Dworce kolejowe w Polsce

Ten artykuł od 2017-04 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji. Niektóre treści są na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Artykuł należy zweryfikować, wskazując w przypisach źródła informacji. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Dworce kolejowe w Polsce – Polskie Koleje Państwowe posiadają 578 czynnych dworców kolejowych^[1].

Według stanu na dzień 31 grudnia 2010 r. w dyspozycji PKP S.A. znajdowało się 2625 budynków dworców kolejowych^[2]. Z tej grupy czynnych było 936 obiektów^[2]. Pozostałe zostały zamknięte (nie funkcjonowały) lub zmieniły przeznaczenie (sklepy, usługi)^[2].

Spośród czynnych dworców kolejowych 83 obiektom nadano charakter strategiczny^[2]. Podstawowymi kryteriami zaliczenia dworców do tej grupy była wielkość obsługiwanych potoków ruchu w przewozach pasażerskich oraz znaczenie obiektu w zakresie skomunikowań i powiązań wewnątrzgałęziowych i z innymi gałęziami transportu. Generalnie są to obiekty zlokalizowane w największych polskich aglomeracjach, a także usytuowane w centralnej, zachodniej i południowej części kraju. Około 100 dworców kolejowych zostało przekazanych samorządom terytorialnym różnych szczebli, przy czym nie wszystkie z nich są obecnie wykorzystywane do obsługi pasażerów^[2].

PKP S.A. sukcesywnie realizuje program modernizacji dworców kolejowych. Jednocześnie zmieniają się funkcje pełnione przez dworce kolejowe – skraca się czas przebywania tam podróżnych, zmniejsza się zatem zapotrzebowanie na wykorzystanie powierzchni dworca kolejowego w zakresie związanym z obsługą podróżnych. Wolne powierzchnie przeznaczane są na wynajem dla podmiotów komercyjnych^[3].

Historia

Wyremontowane zabytkowe wnętrze dworca w Przemyślu

Budynek dworca w Malborku zbudowany w r. 1891

Wrocław Brochów, wybudowany w roku 1896, od 1945 r. w Polsce

Pierwszy dworzec kolejowy na obecnym terenie Polski, Wrocław Górnośląski, powstał w 1842 r., obecnie mieści przychodnię. W poszczególnych zaborach budowano dworce różniące się architekturą i funkcjonalnością.

Zabór rosyjski

• Kolej Warszawsko-Wiedeńska
  • Skierniewice
  • Piotrków Trybunalski
  • Sosnowiec Maczki
  • Sosnowiec Główny
• Łódź
  • Łódź Fabryczna
• Lublin
  • Lublin Główny

Zabór austriacki

• Dworzec Główny w Bielsku-Białej
• Dworzec Główny we Lwowie
• Dworzec Główny w Tarnowie
• Dworzec Główny w Przemyślu

Zabór pruski

• Gniezno
• Krotoszyn
• Leszno
• Toruń Główny

II Rzeczpospolita

• Gdynia Główna – zniszczony podczas wojny, na jego miejscu powstał zupełnie inny i większy
• Koło
• Magistrala węglowa
  • Herby Nowe, Chorzew Siemkowice, Zduńska Wola Karsznice, Ponętów, Inowrocław, Bydgoszcz Wschód

PRL

W 1945 r. włączono do Polski wiele dworców pruskich (Wrocław Główny, Gdańsk Główny), pozostawiając na wschodzie dworce polskie, np. Lwów Główny. Największą inwestycją tych czasów był wybudowany w stylu modernizmu Dworzec Centralny w Warszawie, oddany do użytku w r. 1975^[4].

Po 1989 r.

Nowy budynek dworca Poznań Główny

• Poznań Główny – nowy budynek dworca powstał przed Euro 2012. wybudowany w ciągu 10 miesięcy przed Euro 2012^[5]. Wykonawcą była węgierska firma Trigranit Development Corporation^[6]. Budynek wzbudził mieszane uczucia, otrzymując wyróżnienie Makabryła, przyznawane najgorszym budynkom. W żargonie miejskim budynek nowego dworca nazywany jest chlebak^[7].
• Łódź Fabryczna – prace przy budowie nowego dworca Łódź Fabryczna rozpoczęły się w październiku 2011 roku. Zgodnie z podpisaną wówczas umową inwestycja miała zakończyć się w lutym 2015, ostatecznie dworzec oddano do użytku w grudniu 2016. Budowa dworca miała pochłonąć około 1,75 mld zł, z czego 1,3 mld zł z funduszy Unii Europejskiej a 460 mln zł z funduszów miejskich^[8].
• Katowice
• Kraków Główny
• Strzelce Krajeńskie Wschód

Klasyfikacja

Łódź Fabryczna – największy polski dworzec czołowy

Neogotycki budynek dworca Wrocław Główny

W 2015 roku PKP wprowadziły nowy sposób kategoryzowania dworców w zależności od znaczenia w ruchu kolejowym. Dworce podzielone są na kategorie Premium, Wojewódzkie, Aglomeracyjne, Regionalne, Lokalne i Turystyczne^[9].

