Dwór Tiele-Wincklerów w Katowicach
 Siedziba dóbr rycerskich Katowice – dwór Tiele-Wincklerów | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | al. W. Korfantego 17[1] |
| Typ budynku | |
| Ukończenie budowy | 1841 |
| Zniszczono | 1976 |
| Właściciel | |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°15′46,4″N 19°01′25,1″E/50,262889 19,023639 | |
Dwór Tiele-Wincklerów w Katowicach (niem. Schloss Kattowitz) – posiadłość hrabiów Tiele-Wincklerów w Katowicach[2], siedziba Katowickich Dóbr Rycerskich (niem. Rittersgut Kattowitz) oraz Państwa Mysłowickiego (niem. Myslowitz Herrschaft), z uwagi na wyburzenie dworu mysłowickiego w II poł. XIX w. „Zamek” wzniesiony na obszarze dworskim był w istocie pałacem[3]; mieścił się przy dzisiejszej alei Wojciecha Korfantego, w rejonie od północy przylegającym[4] do obecnego Hotelu Katowice. Zburzony w 1976 roku.
Historia
Dwór został wzniesiony około 1841 jako siedziba Franza von Wincklera, pruskiego przemysłowca i właściciela ziemskiego, posiadającego rozległe dobra na Górnym Śląsku. W 1839, kiedy Winckler zakupił dobra rycerskie Bogucice-Katowice, postanowił przenieść główną siedzibę swych majątków z Miechowic do bardziej „perspektywicznych” Katowic[5].
Budowlę wzniesiono przy wybudowanej 10 lat wcześniej bitej drodze, wiodącej do Siemianowic[5], tuż na północ od istniejących już wcześniej zabudowań folwarcznych, zajmujących teren od dzisiejszej ul. Piastowskiej po hotel „Katowice” (w ten sposób dwór wraz z parkiem zajmował obszar od hotelu „Katowice” po obecne Rondo).
Budynek miał formę dużej, klasycystycznej, piętrowej willi z wydatnym poddaszem. Od dworu, powszechnie zwanego „zamkiem”[6], dzisiejsza aleja Wojciecha Korfantego nosiła w latach 1899–1924[7] nazwę Schloßstrasse[8] (niem. Zamkowa), zaś w latach 1924–1939 i w 1945 nazwę ulica Zamkowa.
Wincklerowie zamieszkiwali we dworze do czasu przebudowy w latach 50. XIX w. ich neogotyckiego pałacu w Miechowicach. Później w budynku mieszkał dyrektor Zarządu Dóbr Tiele-Wincklerów, Friedrich Grundmann, który w 1872, po przejściu na emeryturę, przeniósł się do własnej willi przy dzisiejszej ul. Warszawskiej 20. W 1892 Tiele-Wincklerowie przenieśli się do pałacu w Mosznej, lecz w katowickim „zamku” pozostały jeszcze przez kilkanaście lat biura ich majątków. W 1908 pomieszczenia te przebudowano na luksusowe mieszkania. W latach 1922-1937 w jednym z nich mieszkał dyrektor Górnośląskiego Związku Przemysłowców Górniczo-Hutniczych w Katowicach, w latach 1922-1929 poseł z listy Deutsche Partei do Sejmu Śląskiego, Maximilian Sabas[5]. Drugie mieszkanie zajmował inż. Antoni Krahelski, u którego wielokrotnie w latach 30. gościł Stanisław Ignacy Witkiewicz.
Po II wojnie światowej przez dłuższy czas w budynku mieściła się Wojskowa Komenda Uzupełnień[5]. Pierwotnie ówczesne władze planowały zlokalizować w nim Muzeum Powstań Śląskich[9][10][11]. Ostatecznie jednak obiekt zburzono w ciągu jednej nocy w 1976 r. decyzją ówczesnego I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR Zdzisława Grudnia, jako „pozostałość pruskiej zabudowy”[5].
