Drogi rzymskie

Drogi rzymskie na terenie współczesnych Włoch

Via Appia

Drogi rzymskie – system dróg wybudowany przez Rzymian o łącznej długości przekraczającej 70 tys. kilometrów. Drogi miały na celu głównie ułatwienie przemieszczania się legionów oraz kupców. Pozwalały również na szybsze przekazywanie informacji dzięki zorganizowanej wzdłuż dróg poczty państwowej (cursus publicus). Była to jednak broń obosieczna: tak samo przeciwko imperium mogli je wykorzystać barbarzyńcy.

Drogi rzymskie należą do najważniejszych osiągnięć inżynierskich Rzymu. Liczne odcinki rzymskich dróg przetrwały do dzisiaj.

Historia

Pierwsze drogi powstawały już w IV w. p.n.e. Prowadziły one do sąsiednich miast w Lacjum i Etrurii. Były to między innymi prowadząca do Ostii – Via Ostiensis, prowadząca do Laurentum – Via Laurentina i Via Ardeatina, którą można było dotrzeć do Ardei. Nie były one jednak jeszcze właściwymi drogami rzymskimi. Ich nawierzchnię tworzyła ubita ziemia, a same drogi dopasowywały się do ukształtowania terenu.

Pierwszą prawdziwie rzymską drogą była rozpoczęta w 312 p.n.e. przez cenzora Appiusza Klaudiusza Caecusa, Via Appia, łącząca Rzym z Kapuą. Drogę wytyczono w taki sposób, by skrócić odległość do minimum, tak więc całymi kilometrami biegnie ona w linii prostej, a nad doliną Arriccia przez potężny wiadukt. W kolejnych stuleciach chęć uzyskania jak najkrótszej odległości była cechą charakterystyczną rzymskiego budownictwa drogowego. Zmuszała ona budowniczych do budowania licznych mostów (np. granitowy most na Tagu w Alcántara, w Hiszpanii, czy most na Dunaju o długości 1100 metrów koło Żelaznej Bramy niedaleko Turnu Severin w Rumunii), wiaduktów, nasypów, przekopów i tuneli. Innym precedensem jaki wprowadziła Via Appia było nazywanie drogi od nazwiska urzędnika, który nakazał jej budowę (zwyczaj ten stał się powszechny około sto lat po rozpoczęciu budowy drogi do Kapui).

Z czasem rzymskie drogi przekształciły się w ogromny system komunikacyjny, który razem ze szlakami morskimi scalał imperium rozciągające się na tysiące kilometrów na trzech kontynentach. Do końca II w. (na przestrzeni 5 stuleci) rzymscy inżynierowie zbudowali ok. 48 500 mil rzymskich (71,7 tys. km) dróg bitych. Niespełna 100 lat później inwentaryzacja sporządzona za cesarza Dioklecjana wykazała istnienie na obszarze imperium 372 dróg o łącznej długości 53 000 mil rzymskich (ponad 78,3 tys. km).

Układ dróg na Półwyspie Apenińskim przyczynił się do powstania powiedzenia „Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”. W sposób urzędowy potwierdził to powiedzenie Oktawian August, umieszczając na Forum Romanum złoty kamień milowy w formie pokrytej pozłacaną blachą kolumny. Stała ona w miejscu, gdzie krzyżowały się Via Aurelia, Ostiensis, Flaminia, Salaria i Appia łączące Rzym z wszystkimi prowincjami imperium.

Budowa

Konstrukcja rzymskiej drogi jest podobna do dróg współczesnych i składała się z trzech zasadniczych warstw: podbudowy, warstwy nośnej i użytkowej.

Technika budowania dróg została przejęta od Etrusków i udoskonalona. W pierwszej kolejności wyrównywano teren i wykonywano wykop. Wzdłuż drogi budowano rowy odwadniające, a sama droga miała wyprofilowane spadki umożliwiające odpływ wody z nawierzchni. W przypadku budowy dróg na terenach podmokłych układano stelaż z krzyżujących się drewnianych bali, a całość usztywniano wbitymi w ziemię palami. Budowa dróg wiązała się z licznymi wyzwaniami inżynieryjnymi takimi jak mosty czy pokonywanie pasm górskich.

Konstrukcja dróg składała się z kilku warstw. W wykopie układano warstwę kamieni łączonych zaprawą. Na tak przygotowanej podbudowie układano drugą warstwę mniejszych kamieni (tłucznia), też łączoną zaprawą, a na niej żwir z zaprawą. Na samym wierzchu droga była wyrównywana warstwą żwiru wymieszanego z piaskiem. Zamiast zaprawy stosowano też popioły wulkaniczne (pucolana). W czasach późniejszych drogi były wykładane płytami kamiennymi.

Rzymskie drogi, w zależności od przeznaczenia, miały różną szerokość:

najszersze drogi miały nawet 15 m szerokości, ale najczęściej nie przekraczały 5 m, pobudowano też wiele dróg o szerokości około 3,5 m, która pozwalała na minięcie się dwóch wozów. Drogi te stanowiły sieć połączeń w skali cesarstwa.
drogi o znaczeniu lokalnym, o szerokości 1,20 m
drogi dla pieszych i konnych, o szerokości 60 cm
ścieżki o szerokości 30 cm

Do budowy dróg używano zazwyczaj materiałów dostępnych w najbliższej okolicy.

