Duninowie herbu Łabędź

herb Łabędź
Herb Łabędź w zamku w Baranowie Sandomierskim
Pieczęć z herbem Łabędź podkanclerzego Dunina ze Skrzyńska (1416)

Duninowie, zamiennie zwani Łabędziami, należą do najstarszych polskich rodów szlacheckich.

Historia

Ich protoplastą był żyjący w XII wieku możnowładca, wojewoda i doradca księcia Bolesława Krzywoustego komes Piotr Włostowic. Wokół tej postaci wyrosły legendy opisujące jego dzieje, bogactwo i potęgę. Długosz podaje, jakoby Piotr z wielkim skarbem przywędrował na dwór królewski z Danii i stąd pochodzi przydomek Dunin i herb Łabędź. Legendy tej nie potwierdzają jednak żadne źródła historyczne, a poza tym wiadomo, że ojciec Piotra – Włast – był z dawna osiadły na Śląsku, gdzie posiadał znaczne majętności. Kluczowe położenie tych dziedzicznych posiadłości (góra Ślęża, wyspy Ołbin, Piasek i Ostrów Tumski we Wrocławiu) skłania niektórych badaczy do wyciągania wniosku, że ród ten pochodzi od dawnych książąt plemienia Ślężan. Sam Piotr nie używał ani przydomka Dunin, ani herbu Łabędź.

Franciszek Piekosiński uważał, że dziad Piotra Włostowica mógł przybyć do Śląska z Danii[1].

Dopiero w XIV wieku potomkowie Piotra Włostowica zaczęli się nazywać Duninami, co powstało prawdopodobnie z przekręcenia łacińskiej wersji imienia Dominik: Domin-Donin-Dunin. Trafiło to na podatny grunt wobec rodzącej się równocześnie legendy o duńskim pochodzeniu. W tym samym mniej więcej czasie wspólnym znakiem herbowym rodu stał się biały łabędź w czerwonym polu.

W 1172 członkowie rodu prawdopodobnie brali udział w wypędzeniu księcia Bolesława Wysokiego, za co po ponownym jego osadzeniu na tronie przez cesarza Fryderyka Barbarossę, zostali wygnani ze Śląska. Przenieśli się do Małopolski, gdzie w XII-XIV w. ponownie stanowili już potężny, szeroko rozgałęziony ród, rozsiedlony zwłaszcza w Sandomierskiem i w Krakowskiem – oraz na Mazowsze i na Kujawy.

W tym też mniej więcej czasie, z jednej strony upowszechnia się wśród członków rodu forma nazwiska Dunin i wizerunek łabędzia na tarczy herbowej, z drugiej zaś strony, poszczególne rodziny zaczynają wyróżniać swą gałąź, dodając do nazwiska przydomek utworzony od nazwy miejscowości, będącej ich główną siedzibą. Tak powstali np. Dunin-Sulgostowscy (z Sulgostowa), Dunin-Borkowscy (z Borkowic), Dunin-Koziccy (z Kozic), Dunin-Karwiccy (z Karwic) i inni. Nieco inaczej w tym okresie ukształtowały się formy Dunin-Szpot (Szpotański), Dunin-Wąsowicz, w których przechowało się dla potomnych przezwisko, nadane kiedyś znacznemu członkowi rodziny od posiadanej przez niego charakterystycznej cechy. Gałąź Duninów stanowi ród Szpot którego znanym przedstawicielem był wojewoda pomorski Mikołaj Szpot[2].

Nie zabrakło Duninów, gdy tworzyła się Rzeczpospolita Obojga Narodów. Swą pieczęć na Unii Horodelskiej przystawił Dziersław ze Skrzynna, przyjmując do herbu i rodu Golimunta. Stąd pojawiły się rodziny Łabędziów litewskich i ruskich.

W późniejszych czasach ród Duninów stopniowo stracił swe wiodące znaczenie, wywodziło się z niego jednak nadal wiele znanych osobistości.

Obecnie Duninowie zrzeszeni są w Stowarzyszeniu Rodu Duninów i spotykają się na corocznych zjazdach.

