Dynastie Południowe i Północne

Dynastie Południowe i Północne

Chiny w 440 roku – Wei i Liu Song
Nazwa chińska
Pismo uproszczone 南北朝 Pismo tradycyjne 南北朝 Hanyu pinyin Nánběicháo Wade-Giles Nan²-pei³-ch'ao²

Dynastie Południowe i Północne (chiń. 南北朝; pinyin Nánběicháo; 420–589) – ostatni (po epoce Trzech Królestw, dynastii Jin i Szesnastu Królestwach) podokres ery politycznego podziału, jakiemu uległy Chiny po upadku dynastii Han. Charakteryzował się względnie stabilnym podziałem na dwa obszary (północny i południowy), na których następowały po sobie kolejne państwa. Jest to także okres dużego rozwoju kulturalnego, w szczególności wpływów buddyjskich. Zakończony w 589 roku, gdy kraj zjednoczyła dynastia Sui.

Historia

Tereny zajmowane w 560 roku przez państwa:
• Północne Zhou (jasnoniebieskie)
• Północne Qi (ciemnoniebieskie)
• Zachodnie Liang (różowe)
• Chen (brunatne)

Północ

Na północy, w końcowym okresie Szesnastu Królestw, wiele państw walczyło o dominację. Ostatecznym zwycięzcą okazało się północne Wei, które zjednoczyło tereny na północ od Jangcy w 439 roku. Państwo to rządzone było przez plemię Tuoba, wywodzące się z ludu Xianbei (pierwotnie z południowej Mandżurii), jednak jego władcy umiejętnie wykorzystali chińskie instytucje i chińskich specjalistów do stworzenia silnego organizmu państwowego, o hybrydalnym charakterze^[1].

Narastające napięcie między Chińczykami, zsinizowanymi elitami Xianbei, oraz niezsinizowanymi ludami turkijskimi i Ruanruan, zamieszkującymi imperium Wei, doprowadziły w końcu do upadku tego ostatniego. Po dziesięcioleciu walk (między 524 a 534), państwo Wei uległo faktycznemu podziałowi na dwie części, wschodnią i zachodnią. Ostatecznie, w 552, władcy wschodniej zadeklarowali powstanie nowej dynastii, północnego Qi. Władcy zachodniej przemianowali swoje ziemie na państwo Zhou w 557 roku. To ostatnie, współpracując z południowym państwem Chen, w 575 uderzyło na północnego konkurenta, Qi, i dwa lata później zniszczyło i zajęło jego ziemie. W ten sposób doprowadziło do ponownego zjednoczenia północnych Chin, ale sukces dynastii był krótkotrwały. Jeden z generałów Zhou, w 581 przejął tron, ustanawiając własną dynastę Sui. Po kolejnej dekadzie wojen podbił państwo Chen, opanowując znaczne części ziem po obu stronach Jangcy, i tym samym ponownie zjednoczył Chiny w 589 roku^[2].

Południe

Wschodnia dynastia Jin upadła w 420 roku, a po niej nastąpiły cztery stosunkowo krótkotrwałe dynastie, wszystkie rządzące z tej samej stolicy – Jiankangu (który był także stolicą wschodniej Jin, 317-420). Ich rządy charakteryzowały się potęgą silnej arystokracji, która zmieniła biurokrację cesarską w system praktycznie dziedziczny i posiadała wielkie majątki ziemskie^[3]. Między nimi a dworem cesarskim istniało spore napięcie, bo założyciel pierwszej dynastii południowej, Liu Yu, był generałem niskiego rodu^[4]. On i kolejni władcy tego okresu byli żołnierzami i opierali swą władzę na zaciężnych armiach, a nie na stabilnej administracji^[4]. Władza cesarska była stosunkowo słaba i nie była w stanie zapobiec powstaniom ambitnych generałów, którzy ustanawiali kolejne dynastie, ale sami mieli następnie problem ze stabilizacją władzy i ustanowieniem efektywnej sukcesji^[3].

Cztery dynastie południowe to:

• dynastia Liu Song 420-479
• południowa dynastia Qi (479–502)
• dynastia Liang (502–557)
• dynastia Chen (557–589)

Założyciel dynastii, Liu Yu, był generałem na dworze wschodniej dynastii Jin. Gdy dynastia ta upadała na skutek konfliktów z północnym państwem Wei i walk wewnętrznych, w kluczowym momencie przejął władzę wykorzystując kontrolowaną przez siebie armię^[4]. Świadomy opozycji wielkich rodów, starał się osłabić ich pozycję, ograniczając realną władzę kontrolowanych przez nie urzędów i powierzając ją niższym urzędnikom, rekrutowanym z gminu. Osłabienie pozycji arystokracji nie przełożyło się jednak na wzmocnienie władzy centrum. Ambitni książęta walczyli między sobą - w 453 następca tronu zamordował panującego cesarza i wywołał wojnę domową. Jej zwycięzca, Liu Jin, koronował się jako cesarz Xiaowu, ale po jego śmierci dekadę później nastąpiła kolejna wojna w rodzinie. Następny konflikt miał miejsce po śmierci jego następcy w 472, który osłabił dynastię na tyle, że głównodowodzący jej armii, Xiao Daocheng, przejął w 479 władzę ustanawiając dynastię Qi^[5].

