częścią Jerozolimy.

Droga została nazwana na cześć historycznej Drogi Birmańskiej, którą podczas drugiej wojny chińsko-japońskiej (1937–1945) Brytyjczycy dostarczali zaopatrzenie z Birmy do Chin.

Tło wydarzeń

Zablokowana droga w rejonie arabskiej wioski Sza’ar ha-Gaj
Widok na drogę do Jerozolimy z pozycji Legionu Arabskiego

Podczas wojny domowej w Mandacie Palestyny siły arabskie przejęły kontrolę nad Górami Judzkimi w rejonie Jerozolimy, blokując żydowską komunikację pomiędzy miastem a nadmorską równiną Szaron. Żydowskie pojazdy były ostrzeliwane, a następnie zaczęto organizować zasadzki, najczęściej w rejonie brytyjskiego fortu Latrun i Sza’ar ha-Gaj. Aby temu przeciwdziałać, żydowska organizacja paramilitarna Hagana wprowadziła uzbrojone konwoje do Jerozolimy. Ich eskortę stanowiły siły Palmach, mimo to liczba ciężarówek, którym udało się dotrzeć do Jerozolimy systematycznie spadała. W styczniu 1948 roku do miasta docierało średnio po trzydzieści ciężarówek dziennie, natomiast w marcu liczba ta zmalała do sześciu pojazdów dziennie. Spadek ten był związany ze zmianą taktyki Arabów, którzy organizowali coraz bardziej wyrafinowane zasadzki i coraz większymi siłami atakowali konwoje, dążąc do ich całkowitej likwidacji. 27 marca z Jerozolimy wyruszył w stronę Gusz Ecjon konwój liczący 37 ciężarówek i 14 pojazdów opancerzonych. Konwój wpadł w zasadzkę i zawrócił do Jerozolimy. Zginęło 14 osób, a 40 zostało rannych. 31 marca w kierunku Jerozolimy wyruszył konwój liczący 26 samochodów ciężarowych, cztery autobusy i siedem samochodów pancernych. Dowódcą był Amos Horev. Konwój wpadł w zasadzkę w pobliżu arabskiej wioski Khulda. Pojazdy utknęły w błocie i nie mogły się wycofać. Wymiana ognia trwała przez sześć godzin. Utracono dwa samochody pancerne, a 22 osoby zginęły. Konwój wycofał się i nie dojechał do Jerozolimy[1].

Sytuacja w oblężonym mieście natychmiast się pogorszyła. Wiadomo było, że dla mieszkańców zabraknie żywności. W dniu 31 marca wprowadzono jej reglamentację. Dzienna racja na jedną osobę wynosiła 200 gramów chleba. W kwietniu podczas święta Pesach tygodniowa racja wynosiła 2 funty ziemniaków, 2 jajka, pół funta ryb, 4 funty macy, 1,5 uncji suszonych owoców, pół funta mięsa i pół funta mąki. W dniu 12 maja wprowadzono racjonowanie wody. Dzienna racja wynosiła 2 galony na osobę, z czego 4 litry było wodą pitną. W czerwcu tygodniowy przydział na osobę wynosił 100 gramów mąki pszennej, 100 gramów fasoli, 40 gramów sera, 100 gramów kawy, 100 gramów mleka w proszku, 160 gramów chleba, 50 gramów margaryny oraz 2 jajka dla osób chorych. Gdy do miasta nie docierały transporty z żywnością, mieszkańcy zbierali liście malwy, które są bogate w żelazo i witaminy. Jerozolimska stacja radiowa podawała mieszkańcom przepisy gotowania malwy. Jordańczycy przyjęli tę informację jako sygnał, że żydowscy mieszkańcy Jerozolimy umierają z głodu i wkrótce się poddadzą[2].