Wcześniej dworce dzielono ze względu na liczbę obsługiwanych pasażerów na 4 kategorie: A, B, C, D.

Ze względu na układ torów wyróżnia się:

• dworce przelotowe – Warszawa Centralna, Kraków Główny, Wrocław Główny
• dworce czołowe – Łódź Fabryczna
• dworce przelotowo-czołowe – Gdańsk Główny, Bielsko-Biała Główna, Bydgoszcz Główna, Opole Główne, Poznań Główny, Lublin Główny, Toruń Główny
• dworce dwupoziomowe – Kępno, Kostrzyn

Style architektoniczne:

• późny klasycyzm – Wrocław Świebodzki
• neogotyk angielski – Wrocław Główny
• neogotyk – Nowe Skalmierzyce
• neobarok – Przemyśl Główny
• styl narodowy – dawny budynek Gdynia Główna
• eklektyzm – Lublin Główny
• socrealizm – Gdynia Główna
• modernizm – dworzec Warszawa Wschodnia
• barokowo-modernistyczny – Tarnów
• postmodernizm – Łódź Fabryczna

Stan budynków – remonty dworców

Większość budynków dworcowych wymagało remontu lub przebudowy. Po roku 1990 oddano do użytku jedynie dworzec Częstochowa Osobowa, dworzec Łódź Kaliska nie został ukończony. Od 2010 r. PKP prowadzi remonty dworców w całej Polsce.

Od 2010 do kwietnia 2013 wyremontowano: Brzeg, Brzesko Okocim, Chodzież, Działdowo, Elbląg, Gdynia Główna, Gorzów Wielkopolski, Iława Główna, Katowice, Koło, Krzeszowice, Kutno, Leszno, Leżajsk, Luboń koło Poznania, Łańcut, Malbork, Modlin, Pabianice, Przemyśl Główny, Przeworsk, Puszczykówko, Radomsko, Sławno, Swarzędz, Tarnów, Terespol, Wałbrzych Miasto, Warszawa Centralna, Warszawa Stadion, Warszawa Wschodnia, Wrocław Główny, Wrocław Kuźniki, Wrocław Mikołajów, Wrocław Pracze, Zawiercie, Zgierz, Zielona Góra^[10]. Dworce zmodernizowane w II połowie 2013 to: Jarocin, Kępno, Kluczbork, Radom, Sieradz, Świebodzice, Wronki^[11].

W 2014 roku wyremontowano: Biała Podlaska, Kościan, Legnica, Międzyrzec Podlaski, Myszków, Środa Wielkopolska, Brzeg Dolny, Ełk, Gniezno, Kostrzyn nad Odrą, Lębork, Nowy Sącz, Poraj, Pszczyna, Rabka-Zdrój, Rumia^[12][13].

W r. 2015 remonty przeprowadzono na następujących stacjach: Bydgoszcz Główna, Kalisz, Kędzierzyn-Koźle, Kraków Płaszów, Oborniki Śląskie, Rawicz, Sopot, Toruń Główny^[14].

W latach 2017–2019 wyremontowano dworzec kolejowy Starogard Gdański^[15].

Byłe dworce

• Wrocław Świebodzki – kultura, handel

Inne funkcje w budynkach dworcowych

Galerie

Biuro Wystaw Artystycznych Galerii Miejskiej działa w budynku dworca Tarnów Główny.

Muzea

Muzeum Zabawek w budynku dawnego dworca w Karpaczu.

Kaplice

Kaplice katolickie działają m.in. na dworcach Częstochowa Osobowa i Wrocław Główny.

Kino

W latach 1948–2010 na dworcu Wrocław Główny działało Kino Dworcowe, przez pewien okres wyświetlające filmy pornograficzne (2002–2005), a od 2008 niezależny repertuar filmowy^[16][17].

Biblioteki

Na przykład stacja Ruda Chebzie, w której znalazła siedzibę Biblioteka Miejska w Rudzie Śląskiej.

Świetlice dworcowe

Na przykład:

• Młodzieżowa Świetlica Dworcowa przy Klubie Kolejarza, Wrocław Główny
• Świetlica Dworcowa w Koluszkach
• Świetlica Dworcowa w Radomsku

Zobacz też

• Miasta bez kolei pasażerskiej w Polsce

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Wykaz dworców kolejowych należących do PKP S.A.