Dyskietka

Format dyskietkiRokPojemność
8 cali IBM 23FD (tylko do odczytu)197179,75 kB
8 cali Memorex 6501972175 kB
8 cali SSSD IBM 33FD/Shugart 9011973237,25 kB
8 cali DSSD IBM 43FD/Shugart 8501976500,5 kB
5¼ cala (35 ścieżek) Shugart SA197687,5 kB
8 cali DSDD IBM 53FD / Shugart 8501977985-1212 kB (zależnie od rozmiaru sektora)
5¼ cala DD1978360 lub 800 kB
5¼ cala Apple Disk II (Pre-DOS 3.3)1978113,75 kB (256 bajtów na sektor, 13 sektorów na ścieżkę, 35 ścieżek)
5¼ cala Atari DOS 2.0S197990 kB (128 bajtów na sektor, 18 sektorów na ścieżkę, 40 ścieżek)
5¼ cala Apple Disk II (DOS 3.3)1980140 kB (256 bajtów na sektor, 16 sektorów na ścieżkę, 35 ścieżek)
3½ cala HP single sided1982256×16×70 = 280 kB
3 cale1982360 kB
5¼ cala RX50 (SSQD)circaokoło 1982400 kB
5¼ cala HD19821200 kB
5¼ cala Atari DOS 31983127 kB (128 bajtów na sektor, 26 sektorów na ścieżkę, 40 ścieżek)
3½ cala SS (DD at release)1983360 kB (400 dla Macintosha)
3½ cala DS DD1984720 kB (800 dla Macintosha, 880 dla Amigi)
5¼ cala QD720 kB
3 cale DD1984720 kB
3 cale Mitsumi Quick Disk1985128 do 256 kB
2½ cala Sharp CE-1600F, CE-140F (chassis: FDU-250, medium: CE-1650F)1986turnable diskette with 62,464 bytes per side (512 bajtów na sektor, 8 sektorów na ścieżkę, 16 ścieżek, GCR (4/5) recording)
5¼ cala Perpendicular198610 MB
3½ cala HD19861440 kB (1760 kB dla Amigi)
3½ cala ED19872880 kB
5¼ cala Apple Disk II (Roland Gustafsson’s RWTS18)1988157 kB (768 bajtów na sektor, 6 sektorów na ścieżkę, 35 ścieżek)
3½ cala Floptical (LS)199120 385 kB
3½ cala Superdisk (LS-120)1996120,375 MB
3½ cala Superdisk (LS-240)1997240,75 MB
3½ cala HiFD1998/99150/200 MB
Uwagi:
Dla pojemności dyskietek przyjęto, 1 MB ≡ 1024 kB.
1) bardzo rozpowszechnione były programy do formatowania na 800 lub 820 kB;
2) także oznaczane jako „HD”
DD = Double Density (podwójnej gęstości)
QD = Quad Density (poczwórnej gęstości)
HD = High Density (wysokiej gęstości)
ED = Extra High Density (ekstra wysokiej gęstości)
LS = Laser Servo
HiFD = High capacity Floppy Disk
SS = Single Sided
DS = Double Sided

Dyskietka, inaczej dysk miękki (ang. floppy disk) – dysk wymienny, przenośny nośnik magnetyczny o niewielkiej pojemności, umożliwiający zarówno odczyt, jak i zapis danych. Nośnikiem danych jest wirujący krążek z wytrzymałego tworzywa sztucznego (najczęściej mylaru – politereftalanu etylenu w postaci cienkiej folii) pokryty warstwą magnetyczną. Średnica krążka oraz ilość możliwych do zapisania danych stanowią podstawowe parametry dyskietki.

Polska nazwa dyskietka została prawdopodobnie zaproponowana przez Jana Bieleckiego. Niektórzy (m.in. autorzy książki o komputerze Elwro 800 Junior) uważali, że bardziej poprawną formą jest dysketka z racji tego, że jest to słowo z języka francuskiego[1].

W drugiej dekadzie XXI wieku dyskietki zostały niemal wyparte przez pamięci USB i pamięci flash, które cechują jeszcze mniejsze rozmiary i znacznie większa pojemność. Dyskietki nadal są wykorzystywane przez niektóre siły zbrojne[2] oraz powszechnie w starszych maszynach przemysłowych jak obrabiarki CNC, maszyny hafciarskie itp[3][4].