Dynastia Qi panowała najkrócej z czterech dynastii na południu. Jej założyciel, Xiao Daocheng, był w podobnej sytuacji jak jego poprzednicy z Liu Song i dla wzmocnienia swej władzy stosował podobne środki. Rządy na prowincji powierzył książętom domu panującego, a przed zdradą książąt zabezpieczał się wysyłając swoich urzędników do ich kontroli. System ten jednak nie był efektywny^[6]. Dwadzieścia dwa lata rządów państwa Qi upłynęło pod znakiem wewnętrznych konfliktów i sporów^[7]. Ostatecznie, w 498, gdy cesarzem został Xiao Baojuan, równie słaby co podejrzliwy, splot spisków i egzekucji doprowadził do buntu jego kuzyna Xiao Yana, gubernatora prowincji Yong. Zgromadziwszy znaczne siły (30 tys. tylko samej piechoty, plus jazda) wszczął otwartą rebelię w roku 500 i dwa lata później zdobył stolicę, w której urzędnicy wcześniej zamordowali Xiao Baojuana^[6].

Xiao Yan, który mianował się cesarzem nowej dynastii Liang, był władcą ekscentrycznym, ale dość skutecznym. Panował bardzo długo – 48 lat – co przyczyniło się do stabilności państwa. Był to prawdopodobnie najspokojniejszy i najbardziej pomyślny dla gospodarki czas w całym tym okresie. W 548 przeciwko cesarzowi zbuntował się generał Hou Jing. Jego próba ustanowienia nowej dynastii nie powiodła się, ale doprowadziła do kilkuletnich walk, z których zwycięsko wyszedł inny generał – Chen Baxian^[8]. W międzyczasie, północno-zachodnie państwo Zhou zagarnęło w 553 roku Syczuan^[9].

W 557 Chen Baxian ustanowił kolejną dynastę południową – Chen^[8]. Podobnie jak poprzednicy, nie sprawował prawdziwie efektywnej kontroli nad prowincjami i musiał się godzić z tym, że de facto rządzili nimi lokalni magnaci, choć czynili to w jego imieniu^[3]. Jego władztwo było też ograniczone przez straty terytorialne na rzecz północy (oprócz Syczuanu, państwa północne przejęły też doliny rzek Huai He i Han Shui^[8]). W 588, zjednoczywszy północ, państwo Sui uderzyło ponad półmilionową armią na siły Chen, liczące nie więcej niż 100 tys. żołnierzy i dokonało podboju ostatniej dynastii południowej^[10].

Kultura

Literatura

Aczkolwiek czasem określa się okres podziału po upadku dynastii Han mianem chińskiego „średniowiecza”, nie należy doszukiwać się zbyt wielkich analogii do Europy po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Najważniejszą różnicą było to, że chińskie elity (czy to z północy czy z południa) nie utraciły umiejętności czytania i pisania i zachowały dużo większą świadomość historycznej ciągłości z dawnymi dynastiami chińskimi^[11]. Konflikty i podziały powodowały konieczność legitymizacji nowych dynastii, której często poszukiwano w odwołaniach do starożytnych nazw (przykładowo północna dynastia Zhou odwoływała się do wcześniejszej dynastii Zhou), jak i w studiowaniu ksiąg starożytnych, z których np. czerpano terminologię stanowisk hierarchii urzędniczej^[12]. Studia te nie były wyłącznie zwrócone ku przeszłości, ale uczeni reagowali też na nowe wyzwania – przykładowo, wobec rozpowszechniania się buddyzmu pojawiła się konieczność zapisywania sanskrytu. Próby dopasowania chińskiego pisma do tego zupełnie obcego języka pośrednio doprowadziły do pogłębionych studiów nad fonetyką języka chińskiego^[11].

Podział i destabilizacja polityczna przyniosła też uboczny, ale korzystny skutek, jakim była większa swoboda uczonych, niezwiązanych z instytucjami polityczno-państwowymi, oraz szerszą wymianę myśli, tak w Chinach, jak i na zewnątrz (w szczególności kontakt z wysoko rozwiniętą kulturą Indii był istotny)^[11]. W epoce tej tworzyli tacy literaci jak poeta Tao Yuanming czy historyk Fan Ye.

Przypisy

Bibliografia

• Patricia Buckley Ebrey: The Cambridge Illustrated History of China. Cambridge: Cambridge University Press, 1999. ISBN 0-521-43519-6.
• Mark Edward Lewis: China Between Empires. The Northern and Southern Dynasties. Cambridge, Massachusetts; London, England: The Belknap Press of Harvard University Press, 2009. ISBN 0-674-02605-5.
• David A. Graff: Medieval Chinese Warfare, 300–900. London and New York: Routledge, 2002. ISBN 0-415-23954-0. (ang.)