Dyniowate

Dyniowate

Morfologia dyniowatych na przykładzie ziemniaczki sercowatej
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	dyniowce
Rodzina	dyniowate
Nazwa systematyczna
Cucurbitaceae Juss. Gen. Pl.: 393. 4 Aug 1789, nom. cons.

Owoce dyni

Hodgsonia heteroclita

Marah oreganus

Tryskawiec sprężysty

Dyniowate (Cucurbitaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu dyniowców. Obejmuje ok. 990^[3]–1000^[2] gatunków, grupowanych w 97^[3]–98 rodzajów^[2]. Rośliny te występują w obszarach tropikalnych i subtropikalnych, bardzo nieliczne w strefie umiarkowanej. Obecne są w podobnej liczbie gatunków na Nowym Świecie, jak i na Starym^[4]. Stosunkowo największy udział rośliny te mają we florze suchych obszarów Afryki^[2]. W Polsce dziko rosną tylko jako gatunki introdukowane rośliny z rodzajów: przestęp (Bryonia), kolczurka (Echinocystis), harbuźnik (Sicyos) i ziemniaczka (Thladiantha)^[5][6]. Do rodziny tej należy się wiele roślin użytkowych, spożywanych jako warzywa, owoce (głównie rodzaje dynia, ogórek, arbuz), używanych jako rośliny lecznicze i oleiste^[3]. Twarde, zewnętrzne części owoców tykwy (tzw. kalabasy) wykorzystywane są jako naczynia i instrumenty, z owoców trukwy wyrabia się tzw. „gąbki roślinne”^[4].

Morfologia

Pokrój

Rośliny zielne, zwykle jednoroczne lub wieloletnie pnącza, rzadko drewniejące półkrzewy, w przypadku jednego monotypowego rodzaju – niewielkie drzewa (Dendrosicyos). Rośliny często z bulwami korzeniowymi i kłączami, czasem bezlistne i z asymilującą, gruboszowato zgrubiałą łodygą^[3]. Pnącza wspinają się za pomocą pojedynczych lub rozgałęziających się (raz lub dwukrotnie) wąsów czepnych^[3] pochodzenia pędowego^[4]. Owijają się one wokół podpór, przyczepiają się do nich lub wciskają w szczeliny, przy czym ich górna i dolna część zwijają się w przeciwnych kierunkach^[4].

Liście

Rozwijają się na pędzie skrętolegle, są ogonkowe i pozbawione przylistków^[3]. Blaszka liściowa różnokształtna, często pojedyncza, okrągława w zarysie i klapowana, czasem podzielona dłoniasto^[4]. Na brzegu blaszki często występują drobne gruczołowate ząbki^[3].

Kwiaty

Promieniste (rzadko grzbieciste^[3]) i pięciokrotne. Najczęściej rozdzielnopłciowe na skutek redukcji pręcików lub słupkowia, odpowiednio w kwiatach żeńskich i męskich, rzadko kwiaty obupłciowe. Wyrastają w kątach liści pojedynczo lub zebrane w różne kwiatostany: pęczki, grona, wiechy, główki^[4], baldachy i kłosy^[3]. Szypułka przedłużona w talerzykowato rozszerzone lub lejkowate, dzbankowate albo rurkowato wydłużone dno kwiatowe. Kielich i korona są zrośnięte przynajmniej u podstawy, rzadko płatki korony są wolne^[4]. Rzadko też elementy okwiatu występują w innej liczbie niż pięć (od trzech do 10)^[3]. Spośród pięciu pręcików cztery zrastają się parami, jeden zostaje wolny, czasem też stulają się w centralną kolumienkę^[4]. Dolny lub wpół dolny słupek^[3] powstaje z trzech (rzadko czterech lub pięciu) owocolistków i zwykle ma wyraźnie zaznaczone ich brzegi. W zalążni jednokomorowej o łożysku ściennym^[7] znajdują się zwykle liczne zalążki. Szyjka słupka zwieńczona jest zwykle rozwidlonymi, trzema znamionami^[4]. W kwiatach znajdują się często gruczoły wydzielające nektar (miodniki), czasem także olejki^[3].