Historia

Dyskietki 8, 5¼, 3½ cala

Jako pierwsze pojawiły się dyskietki 8-calowe. Następnie zaczęto stosować dyskietki 5¼-cala o pojemności 360 kB (DD – podwójna gęstość; bardzo często ówczesne napędy potrafiły formatować na 180 kB lub nawet mniej), a następnie 1,2 MB (HD – wysoka gęstość; istniały programy, które potrafiły formatować je na 1,4 lub nawet 1,6 MB). Miały miękką obudowę, nie było zamknięcia otworu odczytu – należało je przechowywać w papierowych kopertach. Miały jednak tę zaletę, że po wycięciu otworu zezwalającego na zapis można było używać obu ich stron w napędach jednostronnych. Zabezpieczenie przed zapisem polegało na zaklejeniu nieprzezroczystym kawałkiem taśmy samoprzylepnej wycięcia z boku dyskietki. Mniej popularne były inne dyskietki – 3-calowe stosowane w komputerach firmy Amstrad i 2,5-calowe w pierwszych komputerach przenośnych.

W komputerach klasy PC do niedawna najpowszechniej używane były dyskietki 3,5-calowe HD (High Density) o pojemności 1,44 MB (megabajt był tutaj jednostką mieszaną – 1000×1024, a dyskietki te miały pojemność 1440 kB), na których można było zapisać do 1,37 MB danych. Dyskietka taka składa się z twardej plastikowej obudowy z otworem dostępowym do nośnika zasuwanym sprężynowo metalową (później plastikową) zasuwką. Konstrukcja ta powstała z wcześniej używanych dyskietek identycznej budowy mechanicznej DD (Double Density) o pojemności 720 kB, powszechnie używanych w komputerach klasy Amiga (komputer ten stosuje system plików pozwalający na zapis 880 kB, modele wyposażone w stacje HD zapisują na dyskietkach 1,76 MB) oraz Atari ST (dyskietki DD mogą mieć 946 176 bajtów oraz format zgodny z PC, natomiast HD może mieć maksymalną pojemność 1 892 352 bajtów). Rozwinięciem tej konstrukcji jest standard dyskietek ED (Extra Density) 2,88 MB (dla Atari ST dostępne były napędy ED zapewniające odpowiednio większe pojemności), ale nie przyjął się, m.in. z powodu konkurencji ze znacznie bardziej pojemnymi dyskietkami napędów typu ZIP czy JAZ. Powodów nie przyjęcia ED mogło być więcej – m.in. w momencie wdrożenia do produkcji stacje dyskietek 1,44 były już bardzo popularne, natomiast ówczesne kontrolery dyskietek obsługiwały przepustowość ok. 500 kb/s. Stacja dyskietek 2,88 wymaga 1 Mb/s, co oznaczałoby konieczność zakupu/instalacji nowych kontrolerów. Z racji małej popularności cena dyskietki też była kilkukrotnie (a nie np. dwukrotnie) wyższa. Z powodu ceny dyskietek i kosztów kontrolerów, stacji powstawało „błędne koło” – mała popularność[5]. Zachowana jest za to kompatybilność wsteczna.

Niektóre programy wymagały bardzo wielu dyskietek, przykładowo na kompletną wersję oprogramowania opisanego jako „Tax” w pewnym momencie składało się 58 dyskietek[6]. Jedna z wersji Slackware Linux wymagała 33 dyskietek. Niektórzy twierdzą, że na życzenie jednego z klientów posiadającego dość mocny, ale stary komputer, dostarczono system operacyjny Windows XP na ponad 250 dyskietkach[7].

Współcześnie dyskietki wyszły z powszechnego użycia, jednakże są jeszcze dalej produkowane w niewielkich ilościach. Używane są przeważnie w starszych komputerach typu PC, Apple Macintosh, Amiga i Atari. Z uwagi na niewielką pojemność, zostały wyparte przez nowocześniejsze nośniki pamięci, takie jak płyty CD, DVD oraz ich odpowiedniki wielokrotnego zapisu, przenośne dyski twarde, pamięć półprzewodnikową typu flash, wbudowaną w karty pamięci, a także pamięci USB (pendrive) oraz odtwarzacze MP3. Obecnie stacje dyskietek nie są już montowane w laptopach ani w stacjonarnych komputerach osobistych. W komputerach Macintosh zaprzestano montowania stacji dysków już w 1998, od modelu iMac.

Istnieją też zewnętrzne urządzenia do odczytu dyskietek podłączane kablem do komputera, zazwyczaj przez port USB.

