Dyptych (religia)
Dyptych lub dyptyk[1][2][3] (gr. δίπτυχον – złożony we dwoje) – spis imion, wymienianych w czasie liturgii w Kościołach chrześcijańskich.
Pierwotnie słowo to oznaczało używane przez starożytnych Greków i Rzymian tabliczki do notowania, składające się z dwóch związanych ze sobą i złożonych deseczek lub płytek z kości lub metalu[2][4]. W późniejszym okresie określano tą nazwą znajdujące się w każdym kościele tabliczki, na których zapisywane były imiona wyczytywane w czasie Eucharystii z ambony. Zawierały imiona darczyńców, zasłużonych członków gminy, miejscowego biskupa i niektórych innych hierarchów, świętych, męczenników i zmarłych zasłużonych dla wspólnoty. Dyptychy używane były w kościołach od najdawniejszych, być może apostolskich czasów[4]. W każdym razie według świadectwa św. Cypriana w III wieku były w powszechnym użyciu. W Kościołach wschodnich były używane do XV, a w zachodnim – do około XII wieku.
Dyptychy mogły być różnego rozmiaru w zależności od liczby imion do nich wpisanych. Wraz z rozrostem dyptychów pojawiła się ich specjalizacja. Wyróżniano dyptychy żywych (δίπτυχα ζώντων, liber viventium) i dyptychy zmarłych (δίπτυχα νεχρών, liber mortuorum). W dyptychach żywych wpisywane były imiona papieży i patriarchów, biskupów i duchownych, kolatorów danego kościoła, cesarza, innych znanych osobistości i członków wspólnoty, a także Matka Boska, męczennicy i inni święci. Włączenie tych ostatnich do dyptychów żywych wskazuje na pojmowanie świętości jako uczestnictwa świętych w życiu Kościoła w charakterze orędowników i patronów. Do dyptychów zmarłych wpisywano tych, którzy za życia byli wpisani do dyptychów żywych, w pierwszej kolejności zmarłych biskupów.
Wpisanie do dyptychu było wielkim zaszczytem, wyrazem uznania dla sprawiedliwego życia wiernego, jego duchowego dostojeństwa i wierności nauce kościelnej. Z kolei wykreślenie z dyptychu było najcięższą karą, wskazującą, że wykreślona osoba została odłączona od Kościoła.
Z dyptychów żywych rozwinęły się martyrologia[5]. Dyptychy zmarłych w Kościołach wschodnich przekształciły się w pomianniki[4].
We współczesnych Kościołach prawosławnych nazwą „dyptych” określa się spis imion zwierzchników cerkwi autokefalicznych, w którym imiona te wymienione są według tradycyjnego porządku starszeństwa. Współcześnie w dyptychu greckim wymieniane jest 15 cerkwi autokefalicznych: konstantynopolitańska, aleksandryjska, antiocheńska, jerozolimska, rosyjska, gruzińska, serbska, rumuńska, bułgarska, cypryjska, grecka, polska, albańska, czeska i słowacka, ukraińska.
Dyptychy są to przechowywane przez każdego zwierzchnika Kościoła (Cerkwi) spisy, zawierające imiona innych, uznawanych za prawowiernych (żywych i umarłych), patriarchów. Są one widzialnym znakiem jedności Kościoła i rozmyślne pominięcie w nich czyjegoś imienia równoznaczne jest stwierdzeniu, że osoba ta nie pozostaje w eucharystycznej łączności[6][7].
Takie pominięcie ma miejsce w Rosyjskim Kościele Prawosławnym na tle konfliktu z Patriarchatem Konstantynopolitańskim o autokefalię Kościoła Prawosławnego na Ukrainie (2018–2019)[8][3][9].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ dyptych. W: Słownik języka polskiego PWN [on-line]. sjp.pwn.pl. [dostęp 2019-07-18].
- ↑ a b dyptych. W: ?zapytaj [on-line]. zapytaj.onet.pl. [dostęp 2019-07-18].
- ↑ a b Hilarion (Alfiejew): To wiarołomna polityka. W: „Przegląd Prawosławny” 10 (400) [on-line]. Październik 2018. [dostęp 2019-07-18].
- ↑ a b c Владислав Цыпин (Władysław Cypin): Диптих (ros.). pravoslavie.ru, 2011-05-24. [dostęp 2019-07-18].
- ↑ Владислав Цыпин: Диптих (ros.). pravenc.ru. [dostęp 2019-07-18].
- ↑ Piotr Jaskóła. Modele eklezjalnej jedności chrześcijan. „Studia Oecumenica”. 18, s. 16, 2018. Opole: Instytut Ekumenizmu i Badań nad Integracją Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego. ISSN 1643-2762. [dostęp 2019-07-19].
- ↑ Krzysztof Aleksiuk: Przyczyny i przebieg podziału Kościoła od IV do XIII w.. W: „Wiadomości Prawosławnej Diecezji Białostocko-Gdańskiej” 2 (59) [on-line]. orthodox.bialystok.pl, 2009. [dostęp 2019-07-18].
- ↑ Заявление Священного Синода Русской Православной Церкви в связи с незаконным вторжением Константинопольского Патриархата на каноническую территорию Русской Православной Церкви (ros.). patriarchia.ru, 2018-09-14. [dostęp 2019-07-18].
- ↑ Łukasz Kobeszko: Polska Cerkiew nie stoi po stronie Moskwy. tygodnik.tvp.pl, 2018-11-23. [dostęp 2019-07-18].
Linki zewnętrzne
- Witold Doroszewski: dyptych. W: Słownik języka polskiego [on-line]. doroszewski.pwn.pl. [dostęp 2019-07-18].
- Justyna Straczuk: Cmentarz i stół: Pogranicze prawosławno-katolickie w Polsce i na Białorusi. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013, s. 90. ISBN 978-83-231-3012-3. [dostęp 2019-07-18].
- Diptych (ang.). W: The Catholic Encyclopedia [on-line]. newadvent.org. [dostęp 2019-07-18].