Dynastia Qin

Dynastia Qin (chiń. upr. 秦朝; chiń. trad. 秦朝; pinyin Qín Cháo; Wade-Giles Ch’in Ch’ao; wym. [tɕʰǐn ʈʂʰǎu]) – pierwsza dynastia zjednoczonego Cesarstwa Chińskiego, założona w 221 r. p.n.e. przez Pierwszego Cesarza (który dokonał zjednoczenia). Aczkolwiek krótkotrwała, stworzyła silny, scentralizowany aparat państwowy, oparty na ujednoliconym prawie, pieniądzu i służbie administracyjnej. Obalona na skutek ludowego powstania w roku 206 p.n.e., ale zwycięzcy wykorzystali osiągnięcia państwowości Qin, by na tej podstawie zbudować długotrwałą i potężną dynastię Han.

Powstanie

Chiny w 260 r. p.n.e., w przededniu zjednoczenia przez Qin

Koniec dynastii Zhou był okresem bardzo burzliwym, w którym wiele państw walczyło o przywództwo w świecie chińskim. W Epoce Walczących Królestw liczba chińskich państw malała, w związku z podbojem mniejszych przez większe. W 300 p.n.e. było ich jeszcze 11, ale w 256 p.n.e. już tylko siedem. Wśród najsilniejszych, najbardziej dynamiczne było państwo Qin, którego władcy przeprowadzili reformy administracji i prawa, oparte na ideach szkoły legistów^[1]. Z początkiem IV w. p.n.e. Qin podbiło Shu, zyskując silną bazę agrarną w dzisiejszym Syczuanie, m.in. dzięki budowie systemów irygacyjnych^[2].

W połowie III w. p.n.e. rozpoczęło ofensywę na wschód, podporządkowując sobie centralne, niewielkie państwa (Han, Wei i Zhao. W 256 r.p.n.e. król Qin, Zheng, obalił ostatniego króla z dynastii Zhou. Ostatecznie na placu bitwy pozostały trzy państwa: Qin, Qi i Chu. W ostatniej serii kampanii, król Zheng pobił obydwu przeciwników i w 221 p.n.e. ogłosił się Pierwszym Cesarzem zjednoczonych Chin^[1].

Nowy tytuł, „cesarz” (huangdi, chiń. 皇帝), używany w miejsce dotychczasowego „króla” (wang, chiń. 王), został stworzony przez połączenie słów używanych wcześniej jedynie w odniesieniu do prehistorycznych (legendarnych) mędrców-władców (huang - dostojny i di - pan)^[3].

Reformy Qin Shi Huangdi

Państwo dynastii Qin ok. 210 r.p.n.e

Monety czasów Wang Manga, w formie i ze znakami unormowanym w okresie dynastii Qin

Po zakończeniu podboju cesarz rozpoczął głębokie reformy, by scalić i zjednoczyć państwo. Aby uniemożliwić rewolty, zlikwidowano wszystkie prywatne armie możnowładców^[3], ich broń przetopiono, a mury części miast rozebrano^[4]. Starą arystokrację przeniesiono wraz z rodzinami do nowej stolicy cesarstwa^[3], zrywając w ten sposób ich związki z ich dawnymi poddanymi. To zniszczenie dawnych więzów i poddanie ludności centralnej, cesarskiej kontroli, pozwoliło rządowi na wykorzystanie ogromnej siły ludzkiej do projektów publicznych^[5].

Wykorzystując te zasoby, cesarz połączył swoje państwo budując 6500 km dróg, a dzięki przekuciu kanału Lingqu stworzono długą na 2000 km drogę wodną z centralnych do południowych Chin. Innym monumentalnym i ogromnie kapitało- i pracochłonnym dziełem było mauzoleum cesarskie, którego strzegła Terakotowa Armia^[4]. Nie jest natomiast prawdziwa legenda o budowie przez Pierwszego Cesarza Wielkiego Muru Chińskiego. Mający za zadanie zabezpieczyć północną granicę generał Meng Tian rozpoczął prace na kilka lat przed śmiercią władcy i najprawdopodobniej umocnił i rozbudował jedynie dawne wały, zbudowane przez państwo Zhao^[6].

Dawne państwa zlikwidowano, tworząc w ich miejsce strukturę 36 (potem zwiększoną do 48) komanderii (jun), podzielonych na powiaty (xian). Każdą komanderią zarządzał gubernator cywilny z pomocą wojskowego komendanta, a ich poczynania nadzorował cesarski inspektor^[5]. Także naczelnicy powiatów byli mianowani i opłacani przez władze centralne^[4]. Urzędnicy, podzieleni na 18 rang^[5], zobowiązani do składania regularnych sprawozdań, byli dokładnie kontrolowani przez rząd na podstawie szczegółowych przepisów i groziły im surowe kary za niedopełnienie obowiązków^[3].