Współczesne urządzenia do masowego kopiowania dyskietek czy robienia kopii dyskietek na dysku twardych nie wymagają wielu stacji dyskietek[8].

Zakończenie produkcji

Firma Sony produkowała 3,5-calowe dyskietki od 1981[9], a ich rekordową sprzedaż zanotowała w 2002, gdy nabywców znalazło ponad 47 mln sztuk. Od tamtego czasu sprzedaż malała, aż do wielkości 12 mln dyskietek w 2009. W tym samym roku Sony zaprzestała produkcji napędów do tego typu nośników. Oceniano wówczas, że z magnetycznych nośników danych korzystają jeszcze użytkownicy przestarzałego sprzętu w środowisku akademickim oraz w oświacie[10].

Firma Verbatim w 2009 roku nadal produkowała 3,5-calowe dyskietki, oceniając popyt w tym czasie na 50 milionów sztuk rocznie. Badania firmy wskazywały, że ten rodzaj pamięci przenośnej wciąż był wymagany przez użytkowników sprzętu starego typu, jak instrumenty klawiszowe czy maszyny przemysłowe. Dyskietki były też wykorzystywane w samolotach starszego typu, np. Boeing 737[11]. Istniały aparaty fotograficzne wykorzystujące dyskietki (zamiast lub obok kart pamięci), np. dyskietki 3,5, Sony FD Mavica MVC-FD97[12]. Firma prognozowała utrzymanie się popytu na dyskietki 3,5-calowe na stałym poziomie jeszcze przez pewien czas[13].

W 2009 zaprzestały produkcji dyskietek firmy Hitachi Maxell i Mitsubishi Kagaku Media. W kwietniu 2010 firma Sony, jedna z największych spośród producentów dyskietek magnetycznych, zaczęła wycofywać je z rynku i ogłosiła zakończenie sprzedaży dyskietek na rynku japońskim w przyszłym roku[14]. Przed 2010 sprzedaży dyskietek zaprzestano już w wielu krajach, a na początku 2011 dyskietki Sony zniknęły ostatecznie z rynku japońskiego. Przedstawiciele koncernu uzasadniali decyzję spadkiem zapotrzebowania[14].

Co najmniej w 2011 roku produkowano jeszcze dyskietki 3,5 DD, z racji wykorzystywania ich w maszynach przemysłowych (często nie obsługują one formatu HD lub nie potrzebują z racji wielkości plików)[15]. Dodatkowo w teorii takie dyskietki mogą być bardziej trwałe i lepsze do namagnesowania przez stację dyskietek DD od dyskietek HD.[16].

Nadal jednak istnieją firmy (jak Athana), które są w stanie wyprodukować dyskietki na zamówienie lub wydać gry czy inne programy na dyskietkach (popularnych – od 8 cali przez 5,25 do 3,5). Poza tym zajmują się sprzedażą detaliczną dyskietek i taśm do komputerów (jak np. Odra czy Riad)[17][18].

Możliwości odczytu w nowszych urządzeniach

Dyskietkę można odczytać (za pomocą np. stacji na USB) w smartfonie i w popularnych, współczesnych systemach operacyjnych – np. smartfon czy tablet z Androidem (wymaga OTG)[19][20].

Istnieją projekty stacji (a właściwie przelotki) USB – 5,25 cala[21][22].


Budowa dyskietki

Budowa dyskietki
1. Otwór rozpoznawania typu dyskietki, obecność oznacza dyskietkę HD (1,44 MB), brak dyskietkę DD (720 kB).
2. Talerzyk obracający dyskietką
3. Ruchoma osłonka nośnika
4. Obudowa, z prawej strony u dołu ścięcie uniemożliwiające włożenie dyskietki odwrotnie
5. Włóknina zapobiegająca ocieraniu nośnika o obudowę i czyszcząca nośnik
6. Nośnik
7. Rozmieszczenie ścieżek i sektorów na nośniku.
Z lewej strony u góry widoczny otwór blokady zapisu (zasłonięty – zapis dozwolony).

Dyskietka 5¼ cala

Dyskietka 3½ cala

Inne dyskietki


Organizacja danych

Dyskietka 3,5 cala po wyjęciu z obudowy

Najmniejszą fizyczną ilością danych jaką można zapisać i odczytać z dyskietki jest sektor. Jego pojemność informacyjna wynosi w większości systemów plików 512 bajtów. Przed każdym sektorem zapisywane są dane synchronizacyjne i informacyjne oraz suma kontrolna. Informacje te są niedostępne dla użytkownika – wykorzystywane są przez kontroler dysku oraz mechanizmy korekcji błędów.

