Dwór w Hołowiesku

Dwór Smulskich w Hołowiesku z końca XIX wieku (stan z 2013 roku)

Dwór w Hołowiesku – teren po dawnym dworze w Hołowiesku znajduje się na terenie miasta Bielsk Podlaski w okolicach ul. Traugutta, przy ul. Hołowieskiej 7.

Dwór starostów królewskich

Po spaleniu się bielskiego zamku królewskiego w 1564 roku znajdował się tu dwór będący siedzibą starosty bielskiego^[1]. Lustracja z 1715 roku opisywała dwór w sposób następujący: Zamek hołowieski także i ogród parkanem obwiedziony. Prowadziła do niego brama z drzwiami na zawiasach, z dwiema furtami z żelaznymi antabami. Pałac miał trzydzieści pięć okien i był kryty dachem gontowym. Pod pałacem były duże murowane piwnice. Obok ogród włoski otoczony parkanem. Naprzeciwko pałacu był stary budynek urzędniczy, spichlerz z piwnicą, zrujnowana wieża, stajnia, stodoła, browar, obora, spiżarnia, chlewik. W latach 30. XVIII wieku szkody w majątku wyrządziła konfederacja mazowiecka wspierająca króla Stanisława Leszczyńskiego w czasie wojny o sukcesję polską.

W latach 1743-1746 w rejonie skrzyżowania ulic Traugutta, Hołowieskiej i Białowieskiej wybudowano nowy dwór dla hetmana Jana Klemensa Branickiego, znany z widoku zachowanego w tzw. Tekach Glinki^[1]. Gdy dworem w Hołowiesku i Ladzie władał Jan Klemens Branicki, prace na jego polecenie prowadził tu architekt Jan Henryk Klemm. W 1759 roku zbudowano nowy parkan^[2]. Przed 1760 rokiem wybudowano oficynę i budynki gospodarcze. W latach 1773, 1776 i 1778 w Hołowiesku lato spędzała siostra króla Izabela Branicka^[2]. W 1775 roku wzmiankowano o pracach budowlanych i wznoszeniu budynków "kurlandzkim sposobem". W 1779 roku zbudowano nową stajnię. W 1780 roku wzmiankowano zwierzyniec^[1]. W 1787 roku przebudowano oficynę^[2]. Dwór otaczał ogród barokowy z kanałami i sadzawkami^[3]. W końcu XVIII wieku dwór przestał być siedzibą starosty królewskiego i z powodu rozbiorów objął go skarb pruski^[1].

Dwór Smulskich

Od 1878 roku własność mającego korzenie tatarskie^[4] pułkownika Adama Smulskiego, który wybudował nowy dwór znajdujący się obecnie przy ul. Hołowieskiej 7^[1]. Po nim właścicielem był jego syn generał Aleksander Smulski (1858-1925) i jego żona Katarzyna Horwat, a następnie ich córka Julia "Lili" (1888-1963) i jej wywodzący się z bałtyckich Niemców mąż kapitan Karl von Dehn (1877-1932)^[1], którzy zamieszkali w dworze po 1922 roku. W dworze w 1932 roku zmarł Karl von Dehn^[5]. W latach 1931-1934 przeprowadzono parcelację gruntów majątku^[1]. Gdy zmarła Julia Dehn, dwór odziedziczył Eugeniusz Wasilewski.

W 1945 roku dwór upaństwowiono i umieszczono w nim szkołę rolniczą^[1]. W 1985 roku objęty przez PTTK, które w latach 1987-1988 przeprowadziło remont na potrzeby domu wycieczkowego^[1]. W 1998 przekazany Urzędowi Miasta^[1]. W 2002 roku zakupiony przez parafię rzymskokatolicką^[1].

Obiekt wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem A-387 z 8.06.1988^[6].

W południowej części założenia znajdują się zniszczone nagrobki rodziny Smulskich, dawnych właścicieli^[1].

Więzienie

W pobliżu znajduje się budynek administracyjny folwarku z przełomu XIX/XX wieku, w którym w latach 1942-1944 mieściło się więzienie gestapo^[1]. Z więzienia tego wywieziono w lipcu 1943 roku aresztowanych mieszkańców Bielska, których rozstrzelano w Lesie Pilickim^[7]. Jesienią 1944 roku, na terenie poniemieckiego więzienia, NKWD urządziło kolejne więzienie, skąd wywoziła aresztowanych z powiatu bielskiego do łagru nr 45 w Ostaszkowie (ZSRR), a być może także do łagru w Stali­nogorsku^[8].

Przypisy