Dukat

Aureus polonus – pierwszy polski dukat (Władysława Łokietka) z 1330 r.
40 dukatów Zygmunta III Wazy z 1621 r.

Dukatzłota lub srebrna moneta używana w Europie od późnego średniowiecza do początków XX wieku. Według niektórych źródeł określenie to należy ograniczać jedynie do złotej monety europejskiej, o masie ok. 3,5 grama, której pierwowzorem był złoty floren bity we Florencji od 1252 r[1].

Geneza

Nazwę monety wywodzi się ze średniowiecznej łaciny, w której słowo ducatus miało na niej oznaczać „odnoszący się do księcia (księstwa)”, i pierwotnie określało „monetę księcia” lub „monetę księstwa”. W 1284 r. Republika Wenecka wprowadziła do obiegu dukaty z czystego złota (dukat wenecki), na których wokół wyobrażenia Chrystusa w mandorli widniała inskrypcja: Sit tibi Christe datus quem tu regis iste ducatus (łac. dosł. Tobie Chryste niech oddane będzie, to którym rządzisz księstwo) – stąd teoria, że nazwa monety pochodzi od ostatniego słowa tej sentencji. Faktycznie nazwa ta jest wcześniejsza, gdyż pierwszym władcą, który od 1140 r. wybijał dukaty ze srebra z użyciem terminu „ducatus”, był Roger II – król Sycylii oraz książę Apulii i Kalabrii, a także inni władcy normańscy. Poprzez podobieństwo stempli nazwa ta uległa przeniesieniu na grosze weneckie, a ostatecznie i na monety złote[2].

Dukaty europejskie

Czterodukatówka austriacka Franciszka Józefa I (1915)

Od XIV do XIX wieku dukaty emitowano w wielu innych krajach europejskich. Data wytłoczona na nich niekoniecznie odpowiada dacie emisji – np. jedno- i czterodukatówki datowane na r. 1915 wybijane są przez mennicę wiedeńską dotychczas. Jest to tzw. „nowe bicie” – czyli późniejsze wybijanie oficjalne monet z datą wcześniejszą niż rok wybicia.

Dukaty polskie

6 dukatów miejskich Torunia (1659)
3 dukaty koronne Stanisława Augusta (1794)
Dukat powstańczy (1831)

W Polsce po raz pierwszy wybity za Władysława Łokietka, a następnie od XVI do XIX w., zwany był powszechnie czerwonym złotym[3]. 1 dukat o masie 3,46 g odpowiadał 3,43 g czystego złota o próbie 986. Największą monetą dukatową wybitą w Polsce było 100 dukatów z 1621 r. o średnicy niemal 70 mm i wadze 350 g złota próby 967[4] (znana w liczbie 6 egz. – obecnie jedna z najdroższych monet świata, która na licytacji w 2018 r. osiągnęła cenę 2,16 mln dolarów)[5][6]. Podczas powstania listopadowego w Polsce (1830–1831) wprowadzono tzw. dukat powstańczy o masie 3,46 g.

Zobacz też

Przypisy

  1. Andrzej Mikołajczyk, Leksykon numizmatyczny, Warszawa-Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 85, ISBN 83-01-09710-8.
  2. Ryszard Kiersnowski, dz.cyt., s. 138, 332.
  3. Używano też potocznej nazwy „cząty” (l.mn. „cząte”) – por.: Za źrebca wyhodowanego wziął by 50 czątych (J.I. Kraszewski: Pan starosta kaniowski). Monety w stanie nienaruszonym, z zachowanym karbowaniem brzegu monety nazywano „dukatami obrączkowymi”.
  4. Moneta z bydgoskiej mennicy na amerykańskiej aukcji
  5. Hit! Moneta z bydgoskiej mennicy sprzedana za ponad 2 mln dolarów
  6. CoinWeek, The Polish 1621 hundred ducats - the most expensive Polish coin ever minted, „CoinWeek”, 10 stycznia 2018 [dostęp 2018-01-12] (ang.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Golddukaten.png
Österreichischer Vierfachdukaten
Floren Władysława Łokietka awers.jpg
Autor: Gonzuchna, Licencja: CC BY-SA 4.0
Floren Władysława Łokietka awers
Floren Władysława Łokietka rewers.jpg
Autor: Gonzuchna, Licencja: CC BY-SA 4.0
Floren Władysława Łokietka rewers
Dukat 1831 kropka przed pochodnia.jpg
Autor: Janeczkas, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dukat 1831 kropka przed pochodnia
40 ducats of Sigismund III Vasa from 1621 clear BG.png
Autor: NieznanyUnknown author, Licencja: CC BY 3.0
40 ducats of Sigismund III Vasa from 1621, 140 g