Logiczną jednostką zapisu danych na dyskietkach jest klaster (ang. cluster), zwany także czasami JAP, czyli Jednostką Alokacji Pliku. W odróżnieniu od dysków twardych, na dyskietce klaster ograniczony jest do maksymalnie dwóch sektorów (1024 bajty), aczkolwiek istniały programy pozwalające obejść to ograniczenie.

Cały nośnik podzielony jest na ścieżki (ang. track), których liczba zależy od formatu i zazwyczaj wynosi 40 lub 80, choć niektóre napędy umożliwiały zapisane kilka ścieżek ponad standard (komputery zgodne z Atari ST zapisują do 83 ścieżek). Ścieżka, w zależności od typu dysku, może składać się z 8 lub nawet 36 sektorów. Dla przykładu dyskietka w gęstości HD zgodna z MS/DR-DOS zawiera 18 sektorów na ścieżce. Każda ścieżka składa się z dodatkowych znaczników, które oznaczają początek (BOT) i koniec ścieżki (EOT).

Dyskietki wymagają procesu zwanego formatowaniem nośnika. Podczas formatowania powierzchnia nośnika zostaje podzielona na ścieżki i sektory poprzez zapisanie na niej przebiegu synchronizującego, danych informacyjnych oraz testowych danych w sektorach. Dane te są wykorzystywane do sprawdzenia poprawności formatowania. Zapisywane są też dane systemowe. Pełne formatowane wiąże się z utratą danych.

Dyskietka z wbudowaną kartą pamięci

Z racji wykorzystywania dyskietek w niektórych kamerach Sony Mavica jako nośnika danych, opracowano adapter umożliwiający wykorzystanie kart pamięci Memory Stick. Adapter o wymiarach dyskietki, zasilany bateryjnie, można było wykorzystać też w komputerach. Wymagało to zainstalowania sterowników, ale pozwalało na odczytywanie danych bez użycia czytnika kart pamięci[23]. Istnieje także możliwość włożenia karty SD do dyskietki 3,5″ i po odpowiednim odgięciu styków złącza kabla stacji dyskietek 5.25 cala, użycie go wraz z czytnikiem kart SD na magistrali USB (elementy umieszczone w obudowie stacji dyskietek 3.5 cala) z niej jako „dyskietki” o dużej pojemności[24].

Zobacz też

Popularne firmy z branży nośników pamięci:

Przypisy

  1. Wojciech Cellary, Jarogniew Rykowski: System operacyjny CP/J dla mikrokomputera Elwro 800 Junior. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Wyd I, Nakład 19700+300, Szczecińskie Zakłady Graficzne, 1988. ISBN 83-204-1042-8.
  2. Siły zbrojne USA nadal używają dyskietek 8-calowych | Cyberdefence24, www.cyberdefence24.pl [dostęp 2017-11-22].
  3. Porównanie obrabiarek konwencjonalnych i wyposażonych w system sterowania CNC – portal o maszynach – CNC.PL, cnc.pl [dostęp 2017-11-22].
  4. Kontroler stacji dyskietek automatu haftującego Barudan Unitech 4930, www.techniline.com [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-30] (pol.).
  5. Storage Archives – PCGuide, www.pcguide.com [dostęp 2019-03-01] (ang.).
  6. How many floppy disks did Windows 95 come on? – The Old New Thing [dostęp 2017-11-22].
  7. history – What was the highest number of floppy disks ever used for a product? – Super User, superuser.com [dostęp 2017-11-22].
  8. 3.5″ Floppy Diskette Duplicator – CopyPro, www.copypro.com [dostęp 2017-11-22].
  9. Koniec dyskietek. ZUS nie będzie zadowolony (pol.). W: Fakt.pl [on-line]. Ringier Axel Springer Polska, 2010-04-27 15:37. [dostęp 2013-12-09].
  10. Piotr Waszczuk Sony kończy produkcję dyskietek, magazyn „Computerworld Polska”, 2010-04-26, dostęp 2010-04-27.
  11. Bez dyskietki nie polecisz (pol.). gazeta.pl. [dostęp 2015-06-28].
  12. Sony Mavica FD-97: Digital Photography Review, www.dpreview.com [dostęp 2017-11-22].
  13. Paweł Bylicki Verbatim obstaje przy dyskietkach, Informacje prasowe, 2010-05-04, dostęp 2010-07-24.
  14. a b Koniec dyskietek, „PolskieRadio.pl”, kwiecień 2010 [dostęp 2018-11-10].
  15. Amazon.com: 50 Double Density DS/DD MF2-DD Floppy Disks. 3.5 inch Diskettes. Formatted @ 720K: Home Audio & Theater, www.amazon.com [dostęp 2017-11-22].
  16. Dyskietki – poradnik dla początkujących, www.exec.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
  17. 3.5 Inch, 5.25 Inch, 8 Inch Floppy Disks of all Formats, www.athana.com [dostęp 2017-11-22].
  18. Athana 1/2″ Computer Tapes, www.athana.com [dostęp 2017-11-22].
  19. Floppy disks still exist, and they can be used with Android tablets thanks to USB [VIDEO], phandroid.com [dostęp 2017-11-22] (ang.).
  20. YouTube, www.youtube.com [dostęp 2017-11-22] (fr.).
  21. FC5025 USB 5.25" Floppy Controller – Device Side Data, www.deviceside.com [dostęp 2017-11-22].
  22. How to build an external 5.25" floppy drive | Page 2 | TechPowerUp Forums, www.techpowerup.com [dostęp 2017-11-22] (ang.).
  23. Sony Memory Stick / Floppy Disk Adaptor (2000 – 2001) | Museum Of Obsolete Media, www.obsoletemedia.org [dostęp 2017-11-22] (ang.).
  24. Jak zrobić dyskietkę 3,5″ o pojemności 118 GiB – bardzo łatwo!, www.conowego.pl [dostęp 2017-11-22] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-25].