Park z drzewostanem przy pomniku Powstańców Śląskich jest pozostałością po dworskim ogrodzie. W parku (obecnie park Powstańców Śląskich) przed wojną znajdowały się klasycystyczna Świątynia Dumania oraz pomnik ku czci Franza von Wincklera, wzniesiony w 1853 r. według projektu Theodora Kalidego, zniszczone po II wojnie światowej.
Zobacz też
- Tiele-Wincklerowie
- architektura Katowic
- historia Katowic
- Kuźnica Bogucka
- Pałac Thiele-Wincklerów w Mosznej
- Pałac Wincklerów w Bytomiu-Miechowicach
Przypisy
- ↑ Michał Bulsa, Barbara Szmatloch, Katowice, których nie ma, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2019, s. 60, ISBN 978-83-7729-502-1.
- ↑ Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, Ewa Chojecka, Katowice: Muzeum Śląskie, 2004, s. 186, ISBN 83-87455-77-6, OCLC 831134485.
- ↑ W języku niemieckim wyraz Schloss (właśc. Palast), z reguły błędnie tłumaczony jako „zamek”, oznacza przeważnie „pałac”. W szczególności dotyczy to rezydencji magnackich na Śląsku, które nazywano Schloss, mimo ich pałacowego charakteru. Zamek o charakterze obronnym to po niemiecku Burg.
- ↑ Zdjęcie „zamku” z końca lat 1960.
- ↑ a b c d e Lipońska-Sajdak Jadwiga, Szota Zofia: Gruss aus Kattowitz. Pozdrowienia z Katowic. Katowice 2004, ISBN 83-87727-07-5, s. 58
- ↑ Michał Bulsa, Barbara Szmatloch, Sekrety Katowic, Katowice 2018, s. 7-10. ISBN 978-83-7729-386-7
- ↑ J. Lipońska-Sajdak, Katowice wczoraj. Kattowiz gestern, Gliwice 1995, s. 5.
- ↑ Alle Straßen bzw. Straßennamen von Kattowitz Deutsch – Polnisch. www.grytzka-genealogie.de. [dostęp 2011-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-19)]. (niem.).
- ↑ Miasto, którego już nie ma (pol.) www.katowice.gazeta.pl [dostęp 2011-07-04].
- ↑ Andrzej Plewako: Działalność Kuźnicy Boguckiej w Katowicach. Katowice: Katowickie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, 1985, s. 8.
- ↑ Katowice – Informator, S. Adamczyk (red.), wyd. Urząd Miasta w Katowicach, Katowice 1993, s. 14.
Bibliografia
- Jerzy Moskal: ...Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 138, 139. ISBN 83-85831-35-5.
- Górnośląskie Dziedzictwo: Nie bójmy się historii i zabytków Katowic. www.gornoslaskie-dziedzictwo.com. [dostęp 2011-07-04]. (pol.).
- Franz von Winckler: Życie jak z amerykańskiego snu (pol.) www.mmsilesia.pl [dostęp 2011-07-04]
- Industrie im oberschlesischen Fürstentum Pless im 18. und 19. Jahrhundert. Klemens Skibicki, Stuttgart, 2002 ISBN 3-515-08036-8, S. 235f.
Media użyte na tej stronie
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Katowice. Punkty graniczne mapy:
- N: 50.30 N
- S: 50.125 N
- W: 18.885 E
- E: 19.125 E
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
- N: 51.1617 N
- S: 49.2956 N
- W: 17.8872 E
- E: 20.0559 E
Symbol zamku do legendy mapy
Historical coat of arms of Upper Silesia (Oberschlesien). The region is now in Poland and there exists the voivodship of Silesia, but it has different borders.
Autor: Herr Kriss, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kuźnica bogucka w 1823 roku.
1. budynek główny
2. płuczka rudy
3. węgielnia
4. szopa na rudę
5. ognisko do prażenia
6. upust kołowy
7. upust przemiałowy
Willa Friedricha Wilhelma Grundmann w Katowicach.
Zamek Tiele-Wincklerów — siedziba właścicieli dóbr rycerskich Katowice