Dyfuzja kulturowa

Dyfuzja kulturowa – proces przenikania elementów między co najmniej dwiema kulturami, lub wewnątrz kulturowo zróżnicowanego społeczeństwa, poprzez kontakty członków kultury dawców i kultury odbiorców. Pojęcie wprowadzone zostało do nauki przez Edwarda Burnetta Tylora[1].

Możliwa jest ona m.in. dzięki bezpośredniemu kontaktowi poprzez migracje, ale także bez przemieszczania się w przestrzeni grup ludności, np. poprzez media. Sama komunikacja międzykulturowa nie wymusza jednak procesów dyfuzji. Jest ona dwukierunkowa, chociaż niekoniecznie symetryczna. Jej przedmiotem mogą być przedmioty materialne, jak i idee. W ujęciu XIX-wiecznych dyfuzjonistów kultura miała kształtować się przede wszystkim poprzez przenikanie się elementów kulturowych społeczeństw żyjących w bezpośredniej styczności[2].

Procesy dyfuzji mogą wynikać ze świadomego oddziaływania kultury dawców, zainteresowania się danym elementem lub elementami przez kulturę odbiorców lub też dokonywać się w sposób spontaniczny. Przyjmowany element staje się innowacją dla przyjmującego go społeczeństwa.

Czynniki warunkujące przyjęcie elementu kultury

  • Użyteczność danego elementu lub związane z nim kwestie estetyczne
  • Prestiż społeczeństwa przekazującego i zarazem funkcja prestiżowa przyjmowanego elementu [3]

Zdarzają się przypadki przyjmowania elementów kultury ze względu na prestiż danego elementu bez przyjmowania jego użytkowości. Elementy takie, które w kulturze dawców pełnią określone funkcje użytkowe w kulturze biorców mogą pełnić funkcję ozdoby[4]. W wyniku nadmiernej dyfuzji może dojść do akulturacji.

Rodzaje dyfuzji

W badaniach dyfuzji, wyodrębnia się jej następujące dychotomiczne kategorie:

  1. bezpośrednia – bezpośrednie przekazanie odbiorcom elementów kultury dawców;
  2. pośrednia – za pośrednictwem jednostek należących do kultury trzeciej lub środków masowego przekazu;
  3. zamierzona – następuje poprzez presję kultury przekazującej lub planowany odbiór;
  4. niezamierzona – przebiega żywiołowo;
  5. prosta – przekazany jest pojedynczy element kulturowy (odrzucana przez funkcjonalizm, ponieważ w tym paradygmacie przejęcie elementu przeobraża cały system kultury[4]);
  6. złożona – następuje przekazanie całego kompleksu elementów;
  7. połączona – kompleks zjawisk funkcjonalnie powiązanych;
  8. bodźcowa – niefunkcjonalnie połączony zbiór elementów[5].

Według Ralpha Lintona na dyfuzję wpływ mają procesy[5]:

  • kulturowej konfrontacji, podczas której kultury "wystawiają" własne elementy na dyfuzję,
  • zapożyczania selektywnego przez kulturę odbiorców wystawionych elementów
  • integrowania elementów z własnym systemem kulturowym

Przypisy

  1. ↑ Nowicka 1998 ↓, s. 154.
  2. ↑ Nowicka 2000 ↓, s. 105.
  3. ↑ Nowicka 1998 ↓, s. 152.
  4. ↑ a b Nowicka 2000 ↓, s. 106.
  5. ↑ a b Nowicka 1998 ↓, s. 153.

Bibliografia

  • Ewa Nowicka, Dyfuzja kulturowa, [w:] Encyklopedia socjologii, t. 1, Warszawa: Oficyna Naukowa, 1998, ISBN 83-85505-71-7.
  • Ewa Nowicka, Świat człowieka - świat kultury, Warszawa: PWN, 2000, ISBN 83-01-10541-0.

Zobacz też