Duninowie

  • Piotr Włostowic (protoplasta Rodu Duninów)
  • Świętosław – syn Piotra Włostowica (?-1153)
  • Piotr syn Świętosława (?-1198), arcybiskup gnieźnieński (prawdopodobny fundator Drzwi Gnieźnieńskich).
  • Piotr Dunin z Prawkowic (ok. 1415–1484)
  • Stanisław Dunin Karwicki (1640–1724)
  • Marcin Dunin-Sulgostowski (1774–1842) – prymas Polski 1831–1842
  • Kajetan Dunin-Rzuchowski (1775–1848) – jako pułkownik, major, posesor zastawny dóbr Rączki, szef szwadronu, kapitan 1. Pułku Straży Przedniej. Dowódca Pułku Jazdy Krakowskiej. Odznaczony za bojowe zasługi przez cesarza Napoleona, pierścieniem z własną podobizną. Otrzymał od księcia Józefa Poniatowskiego Złoty Krzyż Virtuti Militari. Podobizny płka Kajetana Dunin-Rzuchowskiego i jego żony Kajetanii znajdują się na epitafium w kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie.
  • Stanisław Jan Dunin Borkowski (1782–1850) – geolog i filantrop
  • Wincenty Dunin Marcinkiewicz (1808–1884) – poeta, dramaturg, klasyk literatury białoruskiej i polskiej XIX w.
  • Alfons Dunin Borkowski (1850–1907) – malarz, uczeń Jana Matejki
  • Teodor Dunin (1854–1909) – polski lekarz
  • Kazimierz Józef Dunin Markiewicz (1867–1932) – malarz, komediopisarz, małżonek irlandzkiej bohaterki narodowej Konstancji Matkievicz z baronów Gore-Booth z Lissadell, Sligo, Irlandia.
  • Kazimierz Szpotański (1887–1966) – inż. elektryk, założyciel ZWAR
  • Michał Dunin-Wąsowicz (1888–1936) – major Wojska Polskiego, prawnik, genealog, wyniki badań którego cytowali Seweryn Uruski oraz Adam Boniecki w swoich herbarzach
  • Piotr Dunin Borkowski (1890–1949) – działacz polityczny i publicysta, wojewoda lwowski i poznański, po wojnie konsul generalny w Rzymie
  • Piotr Dunin Borkowski (1898–1940) – kapitan dyplomowany rezerwy artylerii Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej
  • Krzysztof Dunin-Wąsowicz (1923–2013) – polski historyk, varsavianista, profesor zwyczajny historii w Instytucie Historii PAN
  • Teresa Dunin-Karwicka (ur. 1931) – etnograf
  • Paweł Dunin-Wąsowicz (ur. 1967) – publicysta, krytyk literacki, redaktor, wydawca
  • Rupert Dunin (XVIII w.) – poseł na sejm
  • Stanisław Dunin-Markiewicz (1885–1946) – inżynier
  • Marek Dunin Wąsowicz – więzień obozu koncentracyjnego w Stutthofie[3]

Zobacz też

Przypisy

  1. Franciszek Piekosiński, Rycerstwo polskie wieków średnich: Dwanascie pierwszych pokoleń rycerstwa ..., 1896.
  2. Kasper Niesiecki, Herbarz polski Kaspra Niesieckiego, S. J. Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, Breitkopf i Haertel, 1841 [dostęp 2022-06-25] (pol.).
  3. Świadek w procesie przeciwko strażnikowi SS, Arolsen Archives, 14 listopada 2019 [dostęp 2022-05-16] (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

AGAD Pieczec Dunina ze Skrzynska, podkanclerzego.png
Pieczęć Dunina ze Skrzyńska, podkanclerzego z herbem Łabędź. Legenda: S * DUNINI * REGNI * POLONIAE * VICECANCELLARII. Na pasku, w czerwonym wosku; średnica: 2,7 cm.
Herb Labedz, (Dunin) Baranow Sandomierski.PNG
Autor: User:Piotrus copy in large size by User:Gustavo Szwedowski de Korwin, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Labedz coat of arms (Dunin) in Baranow-Sandomierski castle.

Detail of Image:Baranów Sandomierski - castle 04.JPG full resolution, by User:Piotrus and tagged with the same “self2.GFDL.cc-by-sa-2.5,2.0,1.0” license.
Herb Łabędź 1.svg
Autor:
Tadeusz Gajl – projekt graficzny – Herb Łabędź.jpg
Bastianow (Bastian) – wersja wektorowa
, Licencja: CC BY-SA 3.0
Herb szlachecki Łabędź