Media użyte na tej stronie

Floppy Disk Drive 8 inch.jpg
Qume 8 inch Floppy Disk Drive. Announced October 1978.

Michalopoulos, D. A. (1978-12). "New Products". Computer 11 (12): 81.

A new dual-sided, double-density diskette drive reduces media wear to far below industry norms, according to Qume Corporation. The company has obtained an exclusive right to manufacture the drive for the North American and European markets from Y. E. Data, Japan's leading supplier of floppy disk drives.

[Six paragraphs of press release omitted.]

The DataTrak 8 stores 1.6M bytes of unformatted data and 1.2M bytes of IBM-formatted data. Track-to-track access time is three msecs, average access time is 91 msecs, and settling time is 15 msecs. The drive's data transfer rate is 500K bits per second. Standard options include file protection, programmable door lock, and activity light. The drive is compatible with all existing drives, including IBM.

The DataTrack 8 is immediately available and is priced at $755 in OEM quantities of 1-24.

Qume (April 1979), "Memory Products, DataTrak 8, Products Specifications", Qume Manual [1]

Power Requirements

115 VAC 0.8A Max
24 VDC 1.0A Max
5 VDC 1.3A Max
Power Dissipation 55 watts

Mechanical

Height 117 mm (4.55 inch)
Width 217 mm (8.55 inch)
Depth 370 mm (14.57 inch)
Weight 6 kg (13 lbs.)

Photo by Michael Holley, July 2007

Taken with a Canon PowerShot A630 (1/5 second and f/8) under tungsten lighting. The image was touched up with Adobe Photoshop Elements 3.0.
5.25" floppy disk.jpg
5.25" floppy disk
Floppy disk8inch.jpg
Autor: KENPEI, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Melcom 8 inch floppy disk
Maxell Compact Floppy Disk CF2-D 20050125.jpg
(c) Zilog Jones, CC-BY-SA-3.0
A 3-inch Compact Floppy Disk (Double-Sided), made by Hitachi-Maxell, c. 1990. Scanned by Zilog Jones.
Floppy disk 2009 G1.jpg
8-inch, 5,25-inch, and 3,5-inch floppy disks
FDD patents collage.png
Drawings from IBM floppy disk drive patents
Floppy disk 5.25 inch.JPG
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Floppy disk internal diagram.svg
Diagram illustrating the basic internal parts of a 3.5" floppy disk.
Document labels rendered as numbers to aid in internationalization.
Floppydisk 90mm(3.5inch).jpg
Picture of Floppy disk 90mm (3.5inch)
3.5" floppy disk.jpg
3.5" floppy disk
5.25-inch floppy disk.jpg
Autor: Qurren, Licencja: CC-BY-SA-3.0
maxell MD2-256HD, 5.25-inch floppy disk
5.25-inch floppy disk back.jpg
Autor: Qurren, Licencja: CC-BY-SA-3.0
maxell MD2-256HD, 5.25-inch floppy disk, back