Dudy wielkopolskie

Dudy wielkopolskie – rodzaj dud występujących w południowo-zachodniej Wielkopolsce.

Skrzypek i dudziarz z okolic Buku (1902). Dudy w typie wielkopolskim

Budowa

Dudy wielkopolskie składają się z piszczałki melodycznej, piszczałki burdonowej, worka oraz mieszka, którym wdmuchuje się powietrze[1].

  • Piszczałka melodyczna (przebierka) ma 7 otworów palcowych. W jej górnej części osadzony jest pojedynczy stroik (treska), dolna część natomiast zakończona jest rogiem złączonym z metalową czarą głosową[2] (tzw. przedni róg[3])
  • Piszczałka burdonowa (burdon, zwany też bąkiem) składa się z trzech rurek połączonych metalowymi kanalikami. Wylot piszczałki zakończony jest rezonatorem z rogu bydlęcego[2]. Stroik w burdonie jest również pojedynczy.
  • Worek gromadzi powietrze, które przechodzi przez stroiki piszczałek melodycznej i burdonowej. Drewniane łącze, do którego wsuwa się mieszek, określane jest nazwą jabłko[2].
  • Mieszek (dymka) służy do wpompowywania powietrza do worka. Umocowany do niego jest hak, o który dudziarz zaczepia pasek łokciowy[2].

Strój i skala

Strój dud wielkopolskich był zróżnicowany regionalnie – od Fis do d[4]. Obecnie dominuje strój B[5].

Zasięg występowania

Jadwiga Sobieska granicę zasięgu zamieszkania dudziarzy ok. 1950 r. opisała jako linię łączącą Poznań, Środę, Jarocin, Ostrów, Krotoszyn, Rawicz, Kaszczor, Wolsztyn, Nowy Tomyśl, Młodasko i Poznań[6].

Jej zdaniem, w latach 30. XX w., do obszarów o największej gęstości zamieszkania dudziarzy należały: okolice między Bukiem, Opalenicą, Grodziskiem i Modrzem; obszar między Czempiniem, Kościanem a Zbęchami w ówczesnym powiecie kościańskim; oraz rejon między Gostyniem, Poniecem, Rawiczem, Baszkowem i Kobylinem. Ostatni wymieniony obszar cechowała również największa intensywność praktyki dudziarskiej[7].

Historia

Zdaniem Jadwigi Sobieskiej dudy o formie zbliżonej do współczesnej występowały i były popularnym instrumentem w Wielkopolsce już w XVI w. Nie wiadomo, czy nadymane były ustnie czy też z pomocą mieszka[8]. Przynajmniej od XIX wieku konstrukcja dud wielkopolskich jest identyczna ze współczesną[9].

Reprodukcja rysunku Elizy Radziwiłłówny Marcin Syba. Skrzypek Strugowski. Józef Nadobny. Dudziarz z wielkiey Topoli z 1826[10], który zamieszczono w Die Slawen F. Tetznera (1902)

Praktyka wykonawcza

Kapela dudziarska składała się z dud i skrzypiec podwiązanych (a do XIX w. z dud i mazanek). Strój skrzypiec podwiązanych jest o oktawę wyższy od stroju dud, aby ich brzmienie mogło przebić się przez współtowarzyszący instrument[11].

Znani dudziarze i wytwórcy dud

  • Tadeusz Czwordon (1919-1995) – kolekcjoner instrumentów, budowniczy i dudziarz
  • Edward Ignyś (1916-2004) – dudziarz, budowniczy dud i instruktor gry

Zobacz też

  • Turniej Dudziarzy Wielkopolskich

Przypisy

  1. ↑ Danuta i Andrzej Pawlak: Instrumenty muzyczne – Kultura ludowa Wielkopolski. Tom III. Poznań: 1967, s. 273.
  2. ↑ a b c d Antoni Janiszewski: Wielkopolskie dudy, kozioł weselny, kozioł ślubny i sierszenki. Podręcznik do nauki gry na wielkopolskich instrumentach ludowych z ilustracjami. Poznań: Pałac Kultury, 1971, s. 23–25.
  3. ↑ Jadwiga Pietruszyńska-Sobieska: Dudy wielkopolskie [w:] Polska muzyka ludowa i jej problemy. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1973, s. 93.
  4. ↑ Jadwiga Pietruszyńska: Dudy wielkopolskie. Poznań: Instytut Zachodnio-Słowiański, 1936, s. 35.
  5. ↑ Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznanu: Folklor wielkopolski/Folklor muzyczny. [dostęp 2022-07-18]. (pol.).
  6. ↑ Jadwiga i Marian Sobiescy: Pieśń i muzyka ludowa Wielkopolski i Ziemi Lubuskiej [w:] Polska muzyka ludowa i jej problemy. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1973, s. 209.
  7. ↑ Jadwiga Pietruszyńska-Sobieska: Dudy wielkopolskie [w:] Polska muzyka ludowa i jej problemy. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1973, s. 94–95.
  8. ↑ Jadwiga Pietruszyńska-Sobieska: Dudy wielkopolskie [w:] Polska muzyka ludowa i jej problemy. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1973, s. 83–84.
  9. ↑ Jadwiga Pietruszyńska: Dudy wielkopolskie. Poznań: Instytut Zachodnio-Słowiański, 1936, s. 15.
  10. ↑ Zbigniew Jerzy Przerembski: Dudy. Instrument mało znany polskim ludoznawcom. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2007, s. 401. ISBN 978-83-891-0175-4. (pol.).
  11. ↑ Jadwiga i Marian Sobiescy: Pieśń i muzyka ludowa Wielkopolski i Ziemi Lubuskiej [w:] Polska muzyka ludowa i jej problemy. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1973, s. 212.

Linki zewnętrzne

Dudy polskie
Wielkopolska
Beskid Śląski
Beskid Żywiecki
Podhale

Media użyte na tej stronie