Przy drogach ustawiane były kamienie milowe (mila rzymska to 1478,5 m) informujące o odległości do konkretnych miejsc, były to zatem dzisiejsze tablice drogowe. Na skrzyżowaniach umieszczano kapliczki poświęcone larom, a wzdłuż dróg powstały liczne stacje pocztowe i zajazdy.

Cesarstwo Rzymskie w czasach Hadriana (panowanie 117-138 n.e.) z głównymi drogami

Najważniejsze drogi starożytnego Rzymu

Włochy

Główne drogi

Via Aemilia, (187 p.n.e.), z Ariminum (dzisiejsze Rimini) przez Bolonię do Placentii Piacenzy
Via Appia, (312 p.n.e.), z Rzymu do Kapui, przedłużona do Brindisium (obecne Brindisi) w 264 p.n.e.
Via Aurelia (241 p.n.e.), z Rzymu do (Pizy)
Via Cassia, z Rzymu przez Toskanię do Luni
Via Flaminia (220 p.n.e.), z Rzymu do Ariminum (dzisiejsze Rimini)
Via Salaria, z Rzymu do Castrum Truentinum (Marche) nad Morzem Adriatyckim

Drogi rzymskie w okolicach Rzymu (widoczna też średniowieczna Via Tuscolana)

Inne

Via Aemilia Scauri (109 p.n.e.), przedłużająca Via Aurelia do Genui i Vado Ligure
Via Aquillia
Via Amerina, z Rzymu do Amerii (Amelia) i Peruzii (Perugia)
Via Annia, z Adrii przez Padwę do Akwilei
Via Ardeatina, z Rzymu do Ardea
Via Campana
Via Canalis, z Udine, Gemony i Val Canale do Villach i poprzez Alpy do Salzburga i Wiednia
Via Casilina
Via Cecilia (142 p.n.e. do 117 p.n.e.)
Via Claudia Julia Augusta (Via Claudia Augusta) (13 p.n.e.)
Via Clodia, z Rzymu do Toskanii, tworząca system z Via Cassia
Via Collatina
Via Domitiana, nadbrzeżna droga z Neapolu do Formii
Via Empolitana
Via Farnesiana
Via Flaminia minor (ok. 187 p.n.e.) z Arezzo a Claterna do Bolonii
Via Flavia, z Triestu do Istrii, gdzie łączy się z Via Gemina, zbudowana przez cesarza Wespazjana w latach 78-79
Via Gemina, z Akwilei wzdłuż wybrzeża dalmatyńskiego
Via Julia Augusta (13 p.n.e.-8 p.n.e.), z Piacenzy do Arles
Via Labicana, z Rzymu na południowy wschód do Labicum
Via Latina
Via Laurentina, z Rzymu na południowy wschód do Laurentum
Via Nomentana
Via Ostiensis, z Rzymu do Ostii
Via Pompea (210 p.n.e.)
Via Popilia (132 p.n.e.), z Kapui do Reggio di Calabria
Via Popillia-Annia (132 p.n.e. – 131 p.n.e.), z Ariminum (Rimini) przez dzisiejszą Wenecję Euganejską do Akwilei
Via Portuensis do Portus
Via Postumia (148), z Genui przez Apeniny i Weronę do Akwilei
Via Praenestina, z Rzymu do Praeneste (Palestrina)
Via Salaria Gallica
Via Salaria Picena
Via Satricana, z Rzymu do Satricum
Via Schlavonia, z Akwilei przez północną Istrię do Dalmacji
Via Severiana, z Terraciny do Ostii
Via Sorana
Via Sublacense
Via Tiburtina, z Rzymu do Aternum
Via Traiana, zbudowana przez cesarza Trajana (109) jako alternatywa dla via Appia, biegła do Benewentu i Brindisi
Via Traiana Calabra, przedłużenie via Traiana do Brindisi i Otranto
Via Traiana Nova, z Bolseny do Via Cassia
Via Trionfale
Via Valeria

Wielka Brytania

Akeman Street
Camlet Way
Dere Street
Ermine Street
Fen Causeway
Fosse Way
King Street
London-West of England Roman Roads
Peddars Way
Pye Road
Stane Street
Stanegate
Via Devana
Watling Street

Francja

We Francji drogi rzymskie nazywane są voie romaine

Via Agrippa
Via Aquitania, z Narbonne, gdzie łączy się z Via Domitia, przez Tuluzę do Bordeaux nad Oceanem Atlantyckim
Via Domitia (118 p.n.e.), z Nîmes przez Pireneje, gdzie łączy się z Via Augusta

Drogi rzymskie w Hiszpanii i Portugalii

Hiszpania i Portugalia

Iter ab Emerita Asturicam, z Sewilli do Gijón. Znana później jako Vía de la Plata (plata znaczy po hiszpańsku „srebrny”, ale w tym przypadku jest to raczej zniekształcone arabskie słowo balata). Jest częścią Drogi św. Jakuba. Obecnie biegnie nią droga A-66 autostrada.
Via Augusta, z Kadyksu przez Pireneje, gdzie łączy się z Via Domitia na przełęczy Coll de Panissars, obok La Jonquera. Biegnie przez Walencję, Tarragonę (rzymskie Tarraco) i Barcelonę.
Camiño de Oro