W odpowiedzi na skargi przedstawicieli mieszkańców brytyjskie władze mandatowe zaproponowały przeprowadzenie ewakuacji Żydów z miasta. Propozycja ta była nie do przyjęcia dla Żydów, którzy zostali zmuszeni zmienić taktykę swoich działań z defensywnych na bardziej ofensywne. Celem kolejnych operacji wojskowych Hagany miało być odblokowanie drogi do Jerozolimy i przywrócenie komunikacji miasta z wybrzeżem. Przy tej okazji zdecydowano się rozpocząć przymusowe wysiedlanie arabskiej ludności z wiosek położonych w pobliżu strategicznej drogi. Uważano, że w ten sposób arabskie oddziały utracą zaplecze do dalszych działań w tym regionie, co umożliwi Żydom przejęcie inicjatywy strategicznej. Punktem zwrotnym okazała się rozpoczęta 1 kwietnia operacja Nachszon, podczas której przejęto kontrolę nad strategicznym punktem Sza’ar ha-Gaj i dostarczono do miasta 1800 ton zapasów. Kolejne konwoje były jednak nadal ostrzeliwane i napotykały na różne trudności, pomimo których docierały do Jerozolimy. W owym czasie fort policji w Latrun wciąż znajdował się pod kontrolą brytyjskich żołnierzy[3].

Na samym początku wojny o niepodległość w dniu 15 maja 1948 do dawnego Mandatu Palestyny wkroczył jordański Legion Arabski, dowodzony przez brytyjskiego generała John Bagot Glubba. W rejonie miasta Ramallah rozlokowała się 3 Brygada dowodzona przez płk Ashton'a (obejmowała 2 Regiment pod dowództwem majora Slade’a i 4 Regiment pod dowództwem ppłka Habesa Majali). Około połowy żołnierzy (4 Regiment) wyruszyła w kierunku Latrun, przejmując w dniu 17 maja z rąk Arabskiej Armii Wyzwoleńczej fort policji i całkowicie przerywając żydowską komunikację z Jerozolimą[4]. Sytuacja społeczności żydowskiej w Zachodniej Jerozolimie stała się bardzo ciężka. Jerozolimscy Żydzi byli odcięci od dostaw z równiny nadmorskiej. Ich zapasy żywności oraz amunicji szybko malały. Uciekinierzy z Dzielnicy Żydowskiej Starego Miasta potrzebowali pomocy, której z powodu ograniczonych możliwości nie można było im udzielić w wystarczającej ilości. Do miasta napływali także uciekinierzy z okolicznych kibuców.

W dniach 24–25 maja izraelskie siły przeprowadziły w rejonie fortu Latrun operację Bin Nun Alef. Izraelczycy wielokrotnie ponawiali ataki na umocnione jordańskie pozycje, musieli jednak wycofywać się i ponosili bardzo duże straty. Kolejne operacje (Bin Nun Bet i Joram) również zakończyły się niepowodzeniem. W ten sposób Zachodnia Jerozolima wciąż pozostawała odcięta. Rosnące zapotrzebowanie na dostawy żywności i sprzętu wojskowego bardzo mocno osłabiały siły żydowskie w oblężonej Jerozolimie, w której równocześnie trwały bitwa o Stare Miasto Jerozolimy (16-28 maja) i bitwa o Jerozolimę (15 maja–17 lipca). Pogarszająca się sytuacja wymagała szybkiego znalezienia rozwiązania problemu i dostarczenia zaopatrzenia do miasta.

Budowa nowej drogi

Budowa Drogi Birmańskiej
Przebieg Drogi Birmańskiej
Konwój na Drodze Birmańskiej

W dniu 21 maja 1948 dowództwo Hagany podjęło decyzję o znalezieniu nowej drogi, która umożliwiłaby w tajemnicy przed Arabami dostarczanie zaopatrzenia do Jerozolimy. Nie było jasne, którędy nowa droga miałaby przebiegać. Dlatego trzech żołnierzy z 3 Batalionu Brygady Harel (Palmach) – Arieh Tepper, Jair Mondlack i Szlomo Ben-Szalom – otrzymało do wykonania tajną misję, znalezienia najbardziej dogodnej trasy do budowy nowej drogi. Swoją pracę wykonywali nocą, tak aby nie zostać wykrytym przez arabskich chłopów z okolicznych wiosek. Dla ułatwienia robót zajęto i wysiedlono pobliskie arabskie wsie Bajt Susin i Bajt Dżiz.