Owoce

Mięsiste, jedno- lub wielonasienne jagody (u dyń przekraczających nawet 50 kg wagi^[4]) lub torebki, rzadko skrzydlaki i niełupki^[3]. Nasiona są zwykle spłaszczone^[3], bezbielmowe, z dużymi liścieniami zawierającymi duże ilości oleju^[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jedna z rodzin rzędu dyniowców należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych^[2]:

Podział rodziny^[2][8]

Podrodzina Nhandiroboideae (syn.: Zanonioideae)

Plemię Gomphogyneae Bentham & J. D. Hooker

• Alsomitra (Blume) Spach
• Bayabusua de Wilde
• Gomphogyne Griffith
• Gynostemma Blume
• Hemsleya F. B. Forbes & Hemsley
• Neoalsomitra Hutchinson

Plemię Triceratieae A. Richard

• Anisosperma Silva Manso
• Cyclantheropsis Harms
• Fevillea L.
• Pteropepon (Cogniaux) Cogniaux
• Sicydium Schlechtendahl

Plemię Actinostemmateae H. Schaefer & S. S. Renner

• Actinostemma Griffith

Plemię Zanonieae Bentham & J. D. Hooker

• Gerrardanthus Bentham & J. D. Hooker
• Siolmatra Baillon
• Xerosicyos Humbert
• Zanonia L.

Podrodzina Cucurbitoideae Eaton

Plemię Indofevilleeae H. Schaefer & S. S. Renner

• Indofevillea Chatterjee

Plemię Benincaseae

• Benincasa Savi – beninkaza, woszcza
• Borneosicyos de Wilde
• Cephalopentandra Chiovenda
• Citrullus Schrad. ex Eckl. & Zeyh. – arbuz
• Coccinia Wight & Arnott
• Cucumis L. – ogórek
• Dactyliandra (Bentham & J. D. Hooker) J. D. Hooker
• Indomelothria de Wilde & Duyfjes
• Khmeriosicyos de Wilde & Duyfjes
• Lagenaria Ser. – tykwa
• Lemurosicyos Keraudren
• Melothria L.
• Muellerargia Cogniaux
• Papuasicyos Duyfjes
• Peponium Engler
• Raphidiocystis Bentham & J. D. Hooker
• Ruthalicia C. Jeffrey
• Scopellaria de Wilde & Duyfjes
• Solena Loureiro
• Trochomeria Bentham & J. D. Hooker

Plemię Bryonieae

• Austrobryonia Schaefer
• Bryonia L. – przestęp
• Ecballium A.Rich. – tryskawiec

Plemię Coniandreae

• Apodanthera Arnott
• Bambekea Cogniaux
• Ceratosanthes Adanson
• Corallocarpus Bentham & J. D. Hooker
• Cucurbitella Walpers
• Dendrosicyos Balfour f.
• Dieterlea Lott
• Doyerea Grosourdy
• Eureiandra Bentham & J. D. Hooker
• Gurania (Schlectendahl) Cogniaux
• Halosicyos Martínez Crovetto
• Helmontia Cogniaux
• Ibervillea Greene
• Kedrostis Medikus
• Melothrianthus Martinez Crovetto
• Psiguria Arnott
• Seyrigia Keraudren
• Trochomeriopsis Cogniaux
• Tumamoca Rose
• Wilbrandia Silva Manso

Plemię Cucurbiteae

• Abobra Naudin – abobra
• Calycophysum Triana
• Cayaponia Silva Manso
• Cucurbita L. – dynia
• Penelopeia Urban
• Peponopsis Naudin
• Polyclathra Bertolini
• Schizocarpum Schrader
• Sicana Naudin
• Tecunumania Standley & Steyermark

Plemię Joliffieae

• Ampelosicyos Thouars
• Cogniauxia Baillon
• Telfairia Hooker – tykwica

Plemię Momordiceae

• Momordica L. – przepękla

Plemię Schizopeponeae

• Herpetospermum Bentham & J. D. Hooker
• Schizopepon Maximowicz

Plemię Sicyoeae

• Cyclanthera Schrad. – cyklantera
• Echinocystis Torr. & A.Gray – kolczurka
• Echinopepon Naudin
• Frantzia Pittier
• Hanburia Seeman
• Hodgsonia J. D. Hooker & Thomson
• Linnaeosicyos H. Schaefer & Kocyan
• Luffa Mill. – trukwa
• Marah Kellogg
• Nothoalsomitra Telford
• Sicyos L. – harbuźnik (w tym Sechium P. Browne – kolczoch)
• Trichosanthes L. – gurdlina

Plemię Siraitieae

• Siraitia Merrill

Plemię Thladiantheae

• Baijiania A. M. Lu & J. Q. Li
• Thladiantha Bunge – ziemniaczka

Przypisy