Kierując się nakazami filozofii legistycznej, która nie szanowała dawnych tradycji, a interesowała ją głównie skuteczność zarządzania, wprowadził w całym państwie jednolite prawa i podatki, a także nakazał standaryzację miar, wag, pieniądza^[5] (w postaci okrągłych monet z kwadratowym otworem, które stały się standardem aż do czasów dynastii Qing^[7]), a nawet rozstawu kół wozów (co znacząco ułatwiło transport w północnych Chinach, gdzie lessowa ziemia sprzyja powstawaniu głębokich kolein, a wcześniejsze różnice wymuszały zmianę wozu na granicy państwa^[7]). Używanie dawnych miar lub pisma zostało uznane za przestępstwo^[3].

Następną scalającą państwo reformą było ujednolicenie rozmaitych wersji pisma, stosowanych w różnych krajach, do dwóch standardów: oficjalnego pisma małopieczęciowego i uproszczonego, stosowanego przez skrybów pisma kancelaryjnego. To ostatnie, łatwe do zapisania pędzlem na deseczce, a później na papierze i jedwabiu, stało się podstawą pisma chińskiego używanego do dziś. Wszystkie te przemiany spowodowały gwałtowną krytykę, dlatego cesarz, wraz ze swym kanclerzem Li Si przeprowadził „reformę myśli”, likwidując wszelkie dzieła historyczne podbitych państw. Zachowane zostały jedynie egzemplarze w cesarskiej bibliotece^[4]. Pozostawiono też dzieła o charakterze praktycznym (o rolnictwie, medycynie, czy wróżbiarstwie. Protesty uczonych, zwłaszcza konfucjańskich, stłumiono nakazując egzekucję 460 z nich (wedle tradycji zakopanych żywcem w ziemi)^[7]. Późniejsi konfucjaniści nie omieszkali się zrewanżować, przedstawiając w swoich pismach cesarza jako okrutnego tyrana i zabobonnego oraz podejrzliwego megalomana^[3].

Upadek dynastii

Qin Shi Huangdi stworzył państwo niezmiernie scentralizowane, a przez to zależne od jakości ludzi sprawujących rządy. Sam był bardzo pracowity, sam ustalił normy liczby przeglądanych dokumentów i sam ich przestrzegał; odbywał też liczne podróże inspekcyjne, sprawując osobisty nadzór nad działaniem państwa^[8]. Równocześnie nadmiernie wyeksploatował zasoby państwa, angażując setki tysięcy ludzi do wielkich konstrukcji (wałów obronnych, pałaców i swego mauzoleum), okrutnie karząc niewykonujących zadań, bez znaczenia, czy była to ich wina, czy nie.

W chwili, gdy w trakcie kolejnej podróży cesarz nieoczekiwanie zmarł w 210 r.p.n.e., cesarstwo Qin uległo szybkiej dezintegracji. Li Si i naczelny eunuch, Zhao Gao, doprowadzili do koronowania, jako Drugiego Cesarza, młodszego z synów Qin Shi Huangdiego. Doszło jednak do konfliktu, i nowy cesarz skazał w 208 Li Si na śmierć^[9]. Równocześnie (od 209) trwała rebelia wzniecona przez oddziały, które zostały zatrzymane przez ulewy; ponieważ za spóźnienie groziła im egzekucja, wolały zginąć z bronią w ręku^[8]. W 207 Zhao Gao, sprawujący urząd kanclerza, zaaranżował śmierć Drugiego Cesarza, i mianował następcę, jednak Trzeci Cesarz zabił z kolei jego^[9]. Tymczasem dawna arystokracja Zhou przejęła kontrolę nad armią i dynastia Qin upadła; jej stolica została zrównana z ziemią^[10]. Walki toczyły się nadal, teraz o przywództwo między powstańcami. Ostatecznie zwycięzcą okazał się Liu Bang, założyciel dynastii Han, znany jako Han Gaozu^[10].

Władcy

Przypisy

Bibliografia

• Patricia Buckley Ebrey: Ilustrowana historia Chin. Warszawa: Muza SA, 2002. ISBN 83-7200-872-8.
• John King Fairbank: Historia Chin. Nowe spojrzenie. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut, 1996. ISBN 83-85893-79-2.
• W. Scott Morton, Charlton M. Lewis: Chiny: historia i kultura. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007, seria: Ex Oriente. ISBN 978-83-233-2329-7.