W nocy z 29 na 30 maja jedenastu żołnierzy Palmach przeprowadziło górski zwiad w dwóch jeepach. Wśród nich był dowódca Brygady Harel, Szelomo Szamir, który z zawodu był inżynierem. Celem zwiadu było sprawdzenie, czy jest możliwe przejechanie samochodu ciężarowego ze zdobytej arabskiej wioski Dajr Muhajsin do Sza’ar ha-Gaj, skąd był już swobodny dojazd do Zachodniej Jerozolimy. Równocześnie tej samej nocy bez wcześniejszej koordynacji podobny zwiad przeprowadził oficer operacyjny Brygady Harel. Wyjechał on jeepem z kibucu Kirjat Anawim. Ku ich wielkiemu zdziwieniu oba patrole Palmach spotkały się w połowie drogi. Odkryta droga stwarzała trudności w środkowym odcinku o długości 10 kilometrów, który był nieprzejezdny dla ciężarówek.

Aby nie tracić czasu, wysłano konwój jeepów po broń i amunicję do Tel Awiwu. Równocześnie z Jerozolimy wyruszył konwój pustych ciężarówek. Broń i amunicję dowożono z moszawu Kefar Bilu, skąd organizowano konwoje, które dojeżdżały w rejon Dajr Muhajsin. Tutaj zaopatrzenie ładowano na plecy tragarzy, muły i wielbłądy i przez osiem kolejnych dni przenoszono pieszo przez nieprzejezdny górski odcinek drogi. Większa część przenoszonych w ten sposób towarów (żywność i paliwo) była dostarczana jednostce inżynieryjnej, która rozpoczęła prace przy budowie drogi. Początkowo prace wykonywano przy pomocy rąk i prostych narzędzi. Dopiero po kilku dniach dostarczono kilka ciężkich pojazdów mechanicznych. Gdy była potrzeba wysadzenia przeszkód drogowych, wybuchy koordynowano z ostrzałem artyleryjskim, aby w ten sposób ukryć prowadzone prace. Trwały one bez przerwy w dzień i w noc[5].

Przebieg Drogi Birmańskiej

Początek Drogi Birmańskiej znajdował się przy wiosce Dajr Muhajsin (obecnie węzeł na drodze ekspresowej nr 3 przy zjeździe do moszawu Bekoa). Stąd kierowała się na wschód i po przebyciu prawie 100 metrów wzniesienia mijała od południa wioskę Bajt Dżiz (obecnie rejon kibucu Harel). Dalej wznosiła się o kolejne 100 metrów wyżej, pokonywała strumień Wadi Nahal Harel i docierała do wioski Bajt Susin. Tutaj znajdował się trudny do pokonania stromy grzbiet górski. Aby go ominąć, droga kierowała się na południe i szeroką pętlą wznosiła się około 60 metrów, aby w ten sposób pokonać Wadi Nahal Meir. Po jej minięciu droga zjeżdżała około 60 metrów w dół, na przełęcz którą przebiegała górska droga prowadząca na północ do Sza’ar ha-Gaj. Obecnie jest to droga nr 38 przy współczesnym moszawie Mesillat Cijjon.

Dalsza trasa Drogi Birmańskiej prowadziła stromo w kierunku wschodnim i po wjechaniu ponad 220 metrów do góry docierała do wioski Bajt Mahsir (obecnie moszaw Bet Me’ir). Stąd już normalna droga prowadziła do wioski Saris i Zachodniej Jerozolimy[6].

