Dudy podhalańskie

Stanisław Budz-Mróz grający na dudach podhalańskich. Pocztówka z okresu 1911-1928.

Dudy podhalańskie (także: koza podhalańska) – typ dud związany z Podhalem. Umiejętność wytwarzania instrumentu i praktyka gry na tym instrumencie została w 2014 roku wpisana na Krajową listę dziedzictwa niematerialnego[1].

Budowa

Dudy podhalańskie jako jedyne w Polsce są czterogłosowe - składają się z trzykanałowej piszczałki melodyczno-burdonowej oraz odrębnej piszczałki burdonowej. Ze względu na wielokanałowość dudy podhalańskie (jako jedyne w Polsce) zaliczane są do typu południowosłowiańskiego[2].

Historia

Ze względu na nietypowość dud podhalańskich na tle pozostałych instrumentów dudowych w Polsce uwagę badaczy budzi kwestia pochodzenia kozy. Adolf Chybiński wysunął hipotezę o dotarciu instrumentu na Podhale razem z wędrówkami wołoskimi[3]. Zbigniew Przerembski wskazuje na trudności w źródłowym poświadczeniu istnienia czterogłosowych dud w polskich Karpatach i sugeruje możliwość indywidualnej innowacji górali polegającej na dodaniu trzeciego kanału w piszczałce melodyczno-burdonowej[2].

XIX wiek

Najstarszym źródłem ikonograficznym mogącym ilustrować wariant dud podhalańskich (lub ich starszą formę) jest rysunek Ignatza Görtlera de Blumenfelda z 1809 r. przedstawiający podhalańskich zbójników. Uwiecznionym na nim dudziarzem miał być Tomasz Maciata z Białego Dunajca[2].

Zbójnicy podhalańscy wg Ignatza Görtlera de Blumenfelda (1809)

Na podstawie zachowanych instrumentów, rysunków i relacji można stwierdzić, że dudy podhalańskie w zbliżonym kształcie do współczesnego były używane na Podhalu przynajmniej od drugiej połowy XIX wieku[2].

Okres międzywojenny

Tuż po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej Adolf Chybiński postulował włączenie dud podhalańskich do podhalańskich orkiestr wojskowych (na wzór orkiestr szkockich). Stało się to w 1933 r., kiedy odpowiednio zaadaptowane instrumenty weszły w skład orkiestry 5 Pułku Strzelców Podhalańskich. W 1935 r. dudy znalazły się również w składach innych orkiestr podhalańskich[4].

Dudziarze wojskowi z 5 Pułku Strzelców Podhalańskich

Przypisy

  1. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego (pol.). [dostęp 2022-07-13].
  2. ↑ a b c d Zbigniew Jerzy Przerembski: Do typologii i historii instrumentów dudowych polskich Karpat. W: Bożena Lewandowska: Szlakiem karpackich tradycji ludowych. Kraków: Musica Iagellonica, 2012, s. 11-27. ISBN 978-83-7099-184-5. (pol.)
  3. ↑ Adolf Chybiński: Instrumenty muzyczny ludu polskiego na Podhalu. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1924.
  4. ↑ Aleksandra Anna Kozłowska. Tradycje ludowe w muzyce wojskowych jednostek podhalańskich (1918–1939). Wybrane zagadnienia i postacie. „Zeszyty Wiejskie”. XXII, s. 185-208, 2016 (pol.). [dostęp 2022-07-18]. 

Linki zewnętrzne

Dudy polskie
Wielkopolska
Beskid Śląski
Beskid Żywiecki
Podhale

Media użyte na tej stronie

Goral z Podhala - Stanislaw Budz-Mroz 1911-1928 (74762838).jpg
Tytuł: Góral z Podhala : Stanisław Budz-Mróz
Adres wydawniczy: [Miejsce nieznane] : ST, [1911-1928] ([miejsce nieznane : drukarz nieznany])
Gatunek: pocztówka
Forma i typ: pocztówki
Opis fizyczny: [1] karta : ilustracja ; 9x14 cm
Tytuł nadany przez katalogera. Na awersie znak słowno-graficzny "ST" - oznaczający: Teofil Studnicki - według: Jerzy Morgulec, Słownik nakładców i wydawców pocztówek na Ziemiach Polskich, oraz poloników. Cz. 12, Warszawa 2002.
Rys blumenfeld.jpg
Die Räuberbanda - drawing, Ignatz Görtler de Blumenfeld (1809)
Wizyta 5 Pułku Strzelców Podhalańskich w Krakowie - dudziarze NAC 1-W-1322-8.jpg
Wizyta 5 Pułku Strzelców Podhalańskich w Krakowie - dudziarze w orkiestrze pułkowej; 1935 r. Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji. Sygnatura: 1-W-1322-8