Dynastia Dukasów

Dynastia Dukasów – dziewiąta dynastia cesarska panująca w Cesarstwie Bizantyjskim. Członkowie rodu zasiadali na tronie cesarskim w latach 1059-1078.

Dukasi byli jedną z najbardziej znaczących rodzin w Bizancjum. Ciągłość ich pochodzenia, tak jak i ono samo, nie jest jasna. Historycy na ogół uznają istnienie kilku odrębnych grup Dukasów^[1]. Późniejsza tradycja (Nikefor Bryennios) mówi, że pojawili się w Bizancjum z kuzynem cesarza rzymskiego Konstantyna. W rzeczywistości, jest bardziej prawdopodobne, że nazwisko pochodzi od wojskowego rangi duxa. Niektórzy badacze twierdzą, że byli ormiańskiego pochodzenia^[1].

Pierwszy przedstawiciel rodu pojawia się w połowie IX wieku, w czasie regencji cesarzowej Teodory (842-855), kiedy został wysłany do przymusowego nawrócenia Paulicjan. Pierwsza gałąź rodziny osiąga rozgłos na początku X wieku: Andronik Dukas i jego syn Konstantyn Dukas. Obaj byli wojskowymi za panowania cesarza Leona VI Filozofa (886-912). W 904 Andronik wziął udział w nieudanej rebelii, która zakończyła się jego ucieczką do Bagdadu, gdzie został zabity. Konstantyn zaś odzyskał zaufania władzy i został przywrócony do wysokich stanowisk. Zginął jednak, wraz z synem Grzegorza i bratankiem Michałem, w nieudanym zamachu stanu w czerwcu 913. Rodzina, w osobie Andronika Dukasa była też zaangażowana w latach 976-979 w bunt Bardasa Sklerosa.

Gałąź rodu, która miała ostatecznie osiągnąć tron cesarski wywodziła się z Paflagonii. Konstantyn Dukas (syn Andronika z czasów buntu Bardasa Sklerosa) był w opozycji armii wschodniej przeciw Michałowi VI Stratiotikosowi, poparł Izaaka I Komnena, który mianował go proedrosem. W 1057 uchodził za kandydata do tronu i po abdykacji Izaaka I, mając jego poparcie objął władzę (24 XI 1059). Miał poparcie kręgów administracji cywilnej i dawnych stronników Michała Cerulariusza. Jego drugą żoną była Eudoksja Makrembolitsa, siostrzenica Michała Celariusza. Miał z nią sześcioro dzieci: trzech chłopców i trzy dziewczynki. Władzę otrzymał dzięki staraniom Michała Psellosa, który wysławia go w swojej Kronice. Mianował swego brata Jana cezarem.

Po utracie władzy cesarskiej Dukasi nadal zachowali wpływy na dworze. Konstantyn Dukas mąż Anny Komneny nosił nawet godność cezara. Był przewidziany na następcę tronu do czasu urodzin Jana II Komnena. W wieku XII i XIII nazwisko Dukas nosiły rodziny w jakiś sposób spokrewnione z nimi, aby nadać sobie większy prestiż, np. Jan III Dukas Watatzes.

Cesarze Bizantyńscy

• Konstantyn X Dukas (1059-1067)
• Eudoksja Makrembolitissa (1067-1068 i 1071)
• Michał VII Dukas (1071-1078)

Bibliografia

• Demetrios I. Polemis, The Doukai: A Contribution to Byzantine Prosopography, London: Athlone Press 1968.
• Anthony Cutler, Alexander Kazhdan, Doukas [w:] Oxford Dictionary of Byzantium, ed. by. Alexander Kazhdan, New York – Oxford: Oxford University Press 1991, t. 1, s. 655-657.

Przypisy

gwiazdką * oznaczono monarchów nienależących do dynastii Dynastia teodozjańska 395–457 Arkadiusz (395–408) • Teodozjusz II (408–450) • Pulcheria • Marcjan (450–457) Dynastia leońska 457–518 Leon I (457–474) • Leon II (474) • Zenon Izauryjczyk (474–491) • Bazyliskus (475–476)* • Anastazjusz I (491–518) Dynastia justyniańska 518–602 Justyn I (518–527) • Justynian I Wielki (527–565) • Justyn II (565–578) • Tyberiusz II Konstantyn (578–582) • Maurycjusz (582–602) • Fokas (602–610)* Dynastia heraklijska 610–711 Herakliusz (610–641) • Konstantyn III (641) • Herakleonas (641) • Konstans II (641–668) • Konstantyn IV Pogonatos (668–685) • Justynian II Rhinotmetos (685–695 i 705–711) • Leoncjusz II (695–698)* • Tyberiusz III (698–705)* • Filipikos Bardanes (711–713)* • Anastazjusz II (713–715)* • Teodozjusz III (715–717)* Dynastia izauryjska 717–802 Leon III Izauryjczyk (717–741) • Artabasdes (741–743) • Konstantyn V Kopronim (741–775) • Leon IV Chazar (775–780) • Konstantyn VI (780–797) • Irena (797–802) Dynastia Niceforów 802–813 Nicefor I Genik (802–811) • Staurakios (811) • Michał I Rangabe (811–813) • Leon V Armeńczyk (813–820)* Dynastia amoryjska 820–867 Michał II Amoryjczyk (820–829) • Teofil (829–842) • Michał III Metystes (842–867) Dynastia macedońska 867–1057 Bazyli I (867–886) • Leon VI Filozof (886–912) • Aleksander (912–913) • Konstantyn VII Porfirogeneta (913–959) • Roman I Lekapen (920–944) • Roman II (959–963) • Nicefor II Fokas (963–969) • Jan I Tzimiskes (969–976) • Bazyli II Bułgarobójca (976–1025) • Konstantyn VIII (1025–1028) • Roman III Argyros (1028–1034) • Michał IV Paflagończyk (1034–1041) • Michał V Kalafates (1041–1042) • Zoe (1042) • Konstantyn IX Monomach (1042–1055) • Teodora (1055–1056) • Michał VI Stratiotikos (1056–1057) • Izaak I Komnen (1057–1059)* Dynastia Dukasów 1059–1081 Konstantyn X Dukas (1059–1067) • Roman IV Diogenes (1068–1071) • Michał VII Dukas (1071–1078) • Nicefor III Botaniates (1078–1081) Dynastia Komnenów 1081–1185 Aleksy I Komnen (1081–1118) • Jan II Komnen (1118–1143) • Manuel I Komnen (1143–1180) • Aleksy II Komnen (1180–1183) • Andronik I Komnen (1183–1185) Dynastia Angelosów 1185–1204 Izaak II Angelos (1185–1195 i 1203–1204) • Aleksy III Angelos (1195–1203) • Aleksy IV Angelos (1203–1204) • Mikołaj Kanabos (1204)* • Aleksy V Murzuflos (1204)* Dynastia Laskarysów 1204–1261 Teodor I Laskarys (1204–1221) • Jan III Dukas Watatzes (1221–1254) • Teodor II Laskarys (1254–1258) • Jan IV Laskarys (1258–1261) Dynastia Paleologów 1259–1453 Michał VIII Paleolog (1259–1282) • Andronik II Paleolog (1282–1328) • Andronik III Paleolog (1328–1341) • Jan V Paleolog (1341–1391) • Jan VI Kantakuzen (1347–1354)* • Mateusz Kantakuzen (1353–1357)* • Andronik IV Paleolog (1376–1379) • Jan VII Paleolog (1390) • Manuel II Paleolog (1391–1425) • Jan VIII Paleolog (1425–1448) • Konstantyn XI Paleolog (1448–1453)