Działalność drogi

Pierwszy konwój ciężarówek przejechał przez Drogę Birmańską w dniu 10 czerwca 1948, dzięki czemu wyeliminowano strategiczne znaczenie arabskiej blokady w Latrun i zniesiono oblężenie Jerozolimy. Dzień później uruchomiono stałe dostawy zaopatrzenia do miasta.

Zgodnie z wymogami zawieszenia broni w dniu 14 czerwca poinformowano o istnieniu drogi przedstawiciela międzynarodowych sił UNTSO. Fakt jej istnienia został przez nich zaaprobowany. Urzędnicy ONZ myśleli jednak, że Droga Birmańska prowadzi jedynie do Sza’ar ha-Gaj i wszystkie transporty są skutecznie kontrolowane przez posterunek UNTSO umieszczony w tym miejscu. W rzeczywistości jednak Droga Birmańska omijała Sza’ar ha-Gaj i umożliwiała transportom z bronią docierać w ukryciu do Jerozolimy. Następnie wybudowano wodociąg. Dostarczano tą drogą żywność, wodę, leki, paliwo, uzbrojenie i amunicję do oblężonego miasta[7].

Reakcje i następstwa

Uruchomienie Drogi Birmańskiej umożliwiło utrzymanie żydowskiej części Jerozolimy. Jej budowa i walka o utrzymanie linii komunikacyjnych prowadzących do miasta stanowią ważny epizod we współczesnej historii Izraela.

Dopiero po wojnie sześciodniowej w 1967 została przywrócona komunikacja przez Latrun.

Przypisy

  1. Rat Convoy. [w:] Strona Pamięci Izraela [on-line]. [dostęp 2011-05-13]. (hebr.).
  2. Joseph Dov: The Faithful City. New York: Simon and Schuster, 1960, s. 148–150.
  3. Yoav Gelber: Palestine 1948. Brighton: Sussex Academic Press, 2006, s. 85. ISBN 1-84519-075-0.
  4. Benny Morris: 1948. A History of the First Arab-Israeli War. New Haven: Yale University Press, 2008, s. 211-219. ISBN 978-0-300-12696-9.
  5. Eli Eshed: Człowiek który odkrył Drogę Birmańską. [w:] E-mago [on-line]. 2005-05-28. [dostęp 2011-05-13]. (hebr.).
  6. Yehuda Ziv: Droga Birmańska. [w:] Pamięci Yuvala [on-line]. [dostęp 2011-05-13]. (hebr.).
  7. Droga Birmańska. [w:] The Hagana - Official Site [on-line]. [dostęp 2011-06-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-16)]. (hebr.).

Linki zewnętrzne

  • Droga Birmańska. [w:] Educational Technology Center [on-line]. [dostęp 2011-05-13]. (hebr.).

Media użyte na tej stronie

Flag of Israel.svg
Flag of Israel. Shows a Magen David (“Shield of David”) between two stripes. The Shield of David is a traditional Jewish symbol. The stripes symbolize a Jewish prayer shawl (tallit).
Battle icon active (rifles).svg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Abstract crossed rifles symbol on sunburst
Bab al Wad.jpg
View from Arab Legion positions at Latrun. The entrance to Bab al Wad can be seen on the left.
Machsom.jpg
Blocked road to Jerusalem 1948
Burma Road convoy.jpg
שיירה בדרך בורמה בשנת 1948
Latroun (11 juin).png
Autor: Ceedjee, Licencja: CC BY-SA 3.0
Latrun area (11 june 1948).
Burma Road 1948.jpg
according to the Israel national photo collection A BULLDOZER tows A truck ON THE "BURMA" ROAD TO JERUSALEM, date 14/06/1948, photographer:Hans Pinn Ykantor Ykantor (talk) 16:02, 8 December 2013 (